Anna SOBOLEWSKA
ur. 1947
Do 1972 artykuły podpisywała: Anna Stańczak.
Krypt.: as
Historyk literatury, krytyk literacki, prozaik.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzona 10 maja 1947 w Gdańsku; córka Zdzisława Stańczaka, dziennikarza, i Jadwigi z domu Strancman, dziennikarki, później poetki i autorki prozy autobiograficznej. W 1951 zamieszkała z rodzicami w Warszawie. Tam uczęszczała do Liceum Ogólnokształcącego im. Klementyny z Tańskich Hoffmanowej; w 1965 zdała maturę. Następnie studiowała filologię angielską na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W 1970 uzyskała magisterium i do 1972 pracowała jako nauczycielka języka angielskiego w Liceum Ogólnokształcącym im. R. Traugutta w Warszawie. Debiutowała w 1969 przekładem prozy R. Hopkinsona pt. Chłopiec, który poszedł do pracy, opublikowanym na łamach pisma studenckiego „Itd” (nr 3) , a jako krytyk w 1970 artykułem na temat trudności tłumaczenia tekstów literackich pt. Pegaz i wędzidło („Itd” nr 38). Artykuły, szkice i recenzje ogłaszała następnie na łamach wielu czasopism, m.in. w „Nowym Wyrazie” (1972, 1974-75), „Kulturze” (1972-75), „Nowych Książkach” (od 1973 z przerwami) i „Twórczości” (od 1979 z przerwami). W 1974-77 uczęszczała na studia doktoranckie w IBL PAN, a po ich ukończeniu została zatrudniona na stanowisku asystenta w Pracowni Historii Literatury Współczesnej IBL (później Pracownia Literatury XX i XXI wieku, od 2012 Pracownia Współczesnej Literatury i Komunikacji Społecznej). W 1978 otrzymała tytuł doktora na podstawie rozprawy pt. Polska proza psychologiczna lat czterdziestych XX wieku (promotor prof. Michał Głowiński) i w 1979 przeszła na stanowisko adiunkta w IBL. W pracy badawczej zajmowała się literaturą współczesną ze szczególnym uwzględnieniem psychologizmu, zmian gatunkowych prozy XX w., komparatystyki oraz związków form artystycznych ze świadomością religijną. W 1981 przebywała na półrocznym stypendium naukowym na Sorbonie w Paryżu (Université Paris-Sorbonne). W latach osiemdziesiątych prowadziła wykłady na tematy literackie i religioznawcze w ramach nielegalnie działającego tzw. Latającego Uniwersytetu. W tym okresie zaczęła też brać udział w pracach Komitetu Głównego Olimpiady Literatury i Języka Polskiego, działającego przy IBL PAN. W 1990 została członkiem SPP. Od początku lat dziewięćdziesiątych aktywnie uczestniczyła w pracy kulturalno-społecznej, wydawniczej oraz w licznych konferencjach w kraju i za granicą stowarzyszeń na rzecz osób niepełnosprawnych. Działała w Polskim Stowarzyszeniu na rzecz Upośledzonych Umysłowo (od 1990), Stowarzyszeniu Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa „Bardziej Kochani” (od 1994); została też członkiem redakcji wydawanego przez Stowarzyszenie kwartalnika „Bardziej Kochani” i stale współpracowała z czasopismem „Integracja”. Była też czynna w Stowarzyszeniu na Rzecz Osób Niepełnosprawnych „Iskra” (od 1994). Współpracowała z programami literackimi oraz społecznymi Polskiego Radia i Telewizji, podejmującymi problematykę edukacyjną i integracyjną osób niepełnosprawnych. Kontynuowała pracę naukową i krytycznoliteracką; w tym okresie drukowała artykuły i recenzje także m.in. w „Res Publice” (od 1988), a następnie w „Res Publice Nowej” (od 1993), Odrze (od 1992 z przerwami), „Tygodniku Powszechnym” (od 1995, z przerwami) i „Gazecie Wyborczej” (od 2005, z przerwami). W 1992 przebywała na stypendium naukowym w Institut für die Wissenschaften vom Menschen w Wiedniu. W tymże roku otrzymała habilitację w IBL PAN na postawie rozprawy pt. Mistyka dnia powszedniego. Poetyka doświadczeń wewnętrznych w prozie i poezji współczesnej. Także w 1992 weszła w skład Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów; brała udział w jej konferencjach, wykładach oraz corocznie uczestniczyła w Dniach Książki Żydowskiej. W 1995 ponownie przebywała na stypendium naukowym w Paryżu, a w 1998 w Royal Swedish Academy of Sciences w Sztokholmie. Od 1996 corocznie brała udział w organizacji warszawskich „Mironaliów” na ulicy Tarczyńskiej, festynu poświęconego osobie i twórczości Mirona Białoszewskiego, z którym była zaprzyjaźniona wspólnie z mężem Tadeuszem Sobolewskim oraz matką Jadwigą Stańczakową. W 1998 otrzymała stanowisko docenta w IBL PAN. W tymże roku została członkiem Salzburg Seminar. W 2000 otrzymała tytuł naukowy profesora, a w 2001 stanowisko profesora zwyczajnego w IBL PAN. Od marca do czerwca 2001 pracowała jako wykładowca literatury polskiej na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. W 2002 zaczęła prowadzić zajęcia z zakresu filmoznawstwa na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. W 2005 została członkiem Stowarzyszenia przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii „Otwarta Rzeczpospolita”. W tym okresie zaczęła publikować teksty w miesięczniku psychologicznym „Charaktery”. Odbyła dwie podróże do Indii (2005, 2007).
W 1972 zawarła związek małżeński z Tadeuszem Sobolewskim, krytykiem filmowym. Ma dwie córki: Justynę (ur. 1972) i Cecylię (ur. 1989). Mieszka w Warszawie.
TWÓRCZOŚĆ
- Polska proza psychologiczna (1945–1950). [Monografia]. Wr.: Ossol. 1979, 137 s. IBL PAN. Z Dziejów Form Artyst.w Lit. Pol., t. 52.
Rozprawa doktorska. - Mistyka dnia powszedniego. [Szkice]. Wwa: Open 1992, 221 s.
Rozprawa habilitacyjna.
Zawartość: Od autorki. – Poetyka doświadczeń wewnętrznych; Ja – to ktoś znajomy. O późnej twórczości Mirona Białoszewskiego; Antynomie życia i twórczości. Epifanie Jarosława Iwaszkiewicza; Od magii do mistyki. Powieści inicjacyjne Janusza Korczaka; W przestrzeni mitu. Współczesna powieść inicjacyjna Tadeusza Konwickiego, Hugha Walpole, Tarjei Vesaasa; Kabalista z Czarnohory. Tematy żydowskie w twórczości Stanisława Vincenza; Ostatnia nitka wiary. Poszukiwanie religijne w powieściach Juliana Stryjkowskiego; Czytanie kabały. - Maksymalnie udana egzystencja. Szkice o życiu i twórczości Mirona Białoszewskiego. Wwa: Wydawn. IBL 1997, 125 s. IBL PAN.
- Cela. Odpowiedź na zespół Downa. Wwa: W.A.B. 2002, 249 s. Wyd. nast.: wyd. 2 popraw. i uzup. tamże 2009, 300 s.; Wwa: W.A.B. – Grupa Wydawn. Foksal 2015.
Opowieść o doświadczeniach związanych z urodzeniem i wychowaniem dziecka z zespołem Downa. – Nagroda „Książka Wiosny 2002”, przyznana przez „Prz. Nowości Wydawn.” w 2002, nominacja do Nagrody Lit. Nike w 2003, Grand Prix konkursu lit. tyg. „Newsweek Polska” za najlepszą książkę z zakresu literatury faktu – „Podporiusz” (2003). - Maski Pana Boga. Szkice o pisarzach i mistykach. Kr.: WL 2003, 334 s.
Wyróżnienie w Konkursie Lit. Fundacji Kultury w 2004.
Zawartość: Sztuka i niewyrażalne: Poeci wobec niewyrażalnego; Rzecznik potępionych. Dwa moralitety Juliana Stryjkowskiego; „Kompleks polski” Tadeusza Konwickiego, czyli alchemia Peerelu; „…bo przecież życie się nie kończy”. Kornela Filipowicza proza doświadczeń wewnętrznych; Przyroda i pustka w sztuce i myśli Wschodu; Konstrukcja istnienia. Kino Zbigniewa Rybczyńskiego; Jak sen jest zrobiony? Poetycka materia snów. – Pogoda dla mistyków: „Nic prócz wszystkiego”. Pogoda dla mistyków; Człowiek z marginesu. Pisma ostatnie Thomasa Mertona; Ojca de Mello poszukiwanie jedności; Otwarta brama. Wokół „Dramatu nadziei zbawienia” księdza Wacława Hryniewicza; Martin Buber i zapomniane słowo: Bóg; Komu potrzebny jest Bóg?; „Bóg jako ja”. Anioł Ślązak wobec mistyki Wschodu; Maski Pana Boga.
Wersja ang. art. Maski Pana Boga: Mask of God. W: Social definitions of disability. Stockholm 1997, toż w: Faith communities and inclusion of people with development al disabilities. Syracuse 1998 s. 286-303. - Mapy duchowe współczesności. Co nam zostało z Nowej Ery? [Eseje]. Wwa: W.A.B. 2009, 380 s. Ser. z Wagą.
Zawartość: Wstęp. – Bóg jest modny. Kontrduchowość masowa; Co nam zostało z Nowej Ery?; Indie świeckie i mistyczne; Rytuały i doświadczenia inicjacyjne w Indiach współczesnych; Od magii miłosnej do mistyki; Maski śmierci. Śmierć ciemna i jasna w poezji współczesnej; Tysiąc imion Wisznu. Mythos i logos w poezji staroindyjskiej; Mythos i logos w twórczości Aleksandra Wata; Między rozumem a wiarą. Czesław Miłosz przeciwko krytyce niezrozumiałej; Na skrzyżowaniu Zachodu i Wschodu.
Wyd. jako dokument elektroniczny: Wwa: W.A.B., plik w formacie PDF. - Artykuły, studia, szkice opublikowane w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Pisarze w krainie czarów. „Nowy Wyraz” 1974 nr 12 s. 56-66. – Piekło oglądane przez dziurkę od klucza. „Nowy Wyraz” 1976 nr 5 s. 35-43 [dot. problemów narracji niewiarygodnej]. –Pracownie krawieckie ludzkości. „Teksty” 1978 nr 5 s. 49-64. [dot. „Sartora Resartusa” T. Carlyle’a, „Operetki” W. Gombrowicza i „Krawca” S. Mrożka]. – Babel języków i idei. (Wokół polskiego tłumaczenia [S. Wiśniowskiego] „Sartora Resartusa” Thomasa Carlyle’a). „Lit. na Świecie” 1981 nr 8 s. 270-295, przedr. w: Wielojęzyczność literatury i problemy przekładu artystycznego. Wr. 1984. – Teatr jednego autora (Problemy psychologiczne w najnowszej powieści polskiej). „Teksty” 1981 nr 3 s. 35-60. – Antynomia życia i wolności. (Konstrukcja i psychologia bohatera w prozie Jarosława Iwaszkiewicza). W: O twórczości Jarosława Iwaszkiewicza. Wr. 1983 s. 149-167. – Estetyka współczesnej prozy psychologicznej. „Studia Estet.” 1983-1984. T. XX-XXI s. 77-104. – The Scandinavia of Jarosław Iwaszkiewicz. W: Polish – Swedish literary contacts. Stockholm 1988 s. 81-91, toż w jęz. pol. pt. Skandynawia Jarosława Iwaszkiewicza. W: Zwierciadła północy. Wwa 1991.– Tryptyk biblijny Juliana Stryjkowskiego. „Prz. Powsz.” 1990 nr 7/8 s. 160-176. – Psychologiczna problematyka w literaturze polskiej XX wieku, psychologizm. W: Słownik literatury polskiej XX wieku. Wwa 1992 s. 885-897.– „Księgi wieczyste” Henryka Grynberga. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Następne pokolenie. Wwa 1995 s. 73-89. – The mysticism of everyday. „Renascence”, Milwaukee 1996 nr 3 s. 225-241. – Żydowski kosmos w Warszawie. „Nowolipie” Józefa Hena jako dokument pamięci. W: Literackie portrety Żydów. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej Lublin–Nałęczów, listopad 1993. Lubl. 1996 s. 45-56. – Proza pamięci i wyobraźni. W: Sporne sprawy polskiej literatury współczesnej. Wwa 1998 s. 341-366. – Regionalizm, kultura, wychowanie. „Pedag. Społ.” 2002 nr 2 s. 56-66. – Przeciw krytyce niezrozumiałej. Miłosz jako krytyk. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Krytycy. Wwa 2003 s. 7-25. – Die Grenzen der Biotechnologie, die Grenzen der Menschheit. W: Biopolitik grenzenlos. Stimmen aus Polen. Herbolzheim 2005 s. 123-154. – Czy powieść psychologiczna jest dzisiaj możliwa? Proza najnowsza między stylizacją a naturalizmem. W: Co dalej literaturo? Wwa 2008 s. 309-348. – Niepełnosprawni umysłowo w sztuce filmowej. „Bardziej Kochani” 2008 nr 4 s. 35-42. – Fantastyka między cybernetyką a polityką. Mity polskiej fantastyki. W: Obraz literatury w komunikacji społecznej po roku’89. Wwa 2013 s. 155-189. – „Kto mi pisze to życie?” Gra o tożsamość bohaterów filmów i sztuk teatralnych Marka Koterskiego. W: Gry o tożsamość w czasach wielkiej zmiany. Wwa 2013 s. 90-123. – Projekty uczłowieczania dzikich zwierząt. Idealizm i bezduszność. „Akcent” 2016 nr 2 s. 152-161. – Paradoksy dokumenty kreacyjnego. Fikcja i niefikcja we współczesnym filmie dokumentalnym… W: Między sztuką a codziennością. Wwa 2017 s. 134-183. – Demontaż systemu. Filmy dokumentalne o PRL; „Wiwarium” Jarosława Kamińskiego – kraj w cieniu katastrofy. W: Debaty po roku 1989. Literatura w procesach komunikacji. Wwa 2017 s. 149-162; 396-410.
Praca redakcyjna
- Zwierciadła północy. Związki i paralele literatur polskiej i skandynawskiej. [T. 1]. Pod red. M. Janion, N.A. Nilssona i A. Sobolewskiej. Wprowadzenie: M. Janion. Chotomów: Verba 1991, 228 s.
- Słownik literatury polskiej XX wieku. Zespół red.: A. Brodzka, M. Puchalska, M. Semczuk, A. Sobolewska, E. Szary-Matywiecka. Wr.: Ossol. 1992, 1432 s. IBL PAN. Vademecum Polonisty.
- Oniryczne tematy i konwencje w literaturze polskiej XX wieku. Praca zbiorowa. Pod red. I. Glatzel, J. Smulskiego i A. Sobolewskiej. Tor.: Wydawn. UMK 1999, 390 s.
OPRACOWANIA (wybór)
- Ank. 2009, 2011.
- Wywiady: Nie tacy sami. Życie z dzieckiem niepełnosprawnym. Rozm. A. Mateja. „Tyg. Powsz.” 2004 nr 3; Umarł i żyje. Co nam zostało z Nowej Ery? Rozm. K. Bielas. „Gaz. Wybor.” dod. „Duży Format” 2009 nr 98 [dot.: Mapy duchowe współczesności].
- WUP.
Ogólne
- E. BALCERZAN: Anna Sobolewska. Poezja a powaga dosłowności. W tegoż: Pochwała poezji. Mikołów 2013.
Polska proza psychologiczna (1945–1950)
- H. GOSK: Nie tylko o prozie psychologicznej. „Prz. Hum.” 1980 nr 5.
- A. STOFF: Psychologizm w tyglu historii. „Mies. Lit.” 1980 nr 7.
- J. WRÓBEL. „Ruch Lit.” 1981 nr 6.
Maksymalnie udana egzystencja
- P. ŚLIWIŃSKI: Tańczyć Mozarta, umierać. „Nowe Książ.” 1998 nr 5.
- T. KOMENDANT: Mironia. „Twórczość” 1999 nr 5.
- M. ŁUKASZUK–PIEKARA. „Pam. Lit.” 1999 z. 3.
Cela
- M. BARANOWSKA: Lubię myśleć. „Gaz. Wybor.” 2002 nr 131.
- W. BONOWICZ: „Mam uwagę! Proszę się kochać”; J. OLECH: Nadmiar. „Tyg. Powsz.” 2002 nr 27.
- A. LEGEŻYŃSKA: Świat według Celi. „Polonistyka” 2002 nr 8.
- M. ŁOPATKOWA: Bardziej kochane. „Nowe Książ.” 2002 nr 10.
- M. NOSZCZYK. „Auxiliary Society” 2003 nr 1.
- M. ŁUKASIEWICZ: Habeas corpus. „Znak” 2005 nr 9.
- S. GAJOWNIK: Cela w świecie książek i zabaw. „Guliwer” 2008 nr 2.
Maski Pana Boga
- J. BECZEK: Mistyczny krąg. „Nowe Książ.” 2003 nr 6.
- W. LIPOWSKI: Drogi poznania. O esejach Anny Sobolewskiej. „Tyg. Powsz.” 2003 nr 36.
- R. RUTKOWSKI: Przygody człowieka wewnętrznego. „Borussia” 2005 nr 36.
Mapy duchowe współczesności
- Z. BIDAKOWSKI: Anny Sobolewskiej podróż do Indii. „Rzeczpospolita” 2009 nr 132.
- M. CIELECKI: Mapa wiecznych bezdroży. „Więź” 2009 nr 5/6.
- K. DOROSZ: Cięte kwiaty. „Tyg. Powsz.” 2009 nr 35.
- M. FUGIEL-KUŹMIŃSKA: Kto się boi Nowej Ery? „Tyg. Powsz.” 2009 nr 23.
- A. KOMOROWSKI: Gunga Din pilnie poszukiwany. „Twórczość” 2009 nr 9.
- A. KRZEMIŃSKA: Supermarket wierzeń. „Polityka” 2009 nr 14.
- M. MOSTEK: Duchowość w czasach popkultury. „Res Publica Nowa” 2009 nr 6.
- M. RABIZO-BIREK: Wyznania podróżniczki Wschodu. „Nowe Książ.” 2009 nr 7.
- Zob. też Wywiady.