Grzegorz GAZDA
ur. 1943
Pseud. i krypt.: G.G.; (GRZ); (GRZG); (GRZG.); Józef Podgórski; Tadeusz Zagórski; Wit Zakrota; Witold Zakrota.
Historyk i teoretyk literatury, komparatysta, publicysta.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 13 października 1943 w Srocku pod Piotrkowem Trybunalskim; syn Józefa Gazdy, urzędnika, i Genowefy z domu Grochulskiej. W 1954 zamieszkał wraz z rodziną w Łodzi. Od 1957 uczęszczał do VI Liceum Ogólnokształcącego im. J. Lelewela w Łodzi; maturę zdał w 1961. Następnie studiował filologię polską na Uniwersytecie Łódzkim (UŁ); w 1966 uzyskał magisterium ze specjalności filmoznawczej. Był członkiem ZNP (od 1962), ZSP (1963–67) i PZPR (1967–81). W 1966–67 odbywał staż w Zakładzie Teorii Literatury UŁ. Debiutował w 1967 artykułem pt. Film poetycki. Wybrane zagadnienia genologiczne, opublikowanym w „Sprawozdaniach z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” (nr 8). W 1967–69 uczęszczał na studia doktoranckie w Instytucie Badań Literackich PAN (IBL). W 1969 został zatrudniony w Zakładzie Teorii Literatury w Katedrze Teorii Literatury UŁ na stanowisku starszego asystenta. W 1970–95 pełnił obowiązki sekretarza Komisji Poetyki i Stylistyki Słowiańskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów (MKS). W 1972 obronił w IBL pracę doktorską pt. Futuryzm w Polscena tle ówczesnych tendencji literackich (promotor prof. Stefania Skwarczyńska) i otrzymał stanowisko adiunkta w UŁ. W 1974 wyjechał do Francji i do 1976 prowadził lektorat języka polskiego i literatury w Institut d’Etudes Slaves na Université de Caen. Po powrocie do Polski w 1978–81 pełnił funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Teorii Literatury, Teatru i Filmu UŁ. Zajmował się teorią literatury, genologią i komparatystyką. W 1979 został członkiem ZLP. W tymże roku nawiązał współpracę z tygodnikiem „Odgłosy”, gdzie opublikował wiele artykułów, recenzji i felietonów (także podp. G.G., (GRZ), GRZG, (GRZG), (GRZG.), (GRZEG.), Wit Zakrota), w 1984–87 pełnił funkcję kierownika literackiego pisma. Od 1983 wchodził w skład redakcji zeszytów „Folia Artium et Litterarum” (do 1997: „Folia Scientiarum Artium et Librorum”), wydawanych w serii Acta Universitatis Lodziensis, w 1997–2010 był ich redaktorem naczelnym. W 1986 uzyskał habilitację na podstawie książki Awangarda — nowoczesność i tradycja (z teorii i historii europejskich kierunków literackich pierwszych dziesięcioleci XX wieku) oraz stanowisko docenta na UŁ. W 1987 został członkiem Rady Wydziału Filologicznego UŁ i członkiem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego oraz otrzymał Honorową Odznakę m. Łodzi i Nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego III stopnia za szczególnie ważne i twórcze osiągnięcia. W 1987–91 kierował Zakładem Wiedzy o Filmie w Instytucie Teorii Literatury, Teatru i Filmu oraz był prodziekanem Wydziału Filologicznego UŁ. W 1990 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego UŁ. W 1991–94 współredagował dwumiesięcznik „Film na Świecie”, zamieszczając tu artykuły i przekłady z języka francuskiego (także podp. pseud. Witold Zakrota). W 1993 został kierownikiem Zakładu Teorii Literatury UŁ (od 2002 — Katedra Teorii Literatury). W 1995–2003 był profesorem i kierownikiem Katedry Literatury w Mazowieckiej Wyższej Szkole Humanistyczno-Pedagogicznej w Łowiczu. W 1997–2012 kierował także Katedrą Teorii Literatury, Teatru i Filmu UŁ (od 2002 Katedra Teorii Literatury, Teatru i Sztuk Audiowizualnych, od 2011 Katedra Teorii Literatury).W 1997–2012 był redaktorem serii Acta Universitatis Lodziensis —Folia Scientiae Artium et Litterarum. W 2000 otrzymał nagrodę miesięcznika „Literatura na Świecie” w dziedzinie leksykografii i komparatystyki oraz był nominowany do Nagrody im. Jana Długosza za „znaczące osiągnięcia w humanistyce”. W 2002 otrzymał tytuł naukowy profesora i do 2012 był członkiem Senatu UŁ. W 2003 wszedł w skład Rady Naukowej IBL PAN oraz Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN (do 2015). W 2004 został profesorem zwyczajnym w UŁ i członkiem Komitetu Nauk o Kulturze PAN oraz Stowarzyszenia Instytut Tolerancji. W tymże roku rozpoczął współpracę z czasopismem „Midrasz”. W 2005–14 kierował Pracownią Języka i Kultury Żydowskiej w Instytucie Kultury Współczesnej UŁ. W 2007–10 wchodził w skład Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów Naukowych Sekcji I Nauk Humanistycznych. Został członkiem: Komisji Poetyki i Stylistyki Słowiańskiej oraz Komisji Badań Porównawczych Międzynarodowego Komitetu Slawistów, Komisji Kultury i Sztuki przy łódzkim oddziale PAN, Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Wchodził w skład rady redakcyjnej międzynarodowego półrocznika „Zagadnienia Rodzajów Literackich/Les Problèmes des genres littéraires” (redaktor naczelny w 1997–2010, następnie członek Rady Redakcyjnej) oraz rad redakcyjnych pism wydawanych w Brnie: „Slavica Litteraria”, „Novaja Rusistika” i półrocznika „Proudy” Wydziału Slawistyki Uniwersytetu w Brnie. Wygłaszał wykłady na uczelniach w Pradze, Brnie, Bańskiej Bystrzycy, Nitrze, Sztokholmie, Viterbo. W 2014 przeszedł na emeryturę. Wyróżniony Nagrodą Ministra Szkolnictwa Wyższego (1974, 1987, 2000) oraz wielokrotnie nagrodą Rektora UŁ (w 2014 za całokształt osiągnięć naukowych, dydaktycznych i organizacyjnych). Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1989), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1991), Medalem Senatu UŁ „W Służbie Społeczeństwu i Nauce” (1994), Medalem 50-lecia UŁ (1998), Medalem za Szczególne Zasługi dla ZNP (2005), Złotym Medalem za Długoletnią Służbę (2008), Medalem ŁTN (2010), Medalem Universitatis Lodziensis Merentibus (2010).
W 1969 zawarł związek małżeński z Ireną Grudniewską, pedagogiem; ma dwóch synów: Michała (ur. 1972) i Tomasza (ur. 1977). Mieszka w Łodzi.
1. Futuryzm w Polsce. Wr.: Ossol. 1974, 138 s. Z Dziejów Form Artyst. w Lit. Pol., t. 35.
Rozprawa doktorska.
2. Awangarda — nowoczesność i tradycja. (Z teorii i historii europejskich kierunków literackich pierwszych dziesięcioleci XX wieku). Łódź: Uniwersytet Łódzki 1986, 271 s. Acta Univ. Lodz. Por. poz. 3.
Rozprawa habilitacyjna. – Nagroda Ministra Szkolnictwa Wyższego i Nauki w 1987.
Zawartość: Wstęp. – I. Pojęcie awangardy w krytyce i w badaniach literatury XX wieku. – II. Społeczno-kulturowa geneza awangardy. – III. Strategie i kanon programowy. – IV. Awangarda wobec tradycji literackiej. – V. Awangarda i marksizm.
Przekł. franc. rozdz. Awangarda wobec tradycji gatunkowych: L’avant-garde et la tradition des genres littéraires. [Przeł.] M. Smoleńska. „Zag. Rodzajów Lit.” 1981 z. 1.
3. Awangarda, nowoczesność i tradycja. W kręgu europejskich kierunków literackich pierwszych dziesięcioleci XX wieku. Łódź: WŁ 1987, 290 s. Por. poz. 2.
Zawartość: Wstęp. – Pojęcie awangardy w krytyce i w badaniach nad literaturą XX wieku; Społeczno-kulturowa geneza awangardy; Sztuka — życie — działanie: Strategie awangardy; Światopoglądowe i artystyczne aspekty kanonu programowego; Awangarda wobec tradycji; Awangarda i marksizm.
4. Spis publikacji literackich Władysława Strzeleckiego. (1933–1993). Łódź: [nakł. autora] 1993, 28 s.
Podp.: Witold Zakrota.
5. Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Wwa: Wydawn. Nauk. PWN 2000, 766 s. Wyd. 2 tamże 2009, 855 s. Słowniki Akademickie PWN.
6. Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2008, 259 s.
Nadto artykuły i rozprawy w książkach zbiorowych i czasopismach, m.in.: Architektonika graficzna poetyckiego utworu drukowanego. W: Literatura i metodologia. Wr. 1970 s. 213–229. – Funkcja prymitywu i egzotyki w literaturze międzywojennej. W: Problemy literatury polskiej lat 1890–1939. Ser. I. Wr. 1972 s. 365–394. – Społeczne uwarunkowania grup literackich w Polsce międzywojennej. W: O współczesnej kulturze literackiej, t. 2. Wwa 1973 s. 57–85; przedr. w: Pokolenia i grupy literackie po 1918 r. Kr. 1976 s. 240–276, wyd. 2 tamże 1979 s. 240–276. – Das Bild des „poète maudit” in der avantgardistischen Poesie, [Przeł.] O. Mallek. „Zeitschrift für Slawistik” 1978 z. 4 s. 558–569; wersja polska: Poète maudit: między poezją i życiem. Romantyzm — symbolizm — awangarda. „Acta Univ. Lodz. – Folia Scientiae Artium et Litterarum” 1995 z. 5 s. 43–51 — Społeczno-kulturowe determinanty polskiej awangardy, „Prz. Hum.” 1987 nr 3 s. 51–62; wersja ang.: The socio-cultural determinants of the polish avant-garde. W: The slavic literatures and modernism. Stockholm 1987 s. 129–141. – Stefania Skwarczyńska jako redaktor i wydawca. W: Stefania Skwarczyńska. Uczony — nauczyciel-wychowawca. Łódź 1992 s. 86–96. – Hasła: Awangarda; Czartak; Autentyzm; Kwadryga; Kreacjonizm; Manifest literacki w: Słownik literatury polskiej XX wieku. Wr. 1992 s. 47–49, 62–71, 479–481, 521–524, 614–616. – Hasła: Awangarda; Dadaizm; Awangarda literacka w Polsce. W: Od awangardy do postmodernizmu. Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Wwa 1996 s. 21–33, 33–47, 263–277. – Tuwim i awangarda. „Prace Polonist.” 1996 s. 21–34. – Eco — nasz współczesny, „Maz. Zesz. Hum.” 1996 z. 2 s. 65–75; wersja ang.: W: Potęga intelektu. The Power of Intellect. Umberto Eco. Reception and Reminiscenses in Poland. Łódź 2015 s. 186–197. – Modernizmus a modernizmy. W: Studia Aesthetica III. Prešov 1999 s. 47–60; wersja pol.: Modernizm i modernizmy (Uwagi o semantyce i pragmatyce terminu). W: Dialog — Komparatystyka — Literatura. Wwa 2002 s. 115–126. – Awangarda i literatura jidysz. W: Z problemów literatury i kultury XX wieku. Katow. 2000 s. 47–59. – Stulecie realizmów. W: Od średniowiecza ku współczesności. Łódź 2000 s. 171–181. – Poezja konkretna — zamknięty etap awangardowej korespondencji sztuk. „Litteraria Humanitas”. VIII, Komparatistika. Genologie. Translatologie. Brno 2000 s. 135–154. – Awangarda. W: Awangarda. Teorija i istorija pojma 2. Beograd 2000 s. 115–134. – Avangarda i tradicija. W: Avangarda i tradicija. [Przeł.] B. Rajčić. Beograd 2002 s. 247–280. – Modernizm i awangarda — dwa etapy europejskiej integracji literatury. W: Koncepcie svetovej literatúry v epoche globalizácie/Concepts of world literature in the age of globalization. Bratislava 2003 s. 265–275. – Ostatnie drogi sióstr Franza Kafki. „Midrasz” 2003 nr 7–8 s. 24–33, przedr.: „Slavia. Časopis pro slovanskou filologii”, Praha 2004 z. 1 s. 43–58; „Zwoje. Periodyk kulturalny. The scrolls. An Internet cultural periodical” [on-line] 2006 nr 44 [dostęp 30 czerwca 2016]. Dostępny w Internecie: http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje/43/text15p.htm; wersja ang.: The final journey of Franz Kafka’s sisters. „Kult. Współcz.” 2003 nr 4 s. 17–36, przedr.: „Zwoje. Periodyk kulturalny. The scrolls. An Internet cultural periodical” [on-line] 2006 nr 44 [dostęp 30 czerwca 2016]. Dostępny w Internecie: http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje/43/text16p.htm. – Stereotypy i awangarda. W: Stereotypy w literaturze (i tuż obok). Wwa 2003 s. 173–184. – Pamięć Szoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętnienia. Łódź 2009 s. 175–190; wyd. 2 tamże 2011; „Prz. Polit.” 2010 nr 102 s. 142–152, wersja ang.: Memory of the shoah. Cultural representations and commemorative practices. Łódź 2009 s. 24–42. – Sytuacja literatury w kulturze XX wieku. W: Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo — wiedza o języku — wiedza o kulturze — edukacja, t. 2. Kr. 2005 s. 633–642; wersja ang.: The situation of literature in 20th century culture. W: Život v literatúre. Literatúra zblizka a z dial’ky. Bratislava 2006 s. 201–215, przekł. włos.: Situazione della letteratura nella cultura del XX secolo. W: „Slavica viterbiensia”, Viterbo 2007 s. 97–113. – Literature of the Holocaust and Genre Theory (on Leon Weliczker’s Book Brygada śmierci). Przeł. M. Świerkocki. W: The Holocaust in the Central European Literatures and Cultures since 1989. Problems of Poetization and Aestheticization/Der Holocaust in den mitteleuropäischen Literaturen und Kulturen seit 1989. Probleme der Poetizirung und Äesthetisierung. Stuttgart 2014 s. 175–184. –Ku nowoczesnej historii literatury polskiej. W: Komunikacja międzykulturowa – Przekład – Komparatystyka – Teoria i historia literatury. Katow. 2016 s. 395-406.– La storia chiusa del Futurismo polacco. „PL.IT. Rassegna italiana di argomenti polacchi” 2016 [on line] [dostęp 21 lutego 2018]. https://plitonline.it/2016/plit-7-2016-7-14-grzegorz-gazda
Prace redakcyjne
1. Problemy genologii. Red.: T. Cieślikowska i G. Gazda. Łódź: UŁ 1980, 262 s. Acta Univ. Lodz. Folia. Literatura, Teatr, Film. Polonica, 35.
2. W kręgu zagadnień awangardy. [T. 1–5]. Łódź: UŁ. Acta Univ. Lodz. Folia Scientiae Artium et Litterarum, 3, 7, 1, 4, 5.
[T. 1]. Współred. T. Szczepański, 1982, 262 s.
[T. 2]. Współred. G. Nurczyńska-Fidelska. 1986, 230 s.
[T. 3]. Współred. R.W. Kluszczyński. 1990, 299 s.
[T. 4]. Współred. G. Szymczyk-Kluszczyńska. 1992, 156 s.
[T. 5]. Współred. M. Leyko. 1995, 151 s.
3. Druhu serdeczny… W 75-lecie Władysława Strzeleckiego. Antologię zredagował i słowem wstępnym opatrzył G. Gazda. Łódź; Skierniewice: Wydz. Kultury i Sztuki Urzędu Woj. w Skierniewicach 1990, 20 s.
4. W. Strzelecki: Drogi najprostsze. Wiersze wybrane. Wybrał i wstępem opatrzył G. Gazda. Łódź: Varia 1994, 63 s.
5. Jerzy Kosiński — być tu i tam. Materiały z konferencji naukowej Jerzy Kosiński, człowiek i dzieło na skrzyżowaniu kultur, Łódź 8–10 maja 1995. [Oprac. red. A. Salska i G. Gazda]. Wwa: Da Capo 1997, 190 s.
6. Wokół gotycyzmów. Wyobraźnia, groza, okrucieństwo. Red.: G. Gazda A. Izdebska, J. Płuciennik. Wstęp G. Gazda. Kr.: Universitas 2002, 337 s.
Materiały z międzynarodowej konferencji pt. „Wokół gotycyzmów: wyobraźnia, groza, okrucieństwo”, Łódź 15–18 maja 2001.
7. Gotycyzm i groza w kulturze. Pod red. G. Gazdy, A. Izdebskiej, J. Płuciennika. Wstęp G. Gazda. Łódź: Wydawn. UŁ 2003, 232 s.
Materiały z międzynarodowej konferencji pt. „Wokół gotycyzmów: wyobraźnia, groza, okrucieństwo”, Łódź 15–18 maja 2001.
8. Stereotypy w literaturze (i tuż obok). Pod red. W. Boleckiego i G. Gazdy. Wwa: Wydawn. IBL PAN 2003, 351 s. Z Dziejów Form Artyst. w Lit. Pol., t. 84.
9. Historia i trwanie. 60 lat Katedry Teorii Literatury, Teatru i Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Łódzkiego (1945–2005). [Red. G. Gazda]. Łódź: Wydawn. UŁ 2005, 89 s. Wyd. 2 tamże 2007.
10. Słownik rodzajów i gatunków literackich. Pod red. G. Gazdy i S. Tyneckiej-Makowskiej. Kr.: Universitas 2006, XVIII, 813 s. Wyd. 2 [nowe] Wwa: Wydawn. Nauk. PWN 2012, XVII, 1253 s.
Przekł. serb.: Rečnik književnih rodova i vrsta. Red.: G. Gazda, S. Nitecka Makowska. Przeł. I.D. Saunderson. Beograd 2016.
11. Realizm magiczny. Teoria i realizacje artystyczne. Red.: J. Biedermann, G. Gazda, I. Hübner. Łódź: Wydawn. UŁ 2007, 358 s.
12. Dyskursy i przestrzenie (nie) tolerancji. Pod red.: G. Gazdy, I. Hübner, J. Płuciennika. Łódź: UŁ 2008, 515 s.
Materiały z międzynarodowej konferencji pt. „Literatura, kultura, tolerancja” Łódź 28–31 V 2007.
13. Literatura, kultura, tolerancja. Red.: G. Gazda, I. Hübner, J. Płuciennik. Kr.: Universitas 2008, 566 s.
Materiały z międzynarodowej konferencji pt. „Literatura, kultura, tolerancja” Łódź 28–31 V 2007.
14. Przestrzeń ogrodu, przestrzeń kultury. Red. G. Gazda i M. Gołąb. Kr.: Universitas 2008, 476 s.
Przekł. ang.: Space of a garden, space of culture. Cambridge 2008.
15. Reprezentacje Shoah w literaturze i filmie w Europie Środkowej. Lata powojenne. Red.: G. Gazda, M. Leyko, P. Rutkiewicz. Łódź: Wydawn. UŁ 2014, 147 s. Acta Univ. Lodz. Folia Scientiae Artium et Litterarum, 11.
OPRACOWANIA (wybór)
- Ank. 2011, 2015.
- Literatura wciąż jest podstawą kultury. Rozm.: Profesor Dr Grzegorz Gazda i Andrzej Kobosa. „Zwoje. Periodyk kulturalny. The Scrolls. An Internet Cultural Periodical” [on-line] 2006 nr 44 [dostęp 10 grudnia 2015]. Dostępny w Internecie: http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje44/text09.htm.
- G. Gazda: Fragmenty autobiografii. W: Moja droga do nauki. [8]. Łódź 2016.
Ogólne
- Profesor Grzegorz Gazda. Łódź: Łódzkie Tow. Nauk. 2014, 29 s. Sylwetki Łódzkich Uczonych,z. 15 [J. Płuciennik, A. Śliz: Droga naukowa profesora Grzegorza Gazdy; Publikacje profesora Grzegorza Gazdy].
Futuryzm w Polsce
- M. JĘDRYCH: Oblicze polskiego futuryzmu. „Więź” 1975 nr 6.
- J. ŁUGOWSKA. „Pam. Lit.” 1974 nr 4.
- J. PASZEK: Kwintesencja futuryzmu. „Literatura” 1974 nr 42.
- A.K. WAŚKIEWICZ. „Ruch Lit.” 1975 nr 2.
- A. ZAWADA: Czym jest futuryzm? „Twórczość” 1974 nr 12.
Awangarda — nowoczesność i tradycja
- S. GARLIŃSKI. „Ruch Lit.” 1990 z. 1.
- P. ŁUSZCZYKIEWICZ: Opuszczona garda. „Poezja” 1989 nr 4.
- TENŻE. „Prz. Hum.” 1989 nr 2.
- J. SMULSKI. „Pam. Lit.” 1989 z. 2.
- M. ŚWIERKOCKI. „Zag. Rodzaj. Lit.” 1989 z. 2.
- A. WOŁOSEWICZ: Palimpsest jako metoda krytyki? „Mies. Lit.” 1989 nr 4.
Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku
- B. CHAMOT. „Zag. Rodzaj. Lit.” 2002 z. 1/2.
