Józef Tomasz POKRZYWNIAK
1947-2017
Pseud.: Tomasz Ostowiak.
Historyk literatury.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 16 stycznia 1947 w Czempiniu, niedaleko Kościana; syn Michała Pokrzywniaka, właściciela sklepu z artykułami papierniczymi, i Anny z Farulewskich, pracownicy biurowej. Po ukończeniu szkoły podstawowej w Czempiniu uczęszczał od 1961 do Liceum Ogólnokształcącego w Kościanie, gdzie w 1965 uzyskał świadectwo dojrzałości. W tymże roku podjął studia z zakresu filologii polskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (UAM). Był członkiem ZSP i w 1969-70 przewodniczącym Rady Uczelnianej tej organizacji. W 1970 otrzymał dyplom magistra i został asystentem w Zakładzie Historii Kultury Polskiej Instytutu Filologii Polskiej (IFP) UAM. Zajmował się głównie literaturą okresu Oświecenia. Debiutował w 1975 artykułem pt. Autora francuskiego satyry na krój polski przerobione. (Z dziejów spolszczeń w wieku Oświecenia), ogłoszonym w poznańskich „Studiach Polonistycznych” (t. 2). Wyniki badań publikował też m.in. w dwumiesięcznikach „Teksty” (1976, 1978-79) oraz „Ruch Literacki” (1976, 1980). Doktoryzował się w 1978, na podstawie rozprawy pt. Jan Gorczyczewski – tłumacz, satyryk i krytyk (promotor prof. Włodzimierz Dworzaczek). W 1979 objął stanowisko adiunkta w Zakładzie Historii Kultury Polskiej IFP UAM. W tymże roku został członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1980 wstąpił do NSZZ Solidarność UAM i jako redaktor naczelny prowadził związkowy miesięcznik „Środowisko” (do 1981). Od 1988 należał do Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Artykuły i recenzje oraz prace edytorskie zamieszczał m.in. w „Pamiętniku Literackim” (1979-89, z przerwami) i miesięczniku „Życie i Myśl” (1984-89). Interesował się także pracami z zakresu dydaktyki literatury, m.in. pod pseudonimem Tomasz Ostowiak ogłosił artykuł w wydanym poza cenzurą Glosariuszu. Od starożytności. (Wyd. 2 uzup. Wr. 1989), zawierającym materiały pomocnicze dla nauczycieli języka polskiego. W 1994 przedłożył rozprawę habilitacyjną pt. Komedie Ignacego Krasickiego i rok później uzyskał na UAM stanowisko profesora nadzwyczajnego. W 1996 został wybrany do Senatu UAM (do 2016) i objął stanowisko dyrektora Instytutu Filologii Polskiej UAM (do 2005). Działał w Komitecie Nauk o Literaturze Polskiej PAN (1996-2002) i był członkiem – założycielem powołanego w 1996 Towarzystwa Badań nad Wiekiem XVIII. W 1999 otrzymał tytuł naukowy profesora, a w 2001 stanowisko profesora zwyczajnego. Był współzałożycielem i przewodniczącym Konferencji Polonistyk Uniwersyteckich, powołanej w wyniku przekształceń istniejącej od 2001 Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej (przewodniczący zespołu ekspertów od 2003). Należał do Towarzystwa Naukowego im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie (od 2001). W 2005-12 był dziekanem Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej UAM. W 2006-10 wchodził w skład Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich w Warszawie, a później przewodniczył Radzie Naukowej „Biuletynu Polonistycznego”, reaktywowanego w 2015. W 2007 został kierownikiem Zakładu Literatury Staropolskiej i Oświecenia IFP UAM. Przez kilka lat prowadził zajęcia w Wyższej Szkole Języków Obcych im. S. Lindego w Poznaniu. Był zaangażowany w tworzenie i działalność Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego UAM w Kaliszu, a w 2014 pełnił tamże obowiązki dziekana. Wielokrotnie podróżował do Włoch. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (w 2000) oraz odznaką Zasłużony dla Miasta Kalisza (2011).
W 1971 ożenił się z Wandą Rybińczuk, absolwentką studiów z zakresu administracji na Wydziale Prawa UAM; ojciec Jakuba (1976), Adama (1980) i Anny (1983). Zmarł 15 stycznia 2017 w Poznaniu; pochowany na cmentarzu w podpoznańskim Suchym Lesie.
1. Jan Gorczyczewski – tłumacz, satyryk, krytyk. Pozn.: Wydawn. Nauk. UAM 1981, 153 s. UAM. Filol. Pol., 20.
Rozprawa doktorska.
2. Starożytność – oświecenie. Podręcznik literatury dla klasy 1 szkoły średniej. [Autorzy:] M. Adamczyk, B. Chrząstowska, J.T. Pokrzywniak. Wwa: WSiP 1987, 511 s. Wyd. 2-14 tamże 1988- [2000].
3. Ignacy Krasicki. Wwa: WSiP 1992, 385 s. Bibl. „Polonistyki”.
Zawiera szkic monograficzny pióra J.T. Pokrzywniaka pt. „Ignacy Krasicki. Życie i dzieło” oraz materiały: wiersze, listy i korespondencję I. Krasickiego oraz fragmenty poświęconych mu utworów i opracowań historycznoliterackich.
4. Komedie Ignacego Krasickiego. Pozn.: Wydawn. Nauk. UAM 1994, 171 s. Dodruk 1995. Filol. Pol., 55.
Rozprawa habilitacyjna.
5. Ignacy Krasicki. [Materiały pomocnicze dla szkół]. Pozn.: Rebis 1995, 153 s. Czytani Dzisiaj.
6. Ignacy Krasicki. Wśród pisarzy polskiego oświecenia. Pozn.: Wydawn. Nauk. UAM 2015, 393 s. UAM.
Tu część pierwsza (pt.: Pisarze Polskiego Oświecenia: Po dwustu latach; …i w oczach Adama Mickiewicza) oraz część monograficzna (pt. Ignacy Krasicki).
Artykuły i rozprawy w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Autora francuskiego satyry na krój polski przerobione. (Z dziejów spolszczeń w wieku oświecenia). „Stud. Polonist.” 1975 t. 2 s. 107-124 [dot. tłumaczeń i adaptacji satyr N. Boileau]. – „Podobnie żartował Horacy”. „Teksty” 1976 nr 1 s. 117-124 [o satyrze J. Gorczyczewskiego „Niewygody w Warszawie” – parafrazie utworu N. Boileau „Les embarras de Paris”]. – „Ostrożna muza” satyr oświeceniowych. „Stud. Polonist.” 1977 t. 4 s. 31- 43. – Czy śmiech może być nauką? „Teksty” 1978 nr 6 s. 107-116 [o komediach F. Bohomolca]. – Gryzmolarze przed sądem. „Teksty” 1979 nr 5 s. 189-97 [dot. K. Surowiecki: Python lipsko-warszawski; także o broszurze J. Kapostasa: Scena ostatnia Pythona, czyli odpowiednie pismo na dzieło pod tytułem: Python lipsko-warszawski]. – Cień Zoila nad wiekiem oświeconym. (Wokół „Zakusu nad zaciekami Wszechnicy Krakowskiej [F.K. Dmochowskiego]”). „Ruch Lit.” 1980 nr 3 s. 161-174 [także o stosunku pisarzy oświeceniowych do krytyki lit.]. – Tłumaczenia z literatur obcych w recenzjach prasowych początków XIX wieku. (Na przykładzie „Nowego Pamiętnika Warszawskiego” i „Pamiętnika Warszawskiego”). „Pam. Lit.” 1980 z. 1 s. 49-80. – „Satyra prawdę mówi”, czyli Rzecz o fałszywych przesłankach. „Pam. Lit.” 1984 z. 4 s. 85-128 [obszerniej o satyrze okresu Oświecenia]. – Wstęp. W: I. Krasicki: Satyry i listy. Wyd. 2 zmien. Wr. 1988 s. III-CXX. BN, 169. Wyd. 3 popraw. tamże 1999. – „Szyderstw nie uszła nawet ambona”. Dwie staropolskie zagadki kaznodziejskie. W: Dwór mający w sobie osoby i mózgi rozmaite. Pozn. 1991 s. 51-60. – Profesor Alojzy Sajkowski. „Stud. Polonist.” 1992 t. 18/19 s. 5-14. – Czy prawdziwy geniusz pewny jest nieśmiertelności? O współczesnym czytaniu poezji Krasickiego. „Rocz. Tow. Lit. im. A. Mickiewicza” 1994 s. 35-44. – Czy Ignacy Krasicki lubił Lidzbark Warmiński? „Komunikaty Mazur.-Warm.” 1996 nr 2 s. 297-304. – Ignacy Krasicki wobec insurekcji. „Wiek Oświecenia” 1996 t. 12 s. 95-106. – Józef Wybicki – Polak z rzymskich senatorów. „Kron. m. Pozn.” 1997 nr 3 s. 21-31. – Sentymentalny patriotyzm Franciszka Karpińskiego. „Pr. Komis. Filol. PTPN” 1997 t. 38 s. 81-93, przedr. w: Nie tylko o Norwidzie. Pozn. 1997. – Franciszek Karpiński – kochanek Justyny. W: Konteksty polonistycznej edukacji. Pozn. 1998 s. 317-328. – Ignacy Krasicki – książę poetów. „Stud. Gnesnensia” 2001 t. 15 s. 281-292. – Michała Dymitra Krajewskiego czytelnik oświecony. „Pr. Komis. Filol. PTPN” 2002 t. 45 s. 33-40. – Franciszek Karpiński – pisarz konsekwentny. „Ann. UMCS. Sectio FF” 2002/2003 vol. 20/21 s. 89-98. – Zlekceważone świadectwo, czyli kilka uwag o genezie i znaczeniu „Monachomachii” Krasickiego. W: Ulotność i trwanie. Pozn. 2003 s. 227-239. – Jan Gorczyczewski – Wielkopolanin mało znany. „Kron. m. Pozn.” 2006 nr 4 s. 167-185. – Rosja Ignacego Krasickiego i Franciszka Karpińskiego. W: Obraz Rosji w literaturze polskiej. Pozn. 2012 s. 75-92. – Między kpiną a powagą. Co Krasicki chciał powiedzieć w Myszeidzie? W: Eklektyzm, synkretyzm, uniwersa. Kr. 2014 s. 97-111. – „Cóż wiersz pomoże do praw układania”, czyli po co nam poezja? „Nauka” 2015 nr 1 s. 71-81. – Krasicki i kobiety. W: Twórczość niepozorna. Szkice o literaturze. Kr. 2015 s. 193-203. – Realistyczna utopia (lub utopijny realizm) w „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach”. „Pr. Polonist.” Ser. 71: 2016 s. 31-47.
Prace redakcyjna i edytorska
1. Spis lektur dla studentów filologii polskiej. [Red. J.T. Pokrzywniak]. Wyd. 2 popraw. i uzup. Pozn. Wydawn. Nauk. UAM 1981, 110 s. UAM. Inst. Filologii Pol.
2. I. Krasicki: Komedie. Oprac. J.T. Pokrzywniak. Pozn.: Wydawn. Nauk. UAM 2016, XXVII, 640 s. Dzieła zebrane. Ser. 1, Pisma lit., t. 4.
OPRACOWANIA (wybór)
- Ank. 2008.
- Autor o sobie: Wanda i Tomasz Pokrzywniakowie: Dlaczego wybraliśmy Strzeszyn? „Kronika m. Poznania” 2013 nr 3.
Ogólne
- V. SZOSTAK: I właśnie ktoś taki nam teraz odszedł. „Gaz. Wybor.” 2017 nr 16 dod. „Poznań” [wspomnienie].
Jan Gorczyczewski – tłumacz, satyryk, krytyk
- J. SNOPEK: Naświetlanie tła. „Tyg. Kult.” 1981 nr 37.
- M.M. KOZŁOWSKI: Sandauer sprzed dwóch wieków. „Ziemia Kaliska” 1987 nr 37, nawiąz. [T. PNIEWSKI:] Nie tylko „Sandauer”. „Ziemia Kaliska” 1987 nr 40.
Starożytność – oświecenie
- B. WIERZBICKA: Podręcznik dla ucznia i pomoc dla nauczyciela. „Polonistyka” 1988 nr 6.
Ignacy Krasicki
- Z. LIBERA. „Wiek Oświecenia” 1995 t. 11.
- W. RATAJCZAK: Ten nudziarz Krasicki. „Gaz. Wielkop.” 1995 nr 216.
Komedie Ignacego Krasickiego
- E. FILIPEK: Zapoznany komediopisarz. „Nowe Książ.” 1995 nr 5.
