Ryszard Kazimierz PRZYBYLSKI
ur. 1949
Pseud.: J. Przybor; Jan Przybor; RKP; rp.
Teoretyk i krytyk literatury oraz sztuki, eseista.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 21 stycznia 1949 w Poznaniu; syn Jana Przybylskiego i Kazimiery Walczak. Uczęszczał do III Liceum Ogólnokształcącego w Poznaniu. W 1967 zdał egzaminy maturalne i podjął studia polonistyczne na poznańskim Uniwersytecie im. A. Mickiewicza (UAM). W 1972 uzyskał na tej uczelni dyplom magistra filologii polskiej i został zatrudniony na stanowisku asystenta, najpierw w Zakładzie Filozofii, a od 1973 w Zakładzie Teorii Literatury Instytutu Filologii Polskiej (IFP). Debiutował w 1973 recenzją pt. Poznański „Ożenek”, ogłoszoną na łamach tygodnika „Literatura” (nr 4), a poświęconą wystawieniu sztuki M. Gogola w Teatrze Polskim w Poznaniu; w tymże roku opublikował recenzje literackie w dwumiesięczniku „Teksty” oraz w miesięczniku „Nurt” (w którym drukował z przerwami do 1981). Doktoryzował się na UAM w 1981 na podstawie dysertacji pt. Autor i jego sobowtór (promotor prof. Jerzy Ziomek), po czym otrzymał stanowisko adiunkta. Interesował się literaturą współczesną i sztukami plastycznymi, prowadził badania nad pograniczem obu tych rodzajów twórczości artystycznej, m.in. nad komiksem. Artykuły i studia zamieszczał w latach osiemdziesiątych m.in. w miesięcznikach „Twórczość” (1982, 1984-85) oraz „W Drodze” (1983-85, 1989); współpracował (pod pseud. Jan Przybor) z periodykami emigracyjnymi oraz krajowymi pismami pozbawionymi debitu, m.in. z londyńskim „Pulsem” (1984; przedr. w krajowym wyborze w 1987), poznańskim „Czasem Kultury” (1985) i „Veto” (1985), warszawskim „Almanachem Humanistycznym” (1986; podp. krypt.: RKP), wrocławską „Obecnością”; był także autorem haseł w przewodniku encyklopedycznym Literatura polska po 1939 roku (Wwa 1989; podp.: rp). W 1989 został członkiem SPP. W 1991, po przedstawieniu na UAM rozprawy pt. O prozie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Być i pisać, uzyskał stopień doktora habilitowanego i został zatrudniony na stanowisku profesora tej uczelni. W 1992-96 łączył tę pracę z obowiązkami dyrektora poznańskiej Galerii u Jezuitów (mieszczącej się przy ul. Dominikańskiej). Artykuły, teksty krytyczne i eseje publikował m.in. na łamach „Arkusza” (1991-94, 1999), dodatku „Życia Warszawy” – „Ex Libris” (1991-92), „Gazety Malarzy i Poetów” (1994-95). Od 1996 wykładał również w Akademii Sztuk Pięknych (ASP; od 2010 Uniwersytet Artystyczny) w Poznaniu, gdzie zajmował najpierw stanowisko prodziekana Wydziału Edukacji Artystycznej, a w 1998-2002 – dziekana Wydziału Komunikacji Mulimedialnej; w 1999-2001 kierował także Pracownią Kodów i Komunikatów Wizualnych. W 2000 otrzymał tytuł naukowy profesora. W 2001-12 był kierownikiem Pracowni Semiotyki Wizualnej, która wchodziła w skład Katedry Komunikacji Wizualnej ASP (od 2010 Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu), pierwotnie umiejscowionej w strukturach Wydziału Komunikacji Multimedialnej, od 2003 – Wydziału Grafiki i Komunikacji Wizualnej. W 2009 został prezesem Stowarzyszenia powołanego w celu wspierania tej katedry (w zakresie edukacji, inicjatyw artystycznych i wystawienniczych) oraz popularyzowania jej osiągnięć. Równocześnie pracował w IFP UAM, gdzie zainicjował (razem z Anną Legeżyńską) cykl seminariów poświęconych nowoczesności. W 2009-2017 kierował Zakładem Literatury i Kultury Nowoczesnej IFP UAM, a kończąc te działalność pozostał członkiem Zakładu. Wchodził do Kapituły Nagrody Artystycznej powoływanej przez Radę Miasta Poznania (w 1991, 1995, 1999, 2003, 2007).
Ojciec dwóch córek: Noemi (ur. 1976) i Nelli (ur. 1980). Mieszka w Poznaniu.
1. Autor i jego sobowtór. Wr.: Ossol. 1987, 206 s. PAN Kom. Nauk o Literaturze Pol. Rozprawy Lit., 51.
Rozprawa doktorska.
Zawiera: Wstęp: Autorska Mediacja albo furtka dla sobowtóra. – Autor wolny albo „622 upadki Bunga” [S.I. Witkiewicza]; Autor zdradzony albo „Ma lat 22” [T. Peipera]; Autor stwarzany albo „Ferdudurke” [W. Gombrowicza]; Autor mistyfikowany albo „Jezioro Bodeńskie” [S. Dygata]; Autor osaczony albo „Książę nocy” [M. Nowakowskiego]; Autor zdegradowany albo „Mała Apokalipsa” [T. Konwickiego]. – Zamiast zakończenia.
2. Być i pisać. O prozie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. [Esej]. Pozn.: a5 1991, 148 s.
Rozprawa habilitacyjna.
3. Wszystko inne. Szkice o literaturze, sztuce i kulturze współczesnej. Pozn.: Obserwator 1994, 197 s. Bibl. „Czasu Kult.”, 8.
Zawiera: Od autora. – Destrukcje: Drzewo albo zagubiona księga [dot.: W. Myśliwski: Drzewo]; Listy niespiesznego przechodnia [dot.: J. Stempowski: Listy do Jerzego Giedroycia]; U kresu nocy [dot.: L. Lipski: Śmierć i dziewczyna]; Ciemności [dot. twórczości dramatycznej M. Pankowskiego]. – Afirmacje: Rozmowa o istocie poezji w dobie wielkiego kryzysu [o poetyckim dialogu między R. Krynickim i Z. Herbertem]; Wygnanie i królestwo [dot. poezji A. Międzyrzeckiego]; W Abrakadabrii [dot. poezji J. Ficowskiego]; Milczenie i poezja [dot. poezji A. Kamieńskiej]; „Jak się nazywa – to nienazwane” [dot. poezji księdza J. Twardowskiego]; „Z każdą chwilą wybiera się” [dot. poezji S. Barańczaka]; Poezja jako akceptacja świata [dot. poezji D. Koman]. – Transformacje: Dwadzieścia lat później [literatura na progu lat 70. i współcześnie]; Myśli z okazji pewnej wystawy [dot. wystawy jubileuszowej „Gruppy” w warszawskiej „Zachęcie”]; Wśród pustych znaków [dot. twórczości plastycznej E. Markowskiego i P. Łubowskiego oraz twórczości plastycznej i teatr. J. Szajny]; Pokazać niewidzialne [dot. fotografii artyst. oraz innych sztuk plastycznych]. – Afiliacje: Drogi i bezdroża postmodernizmu. Powieść jako dekonstrukcja. – Modyfikacje: Polska małych ojczyzn [o literaturze emigracyjnej]; Arkadia znad Obry [dot. twórczosci A. Tomaszewskiego]; Między mitem i historią [dot.: Cz. Miłosz: Szukanie ojczyzny].
4. Ścieżka malowania. (O twórczości Andrzeja Macieja Łubowskiego). Pozn.: Galeria Miejska BWA Arsenał 1996, 63 s.
5. O tym jak Leopold Tyrmand wałęsał się w świecie kultury popularnej. Pozn.: „Pozn. Studia Polonist.” 1998, 180 s. Bibl. Lit. „Pozn. Stud. Polonist.”, 14. Prace Inst. Filologii Pol. UAM.
Zawiera: O tym, jak Leopold Tyrmand przydał znaczenia kulturze popularnej: Kultura popularna i krytyka; Tyrmandowski projekt kultury popularnej. – O tym, jak Leopold Tyrmand tworzył mit miasta: Symboliczne przewartościowania; Mit miasta; Flâneur – współczesny włóczęga. – O tym, jak Leopold Tyrmand walczył z komuną: Dylematy niezależnego pisarza; „Dziennik 1954” jako projekt dzieła; Oni; Tak zwane elity; Sceny w teatrze życia codziennego; Kultura siebie. – O tym, jak Leopold Tyrmand chronił swą indywidualność: Sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem; Młodość i wojna; Skazani na wybór; Ostatni raz flâneur. – Gdy bunt stał się obowiązkiem. – Aneks: Kultura patchworku [nt. współczesnego modelu kultury].
6. Wydział Grafiki ASP w Poznaniu. 2002-2008. Tekst: R.K. Przybylski. Tłum. [na jęz. ang.]: M. Boruczkowski, A. Łosińska. Pozn.: Akad. Sztuk Pięknych. Wydz. Grafiki 2009, 301, [11] s.
7. All inclusive. Władysław Radziwiłłowicz. Katalog wystawy. Autorzy tekstów: J. Daszkiewicz, I. Kopciewicz, R.K. Przybylski. Oprac.: I. Kopciewicz. Bydg.: Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego 2013, [53] s.
8. Metamorfozy idei. Katalog wystawy. Autorzy tekstów: K. Klich, A. Nowaczyk, R. K. Przybylski. Pozn.: Uniw. Artyst. 2014, 42, [6] s.
9. Michał Kubiak. Portret rzeźbiarski a osobowość. Katalog wystawy. Tekst: M. Kubiak, P. Siemaszko, S. Szwechowicz, R. K. Przybylski. Projekt katalogu: T. Ogrodnik. [B.m.w.] 2016, 42 s.
Dot. wystaw zorganizowanych w 2016 r. przez Biuro Wystaw Artyst. i Usług Plastycznych w Pile oraz przez Galerię Miejską BWA w Bydgoszczy.
Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Świat komiksu. „Sztuka” 1978 nr 2 s. 19-27. – Słowo i obraz w komiksie. W: Pogranicza i korespondencje sztuk. Wr. 1980 s. 229-243. – Poeta w krajobrazie metafizycznym. (O poezji Bronisława Maja). „W Drodze” 1984 nr 1 s. 88-95. – Przesłanie a literatura. „Czas Kult.”* 1985 nr 1 s. 12-25 [podp.: J. Przybor]. – Literatura emigracyjna a kraj. W: Glosariusz 5. Do współczesności. Wr.* 1989 [podp.: J. Przybor]. – Między rozpaczą i nadzieją. „W Drodze” 1989 nr 5 s. 31-40 [dot. G. Herlinga-Grudzińskiego]. – Wobec mitu i historii. „Teksty Drugie” 1991 nr 1/2 s. 177-184 [dot.: L. Lipski: Piotruś]. – Powieść jako dekonstrukcja. „Pozn. Studia z Filoz. Nauki” 1993 z. 13 s. 293-306. – W stronę mitu. W związku z prozą wspomnieniową Adama Tomaszewskiego. W: Jesteś wszędzie, Itako. Pozn. 1997 s. 11-26. – Prześwit między przedmiotami. W: Człowiek i rzecz. Pozn. 1999 s. 349-357 Bibl. Lit. „Pozn. Studiów Polonist.”, 22 [dot. przedmiotów w literaturze i sztuce]. – [Czytanie Lwowa. Powst. ok. 2004], przekł. niem.: Lemberg lesen. Ein Essay. [Przeł.] U. Heisse. W: Die Ukraine, Polen und Europa. Osnabrück 2004 s. 267-275. – Media i ich wpływ na świadomość literacką po 1989 roku. W: Transformacja w kulturze i literaturze polskiej 1989-2004. Pozn. 2007 s. 145-172. – Fragmenty. O poezji Krystyny Miłobędzkiej z Andrzejem Falkiewiczem w tle. W: Więcej życia niż słów. Pozn. 2011 s. 121-136. – Rosja Wata. W: Obraz Rosji w literaturze polskiej. Pozn. 2012 s. 397-408. – Tekst na ekranie i wynikające stąd konsekwencje. W: Europejski kanon literacki. Dylematy XXI wieku. Wwa 2012 s. 250-260. – O wpływie nowych mediów na stare dyscypliny sztuki. W: Sztuka i technologia w Polsce. Od cyberkomunizmu do kultury makerów. Pozn. 2014 s. 79-89. – [T.] Różewicz o sobie samym jako innym. „Przestrzenie Teorii” 2014 nr 21 s. 77-92. – Do kresu widzialnego. „Porównania” 2015 t. 17 s. 139-150 [o malarstwie współczesnym]. – Small talk. „Przestrzenie Teorii” 2016 nr 26 s. 175-182 [dot. wiersza S. Barańczaka pt. Small talk].
Prace redakcyjne
1. Etos i artyzm. Rzecz o Herlingu-Grudzińskim. Pod red. S. Wysłouch i R.K. Przybylskiego. Pozn.: a5 1991, 256 s.
2. Dali na Zamku. Wystawa prac Salvadora Dali z kolekcji Heinza Essa. [Katalog wystawy z 1999]. Oprac.: M. Pawłowski, R.K. Przybylski. Red.: R.K. Przybylski. Pozn.: Centrum Kultury Zamek 1999, 79 s.
OPRACOWANIA (wybór)
- Ank. 2013.
- Wywiady: Coś tam się rozsypało. Rozm. W. Braniecki. „Arkusz” 1995 nr 5; Ochota na kontestację. Rozm. P. Łuszczykiewicz. „Arkusz” 2000 nr 3, przedr. w: P. Łuszczykiewicz: Pociąg do Poznania. Pozn. 2000; Praca i finezja. Rozm.: J. Borowczyk, M. Larek. „Czas Kult.” 2015 nr 1 [gł. o S. Barańczaku].
Autor i jego sobowtór
- J. MARGAŃSKI. „Pam. Lit.” 1989 z. 3.
- J. USZCZYŃSKA. „Ruch. Lit.” 1990 nr 2/3.
Być i pisać
- M. CIUPEK: O krytyce wyrafinowanej. „Dekada Lit.” 1991 nr 30.
- B. FARON: Dwie książki o Grudzińskim. „Twórczość” 1992 nr 3 [dot. także red.: Etos i artyzm].
- W. WANTUCH: Szukając nauczyciela i ucznia. „Polonistyka” 1992 nr 2 [dot. także: W. Bolecki: Ciemny Staw].
- K. DYBCIAK: Pierwsza monografia twórczości Herlinga-Grudzińskiego. „Rocz. Hum.” 1993 z. 1.
- S. STERNA-WACHOWIAK: Być, pisać. „Akcent” 1993 nr 4.
Wszystko inne
- I. KIEC: Jak popsuć zabawę ludożercom. „Kresy” 1995 nr 3.
- P. SZEWC: Krytyk wśród znaków kultury. „Nowe Książ.” 1995 nr 3.
- P. ŁUSZCZYKIEWICZ: Pochwała wielości, czyli… „Wszystko inne” Ryszarda K. Przybylskiego. „Twórczość” 1996 nr 5.
- J. GAUL: Diagnoza współczesnej kultury. „Prz. Powsz.” 1997 nr 5.
Ścieżka malowania
- I. KIEC: „Być w pisaniu”. „Twórczość” 1997 nr 1.
O tym jak Leopold Tyrmand wałęsał się w świecie kultury popularnej
- J. PASTERSKA: Pionier ponadnarodowej pop-kultury. „Fraza” 1999 nr 2/3.
- S. STERNA-WACHOWIAK: Flâneur heroiczny. „Nowe Książ.” 1999 nr 8.
- W. WIELOPOLSKI: R. K. P. napisał książkę. „Arkusz” 1999 nr 10.
