Łubieńska Konstancja

Magdalena Rudkowska

Informacje biograficzne. Anastazja Konstancja Bojanowska urodziła się 14 II 1798 w Krzekotowicach w Wielkopolsce (12 XII 1799 została ochrzczona „z oleju” w Kiączynie). Była córką Bogusława Bojanowskiego h. Junosza (1755–1816), podkomorzego Stanisława Augusta Poniatowskiego, oraz Magdaleny Kęszyckiej h. Nałęcz (zm. 1850). Ukończyła pensję w Dreźnie. W 1819 r. wzięła ślub z Józefem Łubieńskim (1792–1846), zamożnym ziemianinem, późniejszym oficerem powstania listopadowego. Z tego związku narodziły się dzieci: Waleria (1819–1822), Franciszek (1821–1845; J. Słowacki zadedykował mu wiersz Pogrzeb kapitana Meyznera), Stanisław (1823–1892), Bogusław (1825–1885), Maria Tekla (ur. 1827, zam. Wierzbińska, jej ojcem chrzestnym był A. Mickiewicz). Od 1827 r. mieszkała z rodziną w Budziszewie. W 1831 r. poznała i pokochała Adama Mickiewicza, który przebywał w Śmiełowie w czasie pobytu w Wielkopolsce. Stało się to powodem skandalu obyczajowego; poeta zerwał kontakt z Łubieńską po powrocie do Paryża, ona zaś zawarła aluzje do romansu z Mickiewiczem w powieści Niedowiarek (1842). Z czasem uczucie to przerodziło się w wieloletnią przyjaźń podtrzymywaną korespondencją z l. 1845–1855; Łubieńska wspierała Mickiewicza materialnie. W l. 1838–1848 mieszkała w Poznaniu i w Marcelinie pod Poznaniem (od 1842 r.; zorganizowała tu przytułek dla sierot), a także w Berlinie. Zajmowała się pracą literacką, społeczną i dobroczynną, działała w poznańskim Towarzystwie Pomocy Naukowej. W 1840 r. założyła wraz z Klementyną Grabowską „Dziennik Domowy” – jako redaktor podpisywał się Napoleon Kamieński. Utrzymywała kontakty z emigracją, przeważnie z obozem Adama Jerzego Czartoryskiego, kilkakrotnie wyjeżdżała za granicę. Od 1841 r. pozostawała pod nadzorem policji pruskiej, która podejrzewała ją o przewożenie korespondencji politycznej, m.in. dlatego nie uzyskała w 1844 r. zgody na wydawanie „Tygodnika Naukowego”, dzięki któremu mogła stać się ważną postacią w życiu literackim Wielkopolski. W listopadzie 1844 r. w Erfurcie, podczas powrotu z Paryża, skonfiskowano jej papiery, a w styczniu 1846 r. dokonano rewizji w jej pokoju w Berlinie (w raporcie poznańskiej policji znalazła się zagadkowa informacja, że miała córkę z Mickiewiczem). W l. 1847–1848 mieszkała u niej Maria, córka Mickiewicza. W 1847 r. jako matka chrzestna Karola Libelta, po jego aresztowaniu w związku ze spiskiem Ludwika Mierosławskiego, zwróciła się do Mickiewicza z prośbą o interwencję u władz pruskich, poeta odmówił pomocy. W 1848 r. wyszła ponownie za mąż za guwernera swoich dzieci, Wandaliana Wodpola (1811–1888). W 1856 r. przyjechała do Paryża na pogrzeb Mickiewicza, wyłożyła też znaczne sumy na budowę pomnika wieszcza w Poznaniu. W czasie powstania styczniowego opiekowała się w Marcelinie rannymi powstańcami, działała w Wielkopolskim Komitecie Niewiast. Zmarła 16 I 1867 w Poznaniu, została pochowana w Budziszewie.

Działalność na marginesie krytyki literackiej. Wypowiedzi publicystyczne Łubieńskiej stanowią przyczynek do historii krytyki literackiej kobiet w XIX w. walczących o swoje prawo głosu, często też kryjących własne „ja” w innej działalności okołoliterackiej. W artykule Od czego zacząć („Dziennik Domowy” 1843, nr 16) Łubieńska diagnozowała stan kultury polskiej po powstaniu listopadowym jako wymagający podniesienia od „strony duchowej człowieka” w celu zachowania równowagi dla działań w zakresie „bytu materialnego”. Postulowała ożywienie „tchnień wewnętrznych”, idei wolności duchowej, ideałów demokratycznych,

aby przerwać apatyczną wegetację kultury po klęsce 1831 r. Szczególną rolę przypisywała w tym zakresie kobietom. Kontynuowała ten wątek w artykule Dzisiejsze stanowisko kobiety i potrzeba jego reformy („Dziennik Domowy” 1844, nr 20), zwracając uwagę, że kobiety są zdolne do tego, by rozwijać się w zakresie „pojęć czysto rozumowych”, a współczesna matka musi być także obywatelką, by w świadomy i aktywistyczny sposób wychowywać dzieci. Odżegnywała się przy tym zachowawczo od postulatów emancypacyjnych spod znaku Henriego de Saint-Simona, ale zdecydowanie głosiła potrzebę „usamowolnienia” kobiety, zapewnienia jej „równego prawa i godności osobistej” (tamże). W polemice z Bronisławem Trentowskim zwalczała tradycjonalistyczny pogląd przypisujący kobietom bierność i ograniczone możliwości intelektualne; widząc w literaturze kobiet wciąż otwarty projekt, nawoływała: „Nie czyńcie z kobiet istot bez umu, nie róbcie z nich narzędzi samych, a pewno jak snycerz byłby może pisarzem, gdyby w dłoń pióro w miejsce dłuta uchwycił, także pomiędzy kobietami znajdą się geniusze i zaświecą światu” (Odpowiedź na artykuł „Kobieta” umieszczony w N. 33 „Orędownika” przez Bronisława Trentowskiego, „Przyjaciel Ludu” 1842, nr 29). Po latach swój twórczy zapał krytyczny ujawniła w Odpowiedzi na recenzję JMci księdza Koźmiana przedstawiającą z dzieł poetycznych charakter świętej pamięci Adama Mickiewicza i Zygmunta Krasińskiego pod wyrazami „Dwa bałwochwalstwa – dwa ideały” (1862). W pełnej patosu polemice z ultramontaninem, ks. Janem Koźmianem, broniła Mickiewicza przed zarzutami herezji. „Aby być sędzią prawdy chrześcijańskiej duszy poety, trzeba być czystym jak Chrystus” – pisała Łubieńska (tamże), dając świadectwo również własnej wierności serca.