NPLP
\
Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
\
P
\
Adam POMORSKI

Adam POMORSKI
Autorka hasła: Alicja Szałagan

Adam POMORSKI
Autorka hasła: Alicja Szałagan

ur. 1956

Pseud.: Barbara Sentencja.

Tłumacz, eseista, historyk idei.

Zob. też TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 16 maja 1956 w Warszawie; syn Hanny Pomorskiej, pianistki, polonistki. Wychował się w rodzinie bez ojca. Uczęszczał do Liceum im. T. Czackiego w Warszawie, gdzie w 1975 zdał maturę. Następnie studiował socjologię na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Debiutował w 1975 na łamach „Literatury na Świecie” przekładami współczesnej prozy (nr 9) i poezji (nr 11) rosyjskiej. Z miesięcznikiem tym współpracował odtąd jako tłumacz (1975-77, 1981-94 i od 2012); przekłady drukował także m.in. w „Odrze” (1976-87) i „Twórczości” (od 1980). W 1979-80 był przewodniczącym Koła Młodych Tłumaczy ZLP. W 1983 opublikował tom wierszy, w latach następnych własnej twórczości poetyckiej nie rozwijał. Pracował jako redaktor w Młodzieżowej Agencji Wydawniczej (1983-84) i w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” (1988-89). Następnie do 2012 był zatrudniony w Instytucie Studiów Politycznych PAN. W 1989 został członkiem Polskiego PEN Clubu. W latach dziewięćdziesiątych zaczął drukować przekłady także z literatury niemieckiej i angielskiej (w 1990 ogłosił pierwsze przekłady poezji R.M. Rilkego, a w 1993 przekłady T.S. Eliota). Tłumaczenia, artykuły i recenzje publikował w „Dialogu”, „Kresach”, „Kwartalniku Artystycznym”, „Rzeczpospolitej”, „Więzi”, „Zeszytach Literackich”, „Znaku”. W 1999 został wiceprezesem, a w 2010 Prezesem Polskiego PEN Clubu. W 2008 był członkiem jury Nagrody Mediów Publicznych w dziedzinie literatury „Cogito”, ufundowanej przez Telewizję Polską i Polskie Radio, od 2010 przewodniczącym jury Warszawskiej Premiery Literackiej, w 2010-12 jurorem Nagrody Literackiej Nike, w 2013-15 przewodniczącym jury Nagrody Poetyckiej im. W. Szymborskiej, w 2014 wszedł w skład kapituły Nagrody Prezydenta M. Gdańska za Twórczość Translatorską im. T. Boya-Żeleńskiego. W 2011 obronił na UW doktorat na podstawie rozprawy Anna Achmatowa – „Drogą wszystkiej ziemi”. Poezja. Proza. Dramat (promotor prof. Danuta Ulicka). Za pracę translatorską otrzymał m.in. Nagrodę Pegaza przyznaną przez Klub Wybrzeża Żak w Gdańsku (1980), „Literatury na Świecie” (za 1982 i 1985), nagrodę Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich (1994), Polskiego PEN Clubu (1995), Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2006), nagrodę specjalną „Literatury na Świecie” za całokształt twórczości translatorskiej (2008). Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1997), Odznaką Honorową „Bene Merito” (2012), nadawaną przez Ministra Spraw Zagranicznych oraz Krzyżem Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi RFN (2000).

W 1987 ożenił się z Barbarą Młynarz, socjologiem i tłumaczką, ze związku tego urodziła się córka Weronika (ur. 1987). Mieszka w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Sąd kapturowy. [Wiersze]. Wwa: MAW 1983, 62 s.
2. Duchowy proletariusz. Przyczynek do dziejów lamarkizmu społecznego i rosyjskiego kosmizmu XIX-XX wieku. (Na marginesie antyutopii Andrieja Płatonowa). Wwa: OPEN 1996, 386 s. Pr. Inst. Stud. Polit. PAN.
3. Imperialna baba. Wwa: OPEN 2003, 213 s. Inst. Studiów Polit. PAN.
Zawiera dwa studia: Imperialna baba [dot. stereotypu Rosji w świadomości Polaków]; Podręczniki do kształcenia, czyli edukacja przez redukcję [dot. podręczników gimnazjalnych wychowania literackiego i kulturowego].
4. Sceptyk w piekle. Z dziejów ideowych literatury rosyjskiej. Wwa: ISP [Inst. Studiów Polit.] PAN 2004, 476 s.
Zawartość: Wstęp. – Sceptyk w piekle (Aleksandr Puszkin); Straszna zbrodnia w Spędobydlińsku (Fiodor Dostojewski); Złe oko (Iwan Bunin); Z jaśniepańskiego ciasta ulepiony Zeus (Maksymilian Wołoszyn); Siostry krzyżowe (Aleksiej Riemizow); Heretyk i Spółka (Jewgienij Zamiatin); Gumilow i sroczość (Mikołaj Gumilow); Anna Wszechrosji (Anna Achmatowa); Gość z przyszłości (Anna Achmatowa i Isaiah Berlin); Podróż do chaosu (Konstantin Waginow); Los i wola (Josif Brodski); Słowo to artefakt (wyjście z sowietyzmu).
5. Mój PEN Club. [Współaut.:] W. Bartoszewski, I. Smolka. Wwa: Dom Wydawn. PWN 2013, 283 s. Literatura faktu PWN. Na dwa głosy.
Rozmowa I. Smolki i A. Pomorskiego z W. Baroszewskim o jego działalności w Pol. PEN Clubie.

Przekłady tekstów A. Pomorskiego w antologii ros.: Pol’skie poèty XX veka. Antologiâ. [Wybór i przekł.:] N. Astaf’eva, V. Britanišskij. T. 2. Sankt-Peterburg 2000.

Przekłady

1. J. Kuranow: Leśna studnia. [Opowiadania]. Przeł.: E. Gorczyca, B. Miecznicka-Wcisły, A. Pomorski. Wwa: KiW 1977, 436 s.
2. R. Ibrahimbekow: Miasteczko na południu i inne opowiadania. Wwa: Czyt. 1979, 265 s.
3. S. Kaputikian: Drzewo orzechowe. [Wiersze]. Wybrał i wstępem opatrzył A. Pomorski. Tłum. z ros.: A. Mandalian, S. Pollak, A. Pomorski. Wwa: PIW 1980, 48 s.
Tłum. poezji ormiańskiej.
4. W. Chlebnikow: Poezje wybrane. Wyboru dokonał, przeł. i oprac. A. Pomorski. Wwa: LSW [1982], 121 s. Bibl. Poetów.
Nagroda „Lit. na Świecie” za przekład w 1983.
5. K. Szczerbakow: Wiek męski. Szkice krytyczne i publicystyczne. Wwa: WAiF 1982, 244 s.
6. I. Kaszafutdinow: Szlachetna krew. [Opowiadania]. Wwa: KiW 1983, 314 s.
7. A. Eppel: Sztorm! [Poemat dla dzieci]. Wwa: NK 1984, [44] s.
8. S. Jesienin: Inonia i inne wiersze. Wybrał, przeł. i posł. opatrzył A. Pomorski.Wwa: MAW 1984, 282 s.
9. I. Bunin: Szalej i inne wiersze. Wybrał, przeł. i posł. opatrzył A. Pomorski. Wwa: MAW 1985, 153 s.
Nagroda „Lit. na Świecie” za przekład w 1986.
10. A. Kuzniecow: Na północ od Moskwy. [Szkice z podróży]. Wwa: Iskry 1985, 142 s. Naokoło Świata.
11. A. Riemizow: Siostry krzyżowe. [Powieść]. Przeł. i posł. opatrzył A. Pomorski. Wwa: Czyt. 1985, 203 s.
12. E. Zamiatin: My. [Powieść]. Wwa: NOWA* 1985, 100 s. Wyd. nast. Wwa: Alfa 1989, 182 s. Ser. z Tukanem.
W wyd. 1 tłumacz podp.: Barbara Sentencja.
13. L. Tokmakowa: Karuzela. [Wiersze dla dzieci]. Wwa: NK 1986, 39 s.
14. A. Płatonow: Katarynka. Sztuka w 3 aktach. „Dialog” 1990 nr 7 s. 53-85.
15. W. Szałamow: Procurator Judei i inne utwory. [Opowiadania]. Wyboru dokonał L. Budrecki. Przeł.: M. Kotowska, Z. Podgórzec, A. Pomorski. Wwa: Czyt. 1991, 365 s.
Tu w tłum A. Pomorskiego: Pierwszy ząb; Na priedstawku; Paweł Apostoł; Mleko skondensowane; Cisza; Termometr Griszki Łoguna; U strzemienia; Tajgo moja złota; Waśka Dienisow, co świnie kradł; Dzień wolny; Wieczorny pacierz; Domino; Herkules; Spisek prawników; Artysta łopaty; Marcel Proust; Inżynier Kisielow; Czerwiec; Leczenie wstrząsowe; Obława; Sprana fotografia; Trędowaci; Geologowie; Miasto na górze; Kawałek mięsa; Sentencja; Zmartwychwstanie modrzewia.
16. R. M. Rilke: Sonety do Orfeusza i inne wiersze. Wybrał i przeł. A. Pomorski. Kr.: OL 1994, 633 s.
17. B. Liwszyc: Półtoraoki strzelec. [Pamiętnik]. Wwa: Czyt. 1995, 273 s.
18. M. Gumilow: Zatruta tunika i inne wiersze. Wybrał, przeł. i posł. opatrzył A. Pomorski. Kr.: OL 1997, 309 s.
19. J.W. Goethe: Faust. Tragedia. Przeł. i posł. opatrzył A. Pomorski. Wwa: Świat Książki 1999, 571 s. Wyd. nast.: wyd. 2 przejrz. i popraw. Wwa: Bertelsmann Media 2005; wyd. 3 Wwa: Świat Książki – Bertelsmann Media 2006.
Nagroda Stow. Tłumaczy Pol. w 1999.
20. Rosyjscy akmeiści. Cech poetów. Wyd. okolicznościowe na spotkanie Międzynarodowej Kawiarni Literackiej. Kr.: OL 1999, 146 s.
21. R. M. Rilke: Liryki najpiękniejsze. Tor.: Algo 2000, 76 s.
22. M. Cwietajewa: Duch w potrzasku. Przekł.: W. Bieńkowska, S. Pollak, A. Pomorski. Teksty przejrz. i uzup. A. Pomorski. Wwa: „Twój Styl” 2001, 247 s.
23. G. Trakl: Sebastian we śnie i inne wiersze. Przeł. i posł. opatrzył A. Pomorski. Kr.: OL 2001, 315 s. Ser. Współcz. Liryki Austriackiej.
24. K. Waginow: Harpagoniada. [Powieść]. Wwa: Czyt. 2001, 256 s. Nike.
25. F. Dostojewski: Bracia Karamazow. Powieść w 4 częściach z epilogiem. Przeł. i posł. opatrzył A. Pomorski. Kr.: Znak 2004, 913 s. Znakomita Kolekcja, Wyd. nast.: [T.] 1-2. Wwa: Świat Książki 2004, 415 + 598 s. Arcydzieła Lit. Światowej; wyd. 2 [właśc. 3] Kr.: Znak 2009. 50 na 50.
26. K. Malewicz: Wiersze i teksty. Wybór, oprac. i przekł.: A. Pomorski i A.L. Piotrowska. Wwa: OPEN 2004, 207 s. Inst. Adama Mickiewicza.
27. W. Chlebnikow: Rybak nad morzem śmierci. Wiersze i teksty 1917-1922. Wybrał, przeł. i przyp. opatrzył A. Pomorski. Wwa: OPEN 2005, 489 s.
28. W. Chlebnikow: Widziądz widziadeł bezkształtnych. Wiersze i teksty 1904-1916. Wybrał i przeł. A. Pomorski. Wwa: OPEN 2005, 434 s.
29. R. M. Rilke: Osamotniony na szczytach serca. Wybrał, przeł. i posł. opatrzył A. Pomorski. Wwa: Świat Książki-Bertelsmann Media 2006, 414 s. Bibl. Poetycka. Klasycy Nowoczesności.
30. A. Achmatowa: Drogą wszystkiej ziemi. Poezja, proza, dramat. Wybrał, przeł. i komentarzem opatrzył A. Pomorski. Wwa: OPEN 2007, 791 s.
Tu także szkic A. Pomorskiego: Anna Wszechrosji, s. 673-778.
31. T.S. Eliot: W moim początku jest mój kres. Przeł., komentarzami i przyp. opatrzył A. Pomorski. Wwa: Świat Książki-Bertelsmann Media 2007, 414 s. Bibl. Poetycka. Klasycy Nowoczesności.
32. Suplement poetycki ze współczesnej liryki białoruskiej. Wybór i red.: A. Pomorski. Przeł.: J. Litwiniuk i A. Pomorski. Wwa: Dom Kultury Śródmieście 2008, 137 s. Bibl. Kwart. „Tekstualia”.
33. U. Arłoŭ: Prom przez kanał La Manche. Wiersze. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2009, 183 s. Europejski Poeta Wolności. Nominacje.
Tekst w jęz. pol. i białorus.
34. F. Dostojewski: Biesy. Kr.: Znak 2010, 780 s. 50 na 50.
35. S. Jesienin: Kamieniem strącam księżyc. Przeł., przyp. i posł. opatrzył A. Pomorski. W-wa: Świat Książki 2010, 223 s. Bibl. Poetycka. Klasycy Nowoczesności.
36. O. Mandelsztam: Nieograbiony i nierozgromiony. Wiersze i szkice. Wybrał, przeł. i komentarzami opatrzył A. Pomorski. Wwa: OPEN 2011, 641 s.
37. U. Niaklajeŭ: Poczta gołębia. [Wybór wierszy]. Wybrał i przeł.: A. Pomorski. Wr.: Kolegium Europy Wschodniej im. J. Nowaka-Jeziorańskiego 2011, 192 s.
38. S. Żadan: Etiopia = Efìopìâ. [Wiersze]. Przeł.: O. Hnatiuk i A. Pomorski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2009, 183 s. Europejski Poeta Wolności.
Tekst w jęz. pol. i ukr.
39. W. Burłak: Ruku da nagì = Rękę do nogi. [Wiersze]. Przeł.: K. Kwiatkowska i A. Pomorski. Sejny: Fundacja Pogranicze, Ośrodek „Pogranicze – Sztuk, Kultur, Narodów” 2013, 73 s. Ser. Poetycka Inicjał.
Tekst w jęz. pol. i białorus.
40. L. Rubinstein: Sobytie bez naimenovaniâ = Zdarzenie bez nazwy. Sejny: Fundacja Pogranicze; Ośrodek „Pogranicze – Sztuk, Kultur, Narodów”, 2013, 97 s. Ser. Poetycka Inicjał.
Tekst w jęz. pol. i ros.
41. S. Żadan: Mezopotamia. [Powieść]. Przeł.: M. Petryk i A. Pomorski. Wołowiec: Czarne 2014, 309 s.
Wyd. jako dokument elektroniczny: Wołowiec: Czarne 2014, pliki w formacie EPUB, MOBI.
42. A. Razanaŭ: Palët straly = Lot strzały. [Wiersze]. Z jęz. białorus. przeł. J. Litwiniuk, J. Maksymiuk, A. Pomorski. [Grafika:] W. Szumiński. Sejny: Fundacja Pogranicze 2015, 111 s. Ser. Poetycka Inicjał.
Tekst w jęz. pol. i białorus.
43. S. Stratanowski: Graffiti = Graffiti. [Wiersze]. Gdańsk: Inst. Kultury Miej.; Wydawn. słowo/obraz terytoria 2015, 161 s. Europejski Poeta Wolności.
Tekst w jęz. pol. i ros.
44. A. Płatonow: Dół. [Powieść]. Wołowiec: Czarne 2017, 180 s.
Wyd. jako dokument elektroniczny: Wołowiec: Czarne 2017, pliki w formacie EPUB, MOBI.
45. T. Venclova: Obrócone w ciszę. Wiersze wybrane. Wwa: Fundacja „Zesz. Lit.” 2017, 132 s. Ser. Poetycka „Zesz. Lit.”, 16.

Zob. też Prace redakcyjne poz. 1, 7.

Prace redakcyjne

1. M. Wołoszyn: Poezje. Wybór, wstęp i objaśn.: A. Pomorski. Wwa: PIW 1981, 289 s. Bibl. Poetów.
Tu m.in. przekł. A. Pomorskiego.
2. A. Puszkin: Poezje wybrane. (Z „Lutni Puszkina” Juliana Tuwima). Przeł. J. Tuwim. Wybór, wstęp, nota biogr.: A. Pomorski. Wwa: LSW 1987, 114 s. Bibl. Poetów. Wyd. nast. tamże 1999.
3. M. Gumilow: Wiersze. Wybór wierszy i red. poetycka pol. przekł.: A. Pomorski. Wwa; Moskwa: Współpraca; Raduga 1990, 301 s.
4. L. Staff: Nie ostrugujcie ryby z oceanu! Wiersze i poematy. Wstęp i wybór: A. Pomorski. Wwa: Libros 2002, 479 s.
5. Fraszki to wszystko. Mała antologia dawnej fraszki polskiej. Wybór i wstęp: A. Pomorski. Wwa: Świat Książki 2004, 157 s.
6. Polski PEN Club 1925-2005. Księga Pamiątkowa. Pod red. A. Pomorskiego. Wwa: OPEN 2005, 413, XXXII s.
7. A. Czechow: Opowiadania. Wybór: A. Pomorski. Wwa: Świat Książki-Bertelsmann Media 2006, 636 s. Arcydzieła Lit. Światowej.
Tu także w przekł. A. Pomorskiego opowiadanie: Dama z pieskiem.
8. Pępek nieba. Antologia młodej poezji białoruskiej. Wybór i red.: A. Chadanowicz. Tłum.: K. Bortnowska [i inni]. Red. pol. tłum.: A. Pomorski. Wr.: Kolegium Europy Wschodniej im. J. Nowaka-Jeziorańskiego 2006, 215 s. Bibl. Białoruska.
Tekst w jęz. pol. i białorus.
9. Kalârovaâ karova. Antalogìâ pol’skaj dzìcâčaj paezìì = Antologia polskiej poezji dziecięcej. [Wybór i przedm.:] I. Kur’ân. [Red.:] A. Pomorski. Minsk: I.P. Logvìnau, 2007, 346 s.
Tekst w jęz. pol. i białorus.
10. N. Gorbaniewska: Wiersze wybrane 1956-2007. Wyboru wierszy dokonał A. Pomorski. Wiersze przeł. S. Barańczak [i in.]. Lubl.: Wydawn. UMCS 2008, 102 s.
Współwyd.: N. Gorbanewskaâ: Izbrannye stihotvoreniâ. 1956-2007. – Oprawne w kierunku przeciwstawnym. – Tekst w jęz. pol. i ros.
11. Nie chyliłem karku przed mocą. Antologia poezji białoruskiej od XV do XX wieku. Wybór, red. i noty biogr.: L. Barszczeŭski, A. Pomorski. Słowo wstępne: L. Barszczeŭski, współpraca Białoruski PEN Club: A. Hadanowicz, U. Siŭczykaŭ, A. Skurko. Przekł. na jęz. pol.: K. Bortnowska [i in.]. Przekł. na jęz. białorus.: R. Baradulin [i in.]. Wr.: Kolegium Europy Wschodniej im. J. Nowaka-Jeziorańskiego 2008, 640 s. Bibl. Białoruska.
Tekst gł. w jęz. pol. i białorus., częściowo w jęz. pol. i łac. – Na okł. tytuł: Nie chyliłem czoła przed mocą.
12. Korni, pobegi, plody… Mandel’štamovskie dni v Varšave. Č. 1-2. [Wybór:] P.M. Nerler, A. Pomorskij, I.Z. Surat. Moskva: Rossijskij gosudarstvennyj gumanitarnyj universitet 2015, 301 + 309-615 s. Rossijskij gosudarstvennyj gumanitarnyj universitet, Mandel’štamovskoe obŝestvo, Pol’skij PEN-Klub.
Wariant tytułu: Mandel’štamovskie dni v Varšave. – Tekst w jęz. ros. i pol. – Materiały Międzynarodowej Konferencji Mandelsztamowskiej „Dni Osipa Mandelsztama”, 2011, Warszawa).

Zob. też Przekłady poz. 3, 4, 8, 9, 16, 18, 22, 26-32, 35-37.

OPRACOWANIA (wybór)

  • Ank. 2014.
  • Wywiady: Pienisty ślad bielejący za łodzią. Rozm. B. Fac. „Tytuł” 1996 nr 1/2.
  • Alchemiczna szopka. Rozm. M. Witkowski. „Gaz. Wybor.” 1999 nr 252 dod. „Gaz. Dolnośl.” [dot. przekł. „Fausta” J.W. Goethego]; Dusza przetłumaczona. Rozm. z N. Gorbaniewską i …: K. Jabłońska. „Więź” 2006 nr 11; O diabłach i ludziach. Rozm. I. Smolka. „Nowe Książ.” 2008 nr 2; Czas na rewizję. Rozm.: A. Pomorski i G. Przebinda. „Tyg. Powsz.” 2010 nr 30 [dot. twórczości F. Dostojewskiego].

 

Sceptyk w piekle

  • G. PRZEBINDA: Piekło pisarzy Rosji. „Tyg. Powsz.” 2004 nr 35.
  • D. SOSNOWSKA: Teatr piekielnego absurdu. „Rzeczpospolita” 2004 nr 208.

 

Mój PEN Club

  • [T. FIAŁKOWSKI] LEKTOR: Ostatni salon. „Tyg. Powsz.” 2013 nr 16.
  • A. PAPIESKA: Wigwam ostatnich Mohikanów? „Nowe Książ.” 2014 nr 1.

 

W. Chlebnikow: Poezje wybrane

  • T. Brzostowska-Tereszkiewicz: Reminiscencja stylistyczna w przekładzie. „Między Oryginałęm a Przekładem” 2015 nr 1/4.

 

R.M. Rilke: Sonety do Orfeusza i inne wiersze

  • R. KRYNICKI: Kłopoty z czytaniem Rilkego. „Gaz. Wyb.” 1995 nr 113 dod. „Stołeczna”.

 

J.W. Goethe: Faust

  • A. FABIANOWSKI: „Chwilo trwaj!”. „Nowe Książ.” 2000 nr 4.
  • A. HAAS: Polskie przekłady „Fausta” Goethego. Próba krytyki i zarys recepcji w Polsce. Gdańsk 2005, 291 s. Stud. Germanica Gedanensia, 12 [dot. m.in. przekł. A. Pomorskiego].

 

A. Achmatowa: Drogą wszystkiej ziemi

  • J. PILCH: Wielka poetka Anna Achmatowa. „Dziennik” 2007 nr z 27 XI. – A. NASIŁOWSKA Terror i arlekiny. „Polityka” 2008 nr z 8 II. – A. PIWKOWSKA: Dwugłos poetki i jej tłumacza. „Nowe Książ.” 2008 nr 2.
  • A. PIWKOWSKA. „Teatr” 2004 nr 8.
  • N. GORBANEVSKAÂ: Ahmatova Pomorskogo. „Novaâ Pol’ša” 2008 nr 2.

 

T.S. Eliot: W moim początku jest mój kres

  • J. GUTOROW. Powrót klasyka. „Tyg. Powsz.” 2007 nr 51/52.
  • T. CIEŚLAK-SOKOŁOWSKI. Awangardowy Eliot. „Dekada Lit.” 2008 nr 2-3.
  • P. KAJEWSKI. Urywki oryginału i komentarzy. „Odra” 2008 nr 1.
  • A. KOMOROWSKI: Polski TSE – patent w toku. „Nowe Książ.” 2008 nr 2.
  • J. KOZŁOWSKA: Eliot ulicy. „Teatr” 2008 nr 3.
  • A. PIECHUCKA: Palimpsest z Eliota. „Tygiel Kult.” 2008 nr 4/6.
  • J. JARNIEWICZ: Król Rybak u pani Tumidaj, czyli cały Eliot. „Lit. na Świecie” 2009 nr 5/6.
  • J. WARD: Kilka luźnych uwag na temat najnowszego przekładu poezji Eliota. „Przekładaniec” 2009 nr 1.

 

F. Dostojewski: Biesy

 

O. Mandelsztam: Nieograbiony i nierozgromiony

  • K. KOEHLER: Szept Mandelsztama. „Rzeczpospolita” 2011 nr 217.
  • A. PIWKOWSKA: Mandelsztam według Pomorskiego. „Nowe Książ.” 2011 nr 7.
  • B. ZADURA: Czytanie. „Lit. na Świecie” 2011 nr 9/10.
  • B. STASIŃSKA: Najważniejsze czytać: Poeta w błędzie. „dwutygodnik.com” [on-line] 2011 nr 51 [dostęp 24 lutego 2014]. Dostępny w Internecie: http://www.dwutygodnik.com/artykul/1920-najwazniejsze-czytac-poeta-w-bledzie.html