22. Albo ‒ albo, czyli batalia o przyszłość

Od mroku do światła – wiersz Szukanie Adama jako przykład medytacji

Kontekst genologiczny

Wiersz Szukanie Adama należy zaliczyć do liryków najwyższej próby. Autorowi chodziło nie tylko o zwykłe pobudzenie czytelników do refleksji, o namysł nad kształtem relacji Boga i człowieka, lecz także o taki rodzaj myślenia, który stanowi medytację, czyli: ‘głębokie rozważanie problemu’.

Według Teresy Dobrzyńskiej w przypadku tego rodzaju gatunku mowy zawsze w grę wchodzą egzystencjalne i duchowe problemy człowieka, takie jak na przykład miłość czy śmierć, a więc wymagające odniesienia do sfery transcendencji oraz wartości. Celem medytacji jest skoncentrowanie się nad czymś wielkim i ważnym oraz rozważanie danego zagadnienia z różnych punktów widzenia.

Wiemy, że gatunek medytacji szczególną rolę pełnił w czasach średniowiecza. Przynależały do niego utwory służące kontemplacji życia i męki Chrystusa. Miały pobudzać ludzi do świętości. Rodzajem filozoficznych medytacji z XVII wieku są z kolei Myśli Pascala, nie tylko wybitnego humanisty, ale też genialnego fizyka i matematyka, według którego wiedza racjonalna jest bezsilna wobec najważniejszych dla człowieka dylematów etycznych i religijnych. Do nurtu medytacyjnego można zaliczyć również utwory poetyckie różnych okresów. Taki charakter mają niewątpliwie głęboko refleksyjne Liryki lozańskie Adama Mickiewicza, wybrane wiersze Juliusza Słowackiego, Cypriana Norwida, Adama Asnyka, Leopolda Staffa czy wspomniany wcześniej Tryptyk rzymski Jana Pawła II, dla którego inspiracją stały się freski w Kaplicy Sykstyńskiej.