Aleksander NAWARECKI
ur. 1955
Historyk, teoretyk literatury, eseista.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 19 kwietnia 1955 w Katowicach; syn Tadeusza Nawareckiego i Małgorzaty z Kuczów, urzędników. Od 1970 uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. M. Konopnickiej w Katowicach. Po zdaniu matury studiował polonistykę na Uniwersytecie Śląskim (UŚl.) w Katowicach; w 1978 uzyskał magisterium. Następnie przez rok pracował w Pałacu Młodzieży w Katowicach. W 1979-1982 uczęszczał na studia doktoranckie w Instytucie Badań Literackich (IBL) PAN w Warszawie. Debiutował w 1981 artykułem pt. Sarmacki kanibalizm księdza Baki, opublikowanym na łamach „Pamiętnika Literackiego” (nr 3). W 1982 został zatrudniony na etacie asystenta w Zakładzie Teorii Literatury Instytutu Literatury i Kultury Polskiej (od 1991 Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej, INoLP) UŚl. W pracy badawczej zajął się historią poezji polskiej od czasów baroku po współczesność. Pisana pod kierunkiem profesor Marii Janion praca doktorska dotycząca twórczości księdza Józefa Baki została uznana za spełniającą wymogi pracy habilitacyjnej, wobec czego jako rozprawę doktorską przedstawił w 1992 studium Rzeczy i marzenia. Studia o wyobraźni poetyckiej skamandrytów (promotor prof. Ireneusz Opacki) i otrzymał w INoLP UŚl. stanowisko adiunkta. W 1993 uzyskał w IBL habilitację na podstawie monografii Czarny karnawał. „Uwagi o śmierci niechybnej” księdza Baki – poetyka tekstu i paradoksy recepcji; w 1995 otrzymał stanowisko profesora na UŚl. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych zajął się rozwijaniem i propagowaniem teorii badań mikrologicznych; był inicjatorem i redaktorem serii wydawniczej Miniatura i mikrologia literacka. W 1993 został członkiem Towarzystwa Literackiego im T. Parnickiego. W 1993-2000 współpracował z „Listem Oceanicznym” dodatkiem kulturalnym polonijnego dziennika kanadyjskiego „Gazeta” (Toronto). Był współautorem ukazującej się od 2003 serii podręczników literatury dla szkół średnich Przeszłość to dziś. W 2003 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego i został kierownikiem Zakładu Teorii Literatury INoLP UŚl. W 2009 prowadził w Wilnie cykl wykładów z literatury polskiej dla studentów polonistyki Uniwersytetu Wileńskiego. W tymże roku został członkiem Kapituły Nagrody Literackiej Gdynia. Od 2013 kierował projektem pt. Historyczny słownik terminów literackich. Źródła i przemiany wybranych pojęć, finansowanym przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki. Mieszka w Warszawie i Katowicach.
TWÓRCZOŚĆ
1. Czarny karnawał. „Uwagi o śmierci niechybnej” księdza Baki – poetyka tekstu i paradoksy recepcji. [Monografia]. Wr.: Ossol. 1991, 377 s. PAN Komitet Nauk o Literaturze Pol. Rozpr. Lit.
Rozprawa habilitacyjna. – Nagroda A. Brücknera, przyznana przez Wydz. I Nauk Społ. PAN w 1992.
2. Rzeczy i marzenia. Studia o wyobraźni poetyckiej skamandrytów. Katow.: Śląsk 1993, 181 s. Z prac Zakładu Teorii Literatury UŚl.
Zawartość: Wstęp. – O rzeczach; Łyżka zupy Józefa Wittlina; Od harfy do megafonu. Muzyka w poezji Juliana Tuwima; Akwatyki, woda i przedmioty Marii Pawlikowskiej Jasnorzewskiej; Skok – inscenizacja. O wierszach ostatnich Jana Lechonia; Grzebanie w rzeczach Jarosława Iwaszkiewicza; Postscriptum. „Kwiaty polskie”, graty polskie.
3. Pokrzywa. Eseje. Chorzów; Sosnowiec: Offmax 1996, 157 s.
Teksty stanowią eseistyczną wersję wystąpień na konferencjach naukowych.
Zawartość: Urtica; Ptaki Hieronima Morsztyna; Mickiewicz i robaki; Arcydziełko Mickiewicza – Czułe słówka Słowackiego. – Bałaguły; Zmurszałość; Postscriptum: Pod Klopsztangą.
4. Mały Mickiewicz. Studia mikrologiczne. Katow.: UŚl. 2003, 163 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2161.
Zawartość: Mały Mickiewicz; Mickiewicz i robaki [por. poz. 3]; „Nieznany, daleki”. O wierszu z imionnika Ludwiki Mickiewiczówny; Poemat o zwierzętach; Arcydziełko [por. poz. 3]; Dlaczego przestał pisać?; Ułamek z pamiętnika Polki; „Jutro wyciągniesz kopyta”. W sprawie „Conversation de malades”.
5. Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura. II klasa liceum i technikum. [Podręcznik; współautor:] D. Siwicka. Cz. 1. Wwa: Stentor 2003, 230 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 2004, wyd. 3 2006, wyd. 4 2007, wyd. 5 2008, wyd. 6 zmien. i popraw. 2009. Por. poz. 9.
6. Przeszłość to dziś. Przewodnik metodyczny ze scenariuszami lekcji. Klasa II. [Współaut.:] B. Matusiak, D. Siwicka. Cz. 1. Wwa: Stentor 2003, 236 s.
Do książki dołączona jest płyta CD z nagraniami muzycznymi.
7. Przeszłość to dziś. Romantyzm. Materiały multimedialne dla klasy II liceum i technikum. [Współaut.:] D. Siwicka. Wwa: Stentor 2006, 1 dysk optyczny (CD ROM).
Na płycie znajdują się materiały do trzech multimedialnych lekcji.
8. Lajerman. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2010, 142 s.
Nagrody Śląski Wawrzyn Literacki 2010 i „Górnośląski Tacyt” (ustanowiony z inicjatywy Ruchu Autonomii Śląska) w 2012.
Szkice wspomnieniowe dot. związków autora ze Śląskiem. – Zawartość: Szczęść Boże; Do rzeczy: Pod Klopsztangą; Moczka; Z fenomenologii śląskiego ducha; Miedzy Nowym a Staryn Bieruniem; Hałda; Teologia resztek; Ryczka i szolka. – Głosy z tej ziemi: Duch muzyki; „Kaj my to som”; Pisarz ujmujący; Rzymianin Ślązakiem; Lajerman. – Posłowie.
9. Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura. 1 klasa liceum i technikum. Cz. 2. [Współaut.:] D. Siwicka. Wwa: Stentor 2012, 231 s. Por. poz.5.
10. Parafernalia. O rzeczach i marzeniach.. [Szkice]. Katow.: Wydawn. UŚl. 2014, 347 s. Pr. Nauk. UŚl w Katow., 3241
Wyd. jako dokument elektroniczny: Katow.: UŚl 2014, 354 s., plik w formacie PDF.
Zawartość: Cz. 1: Rzeczy i marzenia skamandrytów [zawiera szkice z poz. 2 oraz:] Wprowadzenie: „Po cóż daleko szukać”; Postscriptum II. Requiem na lepie. O „Musze” Juliana Tuwima. – Cz. 2: Rzecz o Grassie. Grass o rzeczach: Rozdz. I. Harfa epickiego rapsoda; Rozdz. II. Sznurki pielęgniarza. Drobne przedmioty i wielkie sprawy w „Blaszanym bębenku”. – Cz. 3: Rozdz. I. „Jak urządzić mieszkanko?”. Okupacyjna codzienność w poezji Baczyńskiego; Rozdz. II. Rzeczy pospolite i PRL.
Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Ewolucja motywu muzycznego w poezji Tuwima. W: Studia o poezji Juliana Tuwima. Katow. 1982 s. 87-112. Skamander, 3. – Trzy żarty Juliusza Słowackiego. W: Studia o twórczości Słowackiego. Katow. 1982 s. 87-104. – Poezja zdziecinniałych starców. (O twórczości Jana Lemańskiego). W: Młoda Polska. Legendy i światopogląd. Katow. 1983 s. 131-155. – Stachury wiersze o przemijaniu. (Projekt interpretacji „Pochwały ziemi i prochu”). W: Studia o twórczości Kazimierza Wierzyńskiego. Katow. 1986 s. 159-167. Skamander, 5. – Śmiertelna przekora J.M. Rymkiewicza. W: Wśród poetów współczesnych. Katow. 1986 s. 82-107. – Sznurki pielęgniarza. Drobne przedmioty i wielkie sprawy w „Blaszanym bębenku.” W: Polskie pytania o Grassa. Wwa 1988 s. 85-91. – Hieronima Morsztyna zmysłowa miłość porządku. „Ogród” 1992 nr 1 s. 212-234. – Pan Plotka i pokrzywy. W: Plotka. Wybór materiałów z VI Konferencji Pracowników Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej UŚl. Katow. 1994 s. 18-24. – Pokrzywa. W: Zmierzch świata. Olsztyn 1997 s. 209-218. – Blaszany bębenek – po trzykroć i bez końca. W: Günter Grass i polski Pan Kichot. Gdańsk 1999 s. 115-138. – Trzy ostatnie słowa Pana Cogito. O wierszu Zbigniewa Herberta „Przesłanie Pana Cogito”. W: Kanonada. Katow. 1999 s. 145-157. – Mikrologia, genologia, miniatura. W: Miniatura i mikrologia. T. 1. Katow. 2000 s. 9-29. – Tragedia o bogaczu i Łazarzu. W: Dramat polski. Interpretacje. Cz. 1. Gdańsk 2001 s. 63-81. – Przyboś przeciwmgielny. W: Stulecie Miłosza. Pozn. 2002 s. 307-324. – Czarna mikrologia. W: Skala mikro w badaniach literackich. Katow. 2005 s. 9-24. – „Dziady” w Cytadeli odnowione według Marii Janion. W: Księga Janion. Gdańsk [2007] s. 356-364. – „Nasz naród jak lawa”. Romantycy polscy pod Wezuwiuszem. W: Genius loci w kulturze europejskiej – Kampania i Neapol. Katow. 2007 s. 9-26. – Czy Ireneusz Opacki był darwinistą? „Świat i Sł.” 2010 nr 1 s. 189-197. – Historia Grecji zanurzona w rzeczułce. W: Stolice i prowincje kultury. Wwa 2012 s. 328-337. – Świat owadzi w „Szkicowniku poetyckim” Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. [Współaut.:] M. Kokoszka W: W literackich konstelacjach. Częstochowa 2013 s. 13-23. – Tajemnica, poezja, anagramy. W: Słowo, doświadczenie, tajemnica. Katow. 2015 s. 87-101. – Zielone i czarne. O dwóch „eksplozjach” w poezji Kazimierza Wierzyńskiego. W: Reinterpretacje. Katow. 2015 s. 205-217, Skamander, 11. – Zoofilologia pod auspicjami augurów. W: Zwierzęta i ich ludzie. Wwa 2015 s. 149-169. – Mucha w powietrzu. O „hotelowych” wierszach Tadeusza Sławka. W: Światy poetyckie Tadeusza Sławka. Katow. 2017 s. 110-122.
Adaptacje
1. …a Baka. [Happening teatralny na podstawie tekstów J. Baki; współaut. scenariusza i reż.:] A. Dziuk. Wyst. Wwa, Koło Sprawy Bożej 1980.
2. Poetyka w mroku językoznawstwa. [Rock-opera; współaut. scenariusza i reż.:] D. Opacka-Walasek, M. Żak. Praprem. Sosnowiec, UŚl. 1985.
Na podstawie: R. Jakobson: Poetyka w świetle językoznawstwa.
Prace redakcyjne
1. J. Baka: Poezje. [Wiersze]. Oprac. i wstępem opatrzyli A. Czyż i A. Nawarecki. Wwa: PIW 1986, 182 s.
2. Twórczość Jarosława Iwaszkiewicza. Interpretacje. Pod red. I. Opackiego, przy współudziale A. Nawareckiego. Katow.: UŚl. 1993, 107 s. Skamander, 9. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1378.
3. Znajomym gościńcem. Prace ofiarowane Profesorowi Ireneuszowi Opackiemu. Red. T. Sławek przy współudziale A. Nawareckiego, D. Pawelca. Katow.: UŚl. 1993, 257 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1376.
4. Starość. Wybór materiałów z VII Konferencji Pracowników Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej UŚl. Pod red. A. Nawareckiego i A. Dziadka. Katow.: Górnośląska Macierz Kultury 1995, 185 s.
5. Szybko i szybciej. Eseje o pośpiechu w kulturze. Pod red. D. Siwickiej, M. Bieńczyka, A. Nawareckiego. Wwa: Wydawn. IBL 1996, 226 s. IBL PAN.
6. Kanonada. Interpretacje wierszy polskich (1939-1989). Pod red. A. Nawareckiego, przy współudziale D. Pawelca. Katow.: UŚl. 1999, 183 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1844.
7. J. Baka: Uwagi. [Wiersze]. Gwasze: J. Lebenstein. Oprac., komentarz i posł.: A. Czyż: , A. Nawarecki. Lubl.: Test 2000, 146 s.
8. Miniatura i mikrologia literacka. [Szkice]. Pod red. A. Nawareckiego; przy współudziale w t. 3 B. Mytych. T. 1-3. Katow.: UŚl. 2000, 2001, 2003, 310 + 251 + 252. Pr. Nauk. UŚl. w Katow.1942, 2033, 2131.
9. Skala mikro w badaniach literackich. [Szkice]. Pod red. A. Nawareckiego i M. Bogdanowskiej. Katow.: UŚl. 2005, 195 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2345.
10. Wykłady lozańskie Adama Mickiewicza. [Szkice]. Red.: A. Nawarecki, B. Mytych-Forajter. Katow.: UŚl. 2006, 228 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2331.
11. Piłeczka. Studia o ruchu i melancholii. Pod red. W. Bojdy i A. Nawareckiego. Katow.: UŚl 2016, 314 s.
OPRACOWANIA (wybór)
Ank. 2008, 2010.
Wywiad: Wyśpiewać Śląsk. Rozm. A. Sikora. „Śląsk” 2011 nr 11 [dot.: Lajerman]; Śląsk jako pokrzywa. Rozm. K. Bereta. „Śląsk” 2016 nr 3 [dot.: Parafernalia].
Chaosmos. Z A. Nawareckim członkiem Kapituły Nagrody Literackiej Gdynia rozm. P. Rydzewski. „Bliza” 2016 nr 3.
LP XX w. (D. Nowacki).
Czarny karnawał
A. CZYŻ: Bakoznawca doskonały. „Ogród” 1992 nr 1.
S. SZCZĘSNY. „Pam. Lit.” 1992 z. 4.
J.M. RYMKIEWICZ: Ks. J. Baka odkryty na nowo. „Nauka i Przyszłość” 1993 nr 4.
Rzeczy i marzenia
P. CZPLIŃSKI: „Pieśń o rzeczach przemijających”. „Tytuł” 1994 nr 3.
J. SAWICKA. „Pam. Lit.” 1995 z. 1.
Pokrzywa
J. OLEJNICZAK. „Śląsk” 1997 nr 3.
Z. KADŁUBEK: Antypokrzywa. Rozprawka o zazdrości. W: Balaghan. Katow. 2015.
Mały Mickiewicz. Studia mikrologiczne
M.P. MARKOWSKI: Miłe/Małe. „Tyg. Powsz.” 2004 nr 44.
B. MYTYCH: Mickiewicz z Chorzowa. „FA–art” 2004 nr 3/4.
B. GONTARZ: Dekonstruowanie Mickiewicza. W: Adam Mickiewicz. Dwa wieki kultury polskiej. Rzeszów 2007.
Lajerman
R. CEKIERA: Kaj my to som? „Więź” 2011 nr 5/6.
E. DUTKA: Śląsk jako doświadczenie. „Opcje” 2011 nr 3 [dot. też: S. Szymutko: Nagrobek ciotki Cili].
A. KLICH: Maszkiecenie po hasiokach. „Gaz. Wybor.” 2011 nr 71.
A. KUNCE: Summa radosna. „Śląsk” 2011 nr 7.
D. NOWACKI: Hołd hałdzie. „Tyg. Powsz.” 2011 nr 13.
E. DUTKA: Mieniący się obraz Śląska. „Postscriptum Polonist.” 2012 nr 1.
G. HAJKOWSKI: Lajerman – jego słuchajcie. „Metafora” 2012 nr 2.
Zob. też Wywiady.
Parafernalia
A. ZAWADA: Pochwała rzeczy. „Nowe Książ.” 2015 nr 8.
Zob. też Wywiady.
