NPLP
\
Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
\
F
\
Andrzej FRANASZEK

Andrzej FRANASZEK
Autorka hasła: Barbara Tyszkiewicz

Andrzej FRANASZEK
Autorka hasła: Barbara Tyszkiewicz

ur. 1971

Krypt.: A.F.

Literaturoznawca, krytyk literacki, publicysta.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 28 kwietnia 1971 w Krakowie; syn Ryszarda Franaszka, technika, i Ireny Gurgul, urzędniczki. Uczęszczał do VIII Liceum Ogólnokształcącego im. S. Wyspiańskiego w Krakowie. W 1990 zdał egzaminy maturalne i podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ). Debiutował w 1992 recenzją tomu K. Koehlera Wiersze, ogłoszoną na łamach pisma „NaGłos” (nr 7) pt. Droga w kamienne serce blasku…; recenzje i artykuły drukował w tym periodyku do 1996. Już jako student publikował także w dwutygodniku „Dekada Literacka” (1992–95), a w 1994 rozpoczął współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym” i niedługo potem wszedł w skład zespołu redakcyjnego tego pisma (w późniejszych latach sporadycznie podpisywał teksty krypt.: A.F.). Również w 1994 (przeprowadzonym wywiadem) zainicjował druk w „Gazecie Wyborczej”, w której w następnych latach zamieszczał głównie recenzje i artykuły (1996, 1998 i od 2001, z przerwami; także w dodatkach „Gazeta o Książkach” i „Książki”). W 1995 uzyskał magisterium na UJ. Rozwijał twórczość krytycznoliteracką, zajmując się głównie literaturą współczesną (ze szczególnym uwzględnieniem twórczości Zbigniewa Herberta) oraz problematyką z zakresu antropologii literatury. Od 2001 gromadził materiały do biografii Czesława Miłosza, opracowywanej na zlecenie oficyny Znak i sfinalizowanej dzięki rocznemu stypendium, przyznanemu przez to wydawnictwo w 2010, a wyróżnionej w 2011 Nagrodą Fundacji im. Kościelskich w Genewie. W 2004–05 wchodził w skład jury Nagrody Literackiej Nike. Poza tekstami przygotowywanymi dla macierzystej redakcji i dodatków: „Kontrapunkt” (1996–2000, z przerwami), dodatku lokalnego „Gliwice” oraz dodatków kulturalnych, kolejno: „Kwartalnik Chopinowski”, „Miłosz jak świat”, „Europejski Poeta Wolności”, „Nagroda Poetycka Silesius”, „Książki w Tygodniku”, „Brave Festival”, „Radość pisania”, „Angelus” i wielu innych, drukował m.in. w pismach: „Nowy Nurt” (1996), „Rzeczpospolita” (1996–98; także w dodatku „Plus Minus”), „Twórczość” (pojedyncze artykuły w 1997, 2000, 2009, 2015), „Znak” (1998, 2002, 2004, 2011), „Zeszyty Literackie” (pojedyncze teksty w 1993, 2001 i 2007, kolejne wypowiedzi od 2009, z przerwami), „Polityka” (2006–07), „Bliza” (2016). Był autorem (i współautorem) scenariuszy filmów dokumentalnych poświęconych ludziom kultury, realizowanych na zamówienie Telewizji Polskiej. Współpracował z kanałem TVP Kultura jako uczestnik programów literackich „Czytelnia” (ok. 2009–12), „Czytanie to awantura” (2012) i „Sztuka czytania” (ok. 2013–14). Został pracownikiem powołanej w 2010 Fundacji im. Z. Herberta, a później sekretarzem Międzynarodowej Nagrody imienia poety, przyznawanej od 2013. Doktoryzował się w 2011 na podstawie rozprawy pt. Kategorie negatywne w literaturze polskiej po roku 1989. Rekonesans (promotor prof. Paweł Marek Próchniak), którą obronił na Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej (UP) w Krakowie. W 2012 objął stanowisko adiunkta w Katedrze Literatury Współczesnej i Krytyki Literackiej Instytutu Filologii Polskiej UP. W 2011 został członkiem Polskiego PEN Clubu. Występował w Programie Drugim Polskiego Radia jako współgospodarz programów literackich „Życie na miarę literatury” (2012–14) i „Dwukropek” (2014–15).

Rozwiedziony. Ma córkę Antoninę (ur. 2001). Mieszka w Krakowie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Ciemne źródło. (O twórczości Zbigniewa Herberta). [Esej]. Londyn: Puls 1998, 246 s. Proza i Eseistyka. 121. Wyd. 2 z podtyt.: Esej o cierpieniu w twórczości Zbigniewa Herberta. Kr.: Znak 2008, 274 s.
Nominacja do Nagrody Lit. Nike w 1999.
2. Zbigniew Herbert. [Szkic]. [Przeł.] A. Rosenau. Kr.: Villa Decius. Arbe-itsgruppe Literatur Polska 2000, 2000, 31 s.
Tekst w jęz. niem.; tu też wiersze Z. Herberta.
3. Przepustka z piekła. 44 szkice o literaturze i przygodach duszy. Kr.: Znak 2010, 530 s.
Zawartość: Krótki wstęp, w którym autor przyznaje się do swych staroświeckich przekonań. – Dusza i ciało: Czysta czarna czerń [dot. twórczości poetyckiej Aleksandra Wata]; Lewa ręka Boga [dot.: S. Chwin: Hanemann]; Kamień i wino [wokół pisarstwa S. Chwina]. – Zimny świat: „Nic bardziej jasnego od śniegu i śmierci” [dot.: S. Barańczak: Wiersze zebrane. Kr. 2006]; Być niczyim dreszczem [dot.: A. Szlosarek: Popiół i miód]; Korespondencja pośmiert-na [dot.: J. Stefko: Papier; J. Stefko: Po stronie niczyjej]; Muszla [dot. twórczości M. Świe-tlickiego]; Przepustka z piekła [dot.: M. Świetlicki: Muzyka środka]; Podróż pośmiertna [dot.: R. Honet: Baw się]; Pod Ścianą Płaczu [dot.: R. Krynicki: Wiersze wybrane. Kr. 2009]. – Bóg i diabeł: Cień Ojca [dot.: T. Różewicz: Nauka chodzenia]; Obręcz [dot.: G. Herling-Grudziński: Gorący oddech pustyni; G. Herling-Grudziński: Don Ildebrando]; Iskry na wietrze [dot.: P. Huelle: Pierwsza miłość i inne opowiadania]; Oczy Olgi T. [dot. pisarstwa O. Tokarczuk]; Wezwanie niepokoju [dot.: O. Tokarczuk: Bieguni]; Szeherezada Auschwitz [dot.: D. Grosman: Patrz pod: Miłość]; Portret Diabła [dot.: D. Czaja: Lekcje ciemności]. – Pamięć i sztuka: Supły pamięci [dot.: J. Szuber: Pianie kogutów]; Pamięć obłoków [dot.: J. Hartwig: Nie ma odpowiedzi]; Zęby tygrysa [dot.: J. Hartwig: To wróci]; Ariel z kwiatem krwawnika [dot.: K.A. Jeleński: Chwile oderwane]. – Kurz: Żarłoczna modlitwa kurzu [dot.: J. Polkowski: Cantus]; Sen o wódce i śmierci [dot.: J. Pilch: Tysiąc spokojnych miast]; Inne udręki [dot.: J. Pilch: Moje pierwsze samobójstwo i dziewięć innych opowieści]; SMS od Szatana [dot.: J. Pilch: Marsz Polonia]. – Kres: Śmierć Pana Cogito [o starości w literaturze, głównie na przy-kładzie twórczości Z. Herberta i T. Różewicza]; Zapatrzony w jeden jasny punkt [dot.: Cz. Miłosz: Druga przestrzeń]; Ucieczka Prospera [dot.: Z. Herbert: Wiersze zebrane. Kr. 2008]; Zawołać po imieniu [dot.: J. Baczak: Zapiski z nocnych dyżurów]; Zapatrzony w serce światła [dot.: M. Bieńczyk: Przezroczystość]; „To będzie zupełnie jak w tem życiu było” [o zaświatach w poezji Z. Herberta, T. Różewicza i Cz. Miłosza]. – „… Co słońce porusza i gwiazdy”: Róża w czarnych włosach [o twórczości Z. Herberta]; Wapno pościeli [dot.: Z. Herbert: Wiersze zebrane. Kr. 2008]; Płacz odwilży pod śniegiem [dot.: P. Larkin: Zebrane]; Pod obłokami [dot. reżysera M. Antonioniego]; Wydrążenie [dot.: L. Durrell: Kwartet aleksandryjski]; Piotruś [dot. książek dla dzieci, gł. nt.: J.M. Barrie: Przygody Piotrusia Pana; Piotruś Pan w Ogrodach Kensingtońskich; Piotruś Pan i Wendy]; Księga zdarzeń [dot. późnej twórczości C. Miłosza i Z. Herberta]; Rekruci Persefony [dot.: J. Iwaszkiewicz: Panny z Wilka, T. Mann: Śmierć w Wenecji]; Dotknięty do żywego [dot.: M.P. Markowski: Nieobliczalne]; Kropla, kamień, płomień [dot.: M.B. Kielar: Monodia]; Spróbuj być Bogiem [dot.: J. Podsiadło: Wiersze zebrane. Wwa 1998]; Włócznia anioła [dot. śladów Z. Herberta w Sienie]; Zielony płomień [dot. ujęcia problematyki miłości w polskiej poezji współczesnej].
4. Miłosz. Biografia. Kr.: Znak, 2011, 959 s., [32] s. tabl.
W 2011 Nagroda Fundacji im. Kościelskich w Genewie, w 2012 nominacja do finału Nagrody Lit. Nike i Nagroda Nike Publiczności, przyznana w plebiscycie czytelników „Gaz. Wybor.” oraz nagroda „Kulturalne Odloty” przyznana w kategorii Artysta Roku przez krakowską redakcję „Gaz. Wybor.”, w 2013 Nagroda im. K. Wyki oraz Nagroda Ministra Kultury i Dzie-dzictwa Nar.
Przekł.: ang.: Miłosz. A biography. [Przeł.] A. i M. Parker. Cambridge, MA; London 2017, – litew.: Miłoszas. Biografija. [Przeł.] V. Dekšnys. Vilnius 2015.

Nadto scenariusze filmów dokumentalnych wyprodukowanych przez TVP: Zwyczajna dobroć. O Jerzym Turowiczu. Scenariusz: A. Franaszek, P. Mu-charski, A. Szostkiewicz. Reż.: M. Zmarz-Koczanowicz. 1998. – Czarodziej-ska góra. Amerykański portret Czesława Miłosza. Scenariusz: A. Franaszek, J. Illg. Reż.: M. Zmarz-Koczanowicz. 2000. – Pokolenie’89. Scenariusz: A. Franaszek, M. Zmarz-Koczanowicz. Pomysł filmu: A. Franaszek, M. Okoński. Reż.: M. Zmarz-Koczanowicz. 2002. – Profesor. O Leszku Kołakowskim. Scenariusz: A. Franaszek. Reż.: M. Zmarz-Koczanowicz. 2005. – Miłosz. Scenariusz: A. Franaszek. Reż.: K. Gondek. 2013.

Prace redakcyjne

1. Cz. Miłosz: Traktat moralny; Traktat poetycki. Lekcja literatury z Cze-sławem Miłoszem, A. Fiutem i A. Franaszkiem. Przyp. sporządził A. Fiut. Kr.: WL 1996, 100 s. Lekcja Lit. Wyd. nast. tamże 1998.
Zawiera także: Pokochać sprzeczności. Z Czesławem Miłoszem rozmawiają A. Fiut i A. Franaszek, s. 5–32.
2. Poznawanie Herberta. [Szkice]. Wybór i wstęp: A. Franaszek. Red.: M. Rola. Kr.: WL 1998, 440 s.
Tu także wiersze Z. Herberta. – Wstęp A. Franaszka, s. 5–18.
3. Poznawanie Herberta. 2. Wybór i wstęp: A. Franaszek. Red.: M. Rola. Kr.: WL 2000, 476 s.
Tu także szkic A. Franaszka pt. Róża w czarnych włosach, s. 189–212.
4. Poeci czytają Herberta. Zebrał i oprac. A. Franaszek. Kr.: Wydawn. a5 2009, 180 s.
Antologia szkiców powstała w ramach obchodów Roku Z. Herberta w Kr. w 2008.
5. Cz. Miłosz: Ziemia Ulro. Przyp. i bibliogr.: A. Franaszek. (Dzieła zebrane). Kr.: Znak 2013, 356 s.
6. Zbigniew Herbert. Ludzie; People. [Katalog wystawy]. Red.: A. Frana-szek. Przeł.: R. Bialy, P. Łopatka. Kr.: MOCAK Muzeum Sztuki Współcz. w Kr. 2015, 111, [97] s.
Tekst w jęz. pol. i ang. dot. wystawy zorganizowanej w Muzeum Sztuki Współcz. w Kr., 26 VI–13 IX 2015. – Tu także szkic A. Franaszka: Nieprzenikniony jak kamień = Impenetrable as a stone, s. 8–21 oraz wywiad z R. Krynickim pt. Wehikuł pamięci = Memory vehicle, s. 82–93. 

OPRACOWANIA (wybór)

  • Ank. 2015.
  • Autor o sobie: Krytyka i jej kryteria. „Znak” 1998 nr 7 [wypow. w ank. red.]; Książka w mediach – ostatnia deska ratunku czy niebezpieczne związki? „Tyg. Powsz.” 2004 nr 50 [głos w debacie]; Pisanie biografii. „Dekada Lit.” 2010 nr 4/5 [wypow. w ank. red.]; Inne języki, inne cierpienia. „Zesz. Lit.” 2011 nr 4 [podziękowanie za Nagrodę Fundacji Kościelskich, przyznaną za: Miłosz. Biografia]; Serce się nie starzeje. „Tyg. Powsz.” 2013 nr 6 dod. „Książki w Tyg.” [w związku z Nagrodą im. K. Wyki].
  • Wywiady: Powaga jest mi bliższa. Rozm.: Ł. Grodziński, M. Larek. „Arkusz” 2002 nr 4; Miłosz do czyśćca. Rozm. R. Kurkiewicz. „Wprost” 2011 nr 19; Miłosz – instrukcja obsługi. Rozm. A. Papieska. „Nowe Książ.” 2011 nr 7; Miłosza jazdy w dół. I w górę. Rozm. D. Subbotko. „Gaz. Wybor.” 2011 nr 103 dod. „Duży Format” nr 17; Mistrz pokonanej rozpaczy. Rozm. K. Janowska. „Przekrój” 2011 nr 16/17 [dot. C. Miłosza]; Wielki nieznajomy. Rozm. J. Topolewski. „Twój Styl” 2011 nr 5 [dot. C. Miłosza].

Ogólne

  • M. STALA: Przyciąganie ciemności. „Tyg. Powsz.” 1998 nr 26, przedr. z podtyt.: Na marginesie książek Andrzeja Franaszka w tegoż: Przeszukiwanie czasu. Kr. 2004 [szerzej nt. książki: Ciemne źródło].
  • J. KORNHAUSER: Postscriptum. Notatnik krytyczny. Kr. 1999 [tu o twórczości A. Franaszka w rozdz. 30].
  • M. STALA: Krytyk nieobojętny. Pochwała Andrzeja Franaszka. „Nowa Dekada Krak.” 2013 nr 1/2 [laudacja wygłoszona podczas wręczania Nagrody im. K. Wyki].
  • [Polem. z art. A. Franaszka w „Gaz. Wybor.” 2014: Poezja jak bluza z kapturem, nr 68 oraz: Nie wejdziem do królestwa, gdzie poezja czysta, nr 142:] J. FIEDORCZUK: A gdzie poetki? „Gaz. Wybor.” 2014 nr 74; M. SENDECKI: Andrzeja Franaszka widzenia przy bębnie. „Gaz. Wybor.” 2014 nr 84; G. TOMICKI: Franaszek i „oburzeni”. „Twórczość” 2014 nr 7; M. ZALESKI: Coś więcej. „dwutygodnik.com” [on-line] 2014 nr 131 [dostęp 14 października 2015]. Dostępny w Internecie: http://www.dwutygodnik.com/artykul/5179-cos-wiecej.html.

Ciemne źródło

  • J. DRZEWUCKI: Solidarność cierpiących. „Rzeczpospolita” 1998 nr 190 dod. „Plus Minus” nr 33.
  • T. GARBOL: „Ciemne źródło”, ­czyli pytanie o cierpienie. „Kresy” 1998 nr 36.
  • P. SZEWC: Kamyk krytyczny. „Nowe Książ.” 1998 nr 8.
  • M. CYRANOWICZ: Poezja jako antidotum na analgezję? „Odra” 1999 nr 7/8.
  • A. CZACHOWSKA: Według jednego klucza. „Res Publica Nowa” 1999 nr 3.
  • Zob. też Ogólne.

Przepustka z piekła

  • J. HNIDIUK: Pan od poezji i prozy. „Nowe Książ.” 2010 nr 10.
  • M. SABINIEWICZ: Poeta miłości. „Zesz. Lit.” 2010 nr 4.
  • M. STALA: Lekcja współczującej wyobraźni. „Tyg. ­Powsz.” 2010 nr 41.
  • A. SASINOWSKI: Inna wrażliwość. „Pogranicza” 2011 nr 1.
  • R. WINNICKI: Światłocienie Franaszka. „Twórczość” 2011 nr 1.

Miłosz

  • K. BURNETKO: Poeta drugiej Europy. „Nowa Europa Wschodnia” 2011 nr 5, przekł. ang.: The poet of the other Europe. [Przeł.] T. Gąssowski. „New Eastern Europe”, Kr. 2011 nr 1.
  • S. CHWIN: Nieczułe dziecko. Portret Miłosza. „Tyg. Powsz.” 2011 nr 24.
  • M. CIELECKI: Latarnia i ciemność. „W Drodze” 2011 nr 6.
  • M. CIELECKI: Nagi król. „Prz. Powsz.” 2011 nr 12.
  • P. DAKOWICZ: Noty o książce „Miłosz. Biografia” Andrzeja Franaszka. „Topos” 2011 nr 5.
  • I. GRUDZIŃSKA-GROSS: Rentgen nie zna litości. „Książki” 2011 nr 1.
  • A. HORUBAŁA: (Auto)biografia Miłosza. „Uważam Rze” 2011 nr 14.
  • G. KALINOWSKI: Nieobjęta ziemia – o biografii „Miłosz”. „Kwart. Artyst.” 2011 nr 3.
  • P. KĘPIŃSKI: Rekonstrukcja poety. „Twórczość” 2011 nr 7.
  • K. MASŁOŃ: Miłosz ci nic nie wybaczy. „Rzeczpospolita” 2011 nr 95.
  • B. ROGATKO: Wędrówki z Miłoszem. „Dekada Lit.” 2011 nr 1/2.
  • P. ŚLIWIŃSKI: Miłosz hardy i bliski. „Gaz. Wybor.” 2011 nr 119.
  • T. TOMASIK: Opowieść o życiu skorupiaka. „Bliza” 2011 nr 3.
  • B. TORUŃCZYK: Kilka wypowiedzi pro i contra. Na marginesie książki Andrzeja Franaszka „Miłosz. Biografia”. „Zesz. Lit.” 2011 nr 4.
  • M. WOJAK: Z Heraklitem za pan brat. „Wyspa” 2011 nr 3.
  • K. ALICHNOWICZ: Portret wielokrotny. „Odra” 2012 nr 3.
  • C. CAVANAGH: Clare Cavanagh o biografii Czesława Miłosza napisanej przez Andrzeja Franaszka. Przeł. U. Jachimczak. „Znak” 2012 nr 1.
  • E. KIŚLAK: Zdobycie góry Miłosz. „Teksty Drugie” 2012 nr 5.
  • P. KULAS: Pomiędzy życiem prywatnym a publicznym. Domosławski vs Franaszek. „Opcje” 2012 nr 1 [dot. także: A. Domosławski: Kapuściński non-fiction].
  • A. ŁUCKI: „Niedosiężna nuta”. „Ethos” 2012 nr 1/2.
  • Ł. MARCIŃCZAK: Rozmowy Miłosza z Bogiem, czyli Hiob-Poeta. „Akcent” 2012 nr 2.
  • A.M. WIERZBICKI: Pościg za rzeczywistością. „Więź” 2012 nr 2/3.
  • B. MIĄZEK: Czesława Miłosza portret pytaniami. „Orbis Linguarum” 2013 vol. 39.
  • Zob. też: Autor o sobie i Wywiady.

Poznawanie Herberta

  • W. PYCZEK: Kształty obecności. „Kresy” 1998 nr 3.
  • P. ŚLIWIŃSKI: Oswajanie Herberta. „Nowe Książ.” 1998 nr 8.
  • A. BESZTOCHA: Czytanie Herberta. „ Nowa Polszczyzna” 1999 nr 1.
  • A. BAGŁAJEWSKI: Pisarze i krytycy. „Jęz. Pol. w Szk.
  • Gimnazjum” 1999/2000 nr 3.
  • W. PYCZEK: Próby poznawania Herberta. „Ethos” 2000 nr 4 [dot. także: Poznawanie Herberta. 2].

Poznawanie Herberta. 2

  • E. KOŁODZIEJCZYK: Herbert w stanie podejrzenia? „Teksty Drugie” 2000 nr 3.
  • W. PYCZEK: Próby poznawania Herberta. „Ethos” 2000 nr 4 [dot. także: Poznawanie Herberta. Wyd. 1998].
  • M. WYKA: Krytycy i dzieło. „Nowe Książ.” 2000 nr 3.