NPLP
\
Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
\
G
\
Andrzej GRONCZEWSKI

Andrzej GRONCZEWSKI
Autorka hasła: Marlena Sęczek

Andrzej GRONCZEWSKI
Autorka hasła: Marlena Sęczek

ur. 1940

Historyk literatury, eseista, krytyk literacki, edytor.

Zob. też TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 3 października 1940 w Warszawie; syn Józefa Gronczewskiego, prawnika, i Zofii z domu Kępińskiej, farmaceutki. W 1945 przeniósł się z rodziną do Inowrocławia; tam ukończył szkołę podstawową i w 1954 rozpoczął naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. J. Kasprowicza. W następnym roku powrócił do Warszawy i kontynuował edukację w Liceum im. Władysława IV; w 1958 otrzymał świadectwo maturalne. Następnie studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W 1960 debiutował jako prozaik na łamach „Współczesności” opowiadaniem Laboratorium (nr 22), a w następnym roku opublikował w „Nowej Kulturze” (nr 3) pierwszą recenzję książkową pt. Bez retuszu dotyczącą książki G. Timofiejewa Człowiek jest nagi. Po uzyskaniu tytułu magistra w 1963 został zatrudniony na stanowisku asystenta (później starszego asystenta) na Wydziale Filologii Polskiej UW. W pracy naukowej zajął się literaturą polską XX w. ze szczególnym uwzględnieniem jej związków z literaturami europejskimi oraz relacjami z muzyką i sztukami plastycznymi. Również w 1963 rozpoczął współpracę z Polskim Radiem; przygotował ponad 400 audycji, w tym cykle krytycznoliterackie, m.in. Tysiąc znaczeń w jednym wierszu(1970-75), cykle poświęcone twórczości współczesnych pisarzy polskich i obcych. Eseje, artykuły, szkice literackie i recenzje zamieszczał m.in. we „Współczesności” (1963, 1965-66), „Kulturze” (1966-72), „Ruchu Literackim” (1967), „Nowych Książkach” (1967-68), „Miesięczniku Literackim” (1967, 1985-89, tu cykl Poezja i życie praktyczne ), „Polonistyce” (1967), „Tygodniku Kulturalnym” (1967) „Życiu Literackim” (1968), „Poezji” (1968-72, 1977-83), „Literaturze” (1980). Od 1970 przez piętnaście lat kierował redakcją działu historycznoliterackiego „Przeglądu Humanistycznego”. W 1972 obronił pracę doktorską pt.: Sztuka, jej funkcje i wartości w pisarstwie Jarosława Iwaszkiewicza (promotor prof. Jan Zygmunt Jakubowski) i otrzymał stanowisko adiunkta w Instytucie Literatury Polskiej UW. W tymże roku poślubił Grażynę Janikowską, polonistkę, dziennikarkę radiową. Na kolejne 4 lata przeniósł się wraz z żoną do Frankfurtu nad Menem (RFN), gdzie do 1976 pracował jako wykładowca literatury i lektor języka polskiego na Uniwersytecie im. J.W. Goethego. W tym czasie odbył wiele podróży zagranicznych, m.in. po Niemczech, Anglii, Francji, Belgii, Holandii, Włoszech, Szwajcarii, Hiszpanii, Austrii, Szwecji, Danii (w latach późniejszych głównie do Włoch i Grecji). Po powrocie na UW był opiekunem naukowym Warszawskiego Koła Polonistów. Został członkiem ZLP (w 1976) oraz Stowarzyszenia Przyjaciół Harendy i Twórczości Jana Kasprowicza (w 1979). W 1985-90 był kierownikiem działu eseistyki i krytyki literackiej w redakcji miesięcznika „Poezja”. Prowadził także wykłady o literaturze polskiej na Uniwersytecie Otwartym przy UW (1987-2001) oraz wykłady o związkach literatury i muzyki w Instytucie Muzykologii UW (1996-97). W 1991 na podstawie rozprawy Wojna bez końca. (Studia opoezji – wobecwojny iokupacji. Wybrane idee i motywy) habilitował się na UW. Artykuły, recenzje i felietony drukował w tym czasie m.in. w „Nowym Świecie” (1992, tu cykl felietonów Miejsce dla słowa), w „Sycynie” (1997), „Regionach” (1997), w „Przeglądzie Filozoficzno-Literackim” (2005, 2009). W 1995 otrzymał stanowiska profesora UW, a także profesora Akademii Humanistycznej im. A. Gieysztora w Pułtusku, gdzie pracował do 2006. W 2002 uzyskał tytuł naukowy profesora. W następnym roku otrzymał nagrodę czasopisma „Poezja dzisiaj” za całokształt twórczości literackiej. Był przewodniczącym jury w konkursie literackim „O pióro prezydenta Warszawy” (2004-06) oraz członkiem kapituły następujących nagród: Nagrody UNESCO czasopisma „Poezja dzisiaj” (od 2003), Nagrody Literackiej im. J. Iwaszkiewicza (od 2005) i Nagrody Rady Wydziału Polonistyki UW im. J. Baudouina de Courtenay (od 2008). Wielokrotnie uczestniczył w warszawskim festiwalu literackim „Mironalia” (od 2005). W 2008 został opiekunem naukowym stowarzyszenia Terra Litteraria – Koła Geografów Literatury przy Wydziale Polonistyki UW. Brał także udział w wielu konferencjach naukowych, sympozjach literackich, krajowych i zagranicznych, m.in. w Budapeszcie, Berlinie, Grecji (w Kerkyrze na Korfu, w Atenach), Moskwie, Pskowie, Florencji. W 2015 odszedł na emeryturę z Zakładu Literatury XX i XXI Wieku Instytutu Literatury Polskiej UW. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1983).

Ma córkę Magdalenę (ur. 1978), historyczkę sztuki, tłumaczkę literatury włoskiej. Mieszka w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Jarosław Iwaszkiewicz. [Studium monograficzne]. Wwa: PIW 1972, 254 s. Portrety Współcz. Pisarzy Pol. Wyd. 2, tamże, 1974.
W książce wykorzystano elementy rozprawy doktorskiej.
2. Inicjały i testamenty. [Eseje i rozmowy z pisarzami]. Wwa: KAW 1984, 387 s. Współcz. Krytyka Pol.
Zawartość: Inicjały: Światy wcześniejsze; Radość i ból narodzin; Style powitalne [o motywie ciąży i narodzin w literaturze XX wieku) – Głosy [o twórczości J. Iwaszkiewicza]: Tyle dni – wśród Czasu; Wokół pokładu Arki; Zwierzątko. – Testamenty: Dialog z „potomnym” [dot. C.K. Norwida]; Chłopiec z książką w ręku [A. Trzebiński]; Gwiazda żałobna [dot.: T. Gajcy: Do potomnego]. – Apteki liryczne [dot. twórczości J. Tuwima]: Alchemik i guślarz; Baśnie genezyjskie; Medytacje „podczaszego” bytu; Lęki, sny, zaklęcia. – Z nakazu boga Apollina [dot. J. Przybosia]. – Mowa głębokoorna [dot. twórczości J. Przybosia]: Nadmiar i rygor; Rozmowa o słowiku [rozm. z J. Przybosiem]; Czarny promień. – Przed spektaklem: Maski [dot.: J. Iwaszkiewicz: Maskarada]; Gorzkie wesele [dot.: J. Iwaszkiewicz: Wesele pana Balzaca]. – Interpretacja jako rozmowa: O godności i powołaniu artysty [rozmowa z J. Iwaszkiewiczem]. – Interpretacja jako rozmowa: Każdy pisarz boleje nad daremnością słowa [rozmowa z M. Jastrunem]. – Rozmowa o „Liryce” M. Jastruna: Liryka „zranionej ciszy” [rozmowa z B. Ostromęckim]. – W stronę aforyzmu [dot. S.J. Leca]. – Wzorzec I: Krytyka „neutralna” [dot. I. Matuszewskiego]. – Wzorzec II: Faustyczny pracownik [dot. S. Brzozowskiego]. – Elementy aforystyczne w tekście krytyka [dot. K. Irzykowskiego]. – Edukacja faustyczna [dot. T. Manna]. – Przechadzki Proustowskie.
3. Obiad na ruinach. Eseje. Wwa: Oficyna Wydawn. C & S 1992, 391 s.
Zawartość: I. Trzecie ucho. Eseje bez przypisów: Sól czasu [dot. starości w twórczości J. Iwaszkiewicza]; Droga do Czarnego [dot.: T. Peiper: Księga pamiętnikarza]; Drzewo pamięci [dot. M. Jastruna]; Mironiada [dot. M. Białoszewskiego]; Grzeszne manipulacje [dot. I. Iredyńskiego]; Rzeczy Tomasza Manna – poeta jako czytelnik (I) [J. Lechoń, J. Liebert, J. Iwaszkiewicz jako czytelnicy T. Manna]; Rzeczy Tomasza Manna – poeta jako czytelnik (II) [o wpływie twórczości T. Manna na poezję J. Lieberta]; Próba nagości [w poezji polskiej]; Widzące dłonie, ślepe słowa [esej o grach miłosnych w literaturze]; Śmiech wielki i mały [dot. W. Szymborskiej]; Razowy chleb biografii [biografia jako dzieło sztuki]; Podwieczorek z torturami [dot. czytania wierszy przez aktorów i poetów]; Mieszkańcy wiersza [dom i jego budowanie w twórczości R. Śliwonika i S. Vincenza]. – II. Obroty rzeczy czarnoleskiej. Eseje z przypisami [dot. twórczości J. Tuwima]: Filozofia i fizjologia młodości; O człowieku, który chciał być aniołem; Apteki liryczne; Lampa czarnoksięska i lampa laboratoryjna [dot.: Kwiaty polskie].
4. Wojna bez końca. Eseje. Wwa: C & S 1992, 359 s.
Rozprawa habilitacyjna pod zmienionym tytułem.
Zawartość: Pogrzeb hrabiego Orgaza i ciała niczyje [szkic wstępny]. – Wstęp do opisu choroby [nt. daremności mowy poetyckiej i sztuki przemilczeń]; Wigilie [dot. doświadczeń wojenno-okupacyjnych w poetyckich ujęciach etosu wigilijnego]; Warszawa – miejsce poezjotwórcze; Obszary żałobnej pogody [dot. antycypacji rzeczywistości wojennej w twórczości J. Przybosia]; Egzorcyzmy [dot.: S. Grochowiak: Totentanz in Polen]; Testamenty [dot. kategorii „testamentu” poetyckiego]; Żywe ziarnko piasku [nt. dialogu poetyckiego K.K. Baczyńskiego z C.K. Norwidem]; Węzły daremne? [nt. dialogu poetyckiego J. Przybosia z K.K. Baczyńskim]; Echo listopadowe [nt. tradycji powstania listopadowego w twórczości czasów wojny]; Las dantejski [poezja wojenna M. Jastruna i jej nawiązania do księgi „Piekło” z poematu „Boska komedia” Dantego].
5. Bardzo straszny dwór. [Eseje]. Pułtusk: Wydawn. Uczelniane Wyższej Szkoły Hum. w Pułtusku, 1999, 538 s.
Nagroda Rektora Akademii Hum. im. A. Gieysztora w Pułtusku w 2000.
Zawartość: Sny szlacheckie [dot. H. Sienkiewicza]; Rany i zamęt [dot.: S. Żeromski: Wierna rzeka]; Bardzo straszny dwór [dot. twórczości J. Weyssenhoffa]; Gra o Kilimandżaro – czyli Sienkiewicz i Hemingway; Wieczne lato [dot.: M. Rodziewiczówna: Lato leśnych ludzi]; Przewodnik po obszarach młodości [dot.: W. Gomulicki: Wspomnienia niebieskiego mundurka]; Od potomnego [nt. wpływu wojny na twórczość i życie pisarzy]; Mury – od straceń strony [dot.: Z. Jerzyna: Iskrą tylko]; Strumień bólu [dot. A. Wata]; Traktat o pocałunku; Drogi do Goethego; Atlas miłosny [wstęp do antologii; zob. Prace redakcyjne poz. 6]; Ogrody jego oczu [dot. P. Eluarda]; Litery żeńskie [dot. M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej]; Trubadur czasu marnego [dot. K.I. Gałczyńskiego; zob. Prace redakcyjne poz. 2]; Rajskie plenery [dot. liryki W. Kubackiego]; Wyspa poetów [nt. VIII Światowego Kongresu Poetów w Kerkyrze na Korfu]; W garderobie duszy [dot.: K. Boczkowski: Apokryfy i fragmenty]; Między ptaki muzykanty [nt. Orientacji poetyckiej „Hybrydy”]; List do Zbigniewa Jerzyny; Wariacje bez tematu; Anegdoty – bez kominka; Pożegnanie w Mechowej [dot. pogrzebu J. Drzeżdżona]; Martwe powieki; Język giętki – w październiku 1992; Obszary niczyje; Czułe palce – w kamiennych rękawiczkach; Chwila faustyczna; Pierścień na dnie śmietnika.

Szkice i artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: O moim Profesorze [J.Z. Jakubowskim]. „Prz. Hum.” 1977 nr 1 s. 67-80. – Mieczysław Jastrun. Przeł. K. Marten. W: Literatur Polens 1944 bis 1985. Berlin 1990 s. 157-173. – Czego szukał lampart? Tajemnice Ernesta Hemingwaya; Hemingway w obszarze męstwa – czyli walka o jedno prawdziwe zdanie. W: Spotkania z Ernestem Hemingwayem. Pułtusk 2003 s. 9-17; 160-177. – Mapy pogody – w dzienniku Jarosława Iwaszkiewicza „Świętokrzyski Kwart. Lit.” 2007 nr 1/2. – Akropole wielkie i małe. „Prz. Filoz.-Lit.” 2009 nr 3 s. 171-195 [wokół fotografii zamieszczonych w tomie „Płaskorzeźby” T. Różewicza]. – Obietnice lata. Rozważania o twórczości Stanisława Grochowiaka. „Poezja Dzisiaj” 2009 nr 75/76 s. 65-77. przedr. w: Dusza czyśćcowa. Wwa 2010 s. 373-387. – Rozmowy na moście polskim. W: Zostanie po mnie… Kielce 2009 s. 23-34 [dot. twórczości J. Iwaszkiewicza]. – Przygody człowieka piszącego. (Rzecz o gospodarstwie Melchiora Wańkowicza). Wstęp do: M. Wańkowicz: Karafka La Fontaine’a. Wwa 2010 s. 5-24. – List do młodych czytelników „Ziela na kraterze”. W: M. Wańkowicz: Ziele na kraterze. Wwa 2011 s. 29-40. – Kotwice pamięci. W: Ocalić od zapomnienia. Wwa 2013 s. 154 – 174 [dot. M. Żeromskiej].

Prace redakcyjne

1. S. J. Lec: Poezje wybrane. Wybór i wstęp: A. Gronczewski. Nota biogr.: J. Bandrowska-Wróblewska. Wwa: LSW 1973, 168 s. Bibl. Poetów.
2. K.I. Gałczyński: Trubadur czasu marnego. [Wybór wierszy]. Wybrał i wstępem opatrzył A. Gronczewski. Wwa: EM-TA 1993, 128 s.
Przedr. wstępu pt. Trubadur czasu marnego zob. Twórczość poz. 5.
3. J. Iwaszkiewicz: Wszystkie owoce świata. [Wybór wierszy]. Wybrał i wstępem opatrzył A. Gronczewski. Wwa: EM-TA, cop. 1993, 143 s.
4. M. Pawlikowska-Jasnorzewska: Ranna kobiecość. [Wybór wierszy]. Wybrał i wstępem opatrzył. A. Gronczewski. Wwa: EM-TA 1994, 127 s.
5. Próba nagości. [Antologia wierszy]. Wybrał i wstępem opatrzył. A. Gronczewski. Wwa: EM-TA 1994, 128 s.
6. Atlas miłosny. Poezja francuska XIX i XX wieku. [Antologia]. Wyboru dokonał i wstępem poprzedził A. Gronczewski. Wwa: Anagram 1996, 322 s. Poezja Franc.
7. P. Eluard: Ogrody moich oczu. [Wybór wierszy]. Wybrał i wstępem poprzedził A. Gronczewski. Wwa: Anagram 1996, 193 s. Geniusze Wyobraźni, Geniusze Poezji.
8. Spotkania z Ernestem Hemingwayem. Pod red. A. Gronczewskiego. Pułtusk: Wyższa Szkoła Hum. 2003, 226 s. Ser. z Ostem.
9. J. Iwaszkiewicz: Dzienniki. Red. i wstęp: A. Gronczewski. Wwa: Czyt.
T. 1. 1911-1955. Oprac. i przyp.: A. i R. Papiescy, 2007, 575 s. Wyd. nast.: dodruk 2008; wyd. 2 tamże 2010.
T. 2. 1956-1963. Oprac. i przyp.: A. i R. Papiescy, R. Romaniuk, 2010, 660 s.
T. 3. 1964-1980. Oprac. i przyp.: A. i R. Papiescy, R. Romaniuk. 2011, 673 s.

OPRACOWANIA (wybór)

  • Ank. 2012, 2013.
  • Wywiady: „Wojna bez końca”. Rozm. E. Serafin. „Antena” 1992 nr 23; Uderzyć w mit wojny. Rozm. A. Staniszewski. „Gaz. Olszt.” 1992 nr 128; „Bardzo straszny dwór” i jego okolice. Rozm. A. Papieska. „Poezja dzisiaj” 2001 nr 15/16.

Jarosław Iwaszkiewicz

  • J. TERMER: Portret Jarosława Iwaszkiewicza. „Trybuna Ludu” 1972 nr 247.
  • M. DĄBROWSKI: Portret. „Tyg. Lit.” 1972 nr 44.
  • E. BIEDKA: Próba o Iwaszkiewiczu. „Mies. Lit.” 1973 nr 7.
  • W. STUDENCKI: Studium o Jarosławie Iwaszkiewiczu. „Prz. Hum.” 1973 nr 2.
  • J. ZACHARSKA: Portret Jarosława Iwaszkiewicza. „Polonistyka” 1973 nr 3.
  • N. ZACHAJKIEWICZ: Poezja, czyli Sérénité. „Poezja” 1978 nr 4.

Inicjały i testamenty

  • Z. BIEŃKOWSKI: O całości. „Nowe Książ.” 1985 nr 5.
  • T. WROCZYŃSKI. „Mies. Lit.” 1985 nr 6.
  • A. PATEY- GRABOWSKA: Nasze lektury. „Sł. Powsz.” 1985 nr 209.
  • M. KRASSOWSKI „Pismo Lit.-Artyst.” 1986 nr 6/7.
  • Z. JERZYNA: Sztuka jako echo losu. „Kultura” 1986 nr 48; przedr. w tegoż: Wędrówka w słowie. Wwa 1988.
  • J. MARX: Genezyjskie brednie. „Kultura” 1986 nr 48.
  • A. ZIENIEWICZ: Pastele krytyczne. „Poezja” 1986 nr 5.
  • A. CALIKOWSKA: Norwidowski dialog. „Integracje” 1987 nr 21.
  • K. SUCHCICKA: Symetria przeciwieństw. „Integracje” 1987 nr 21.

Obiad na ruinach

  • Z. BIEŃKOWSKI: Dublet. „Nowy Świat” 1992 nr 252.
  • A. FABIANOWSKI: Etos lektury. „Prz. Hum.” 1994 nr 2.
  • J.Z. LICHAŃSKI: O potrzebie poezji. „Nowe Książ.” 1994 nr 1.
  • A. LAM: Wielkość drobiazgu. W tegoż: Inne widzenie. Wwa 2001.

Wojna bez końca

  • Z. BIEŃKOWSKI: Niech żyje bal! „Nowy Świat” 1992 nr 136.
  • L. BUGAJSKI: Powrót krytyków. „Prz. Tyg.” 1992 nr 247.
  • J. Z. LICHAŃSKI: Poezjo! Czyś jest tylko słów igraszką…. „Nowe Książ.” 1992 nr 12.
  • L. ŻULIŃSKI: Czerwony udój. „Literatura” 1992 nr 10.
  • M. STRZYŻEWSKI: Humanizm z tezą. „Twórczość” 1993 nr 5.
  • Zob. też Wywiady.

Bardzo straszny dwór

  • A. FABIANOWSKI: Biesiada w bardzo strasznym dworze. „Nowe Książ.” 2000 nr 6.
  • A. NAWROCKI: Bardzo straszny dwór prof. Andrzeja Gronczewskiego. „Poezja dzisiaj” 2000 nr 9/10.
  • R. PAPIESKI: W poszukiwaniu polskiej Atlantydy. „Prz. Hum.” 2000 nr 5.
  • Z. JERZYNA: Spotkanie z Andrzejem Gronczewskim. „Regiony”, 2000 nr 5.
  • J. TERMER: Sny szlacheckie, sny dzisiejsze. „Prz. Tyg.” 2000 nr 18.
  • R. ROMANIUK: Arka domowa. „Twórczość” 2001 nr 3.
  • W. KUPISZEWSKI: Uwagi o języku esejów Andrzeja Gronczewskiego. „Rocz. Hum.” 2001/2002 t. 49/50, przedr. w tegoż: Z zagadnień języka pisarzy. Wwa; Łowicz 2004.
  • Zob. też Wywiady.