NPLP
\
Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
\
L-Ł
\
Andrzej LITWORNIA

Andrzej LITWORNIA
Autorka hasła: Alicja Szałagan

Andrzej LITWORNIA
Autorka hasła: Alicja Szałagan

1943-2006

Krypt.: A.L.

Historyk literatury.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 5 października 1943 w Tarnowie; syn Kazimierza Litworni, urzędnika, i Zofii Murawa, farmaceutki. Do szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego uczęszczał w Twardogórze (woj. wrocławskie). Od 1957 należał do ZHP. Po zdaniu matury w 1961 studiował polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim (UWr.); w 1966 uzyskał magisterium. W tymże roku rozpoczął pracę na UWr. jako asystent, a od 1968 starszy asystent w Katedrze Literatury Polskiej (od 1971 Instytut Filologii Polskiej) na Wydziale Filologicznym. Działał w uczelnianym ZNP. Debiutował w 1967 skrótem pracy magisterskiej pt. Stefan Grabowiecki. (Zarys biograficzny) opublikowanym w „Pracach Literackich” (t. 9 s. 31–81). Po 1970 wyjeżdżał kilkakrotnie na krótkie stypendia do Pragi, Brna i Jeny. Zamieszczał szkice i recenzje w „Pamiętniku Literackim” (w 1973-95 sporadycznie, następnie częściej). W 1974 uzyskał doktorat na podstawie rozprawy Sebastian Grabowiecki. Zarys monograficzny (promotor prof. Czesław Hernas) oraz stanowisko adiunkta. W pracy badawczej zajmował się literaturą polską XVI i XVII wieku, a w późniejszych latach przede wszystkim polsko-włoskimi związkami kulturalnymi i literackimi. Od listopada 1974 do stycznia 1975 i ponownie od października 1975 do sierpnia 1978 był zastępcą dyrektora Instytutu Filologii Polskiej Uwr. (od stycznia do lipca 1975 przebywał w Rzymie jako stypendysta rządu włoskiego). Latem 1977 uczestniczył w letnim kursie języka i literatury włoskiej dla obcokrajowców zorganizowanym przez mediolański Università Cattolica del Sacro Cuore w Massa Marittima w Toskanii. W 1978 prowadził wykłady w Wileńskim Instytucie Pedagogicznym. W 1978–81 należał do kolegium redakcyjnego Wydawnictw Uniwersytetu Wrocławskiego. Był bibliofilem i kolekcjonerem książek (jego zbiór zawierał m.in. polskie starodruki, literaturę współczesną oraz specjalistyczną literaturę slawistyczną). Współpracował z wrocławskim ośrodkiem telewizyjnym, prowadząc własny program kulturalny Antykwariat. Odbywał podróże po Europie. Działał nadal w ZHP jako instruktor (podharcmistrz); w 1978 i 1979 był współorganizatorem obozów Chorągwi Wrocławskiej w Pesaro we Włoszech. W 1979-84 pracował na uniwersytecie „La Sapienza” w Rzymie jako lektor języka polskiego, a w 1984/85 jako profesor kontraktowy. Ze względu na zły stan zdrowia pozostał we Włoszech (na warunkach urlopu zdrowotnego) do 1989. Po powrocie do Wrocławia kontynuował pracę na UWr. W październiku 1990 objął lektorat języka polskiego na Uniwersytecie we Florencji. W 1992, po wygraniu konkursu na stanowisko profesora nadzwyczajnego języka i literatury polskiej, objął Katedrę Języka i Literatury Polskiej na Uniwersytecie w Udine. W 1993-95 był też profesorem języka i literatury polskiej na Uniwersytecie w Pizie. Należał do Associazzione Italiana dei Slavisti (od 1993) i Associazzione Italiana dei Ucraini (od 1996). Uczestniczył w życiu kulturalnym włoskiej Polonii (prelekcje, spotkania w radiu i telewizji z polskimi pisarzami i filmowcami, głównie z Gustawem Herlingiem–Grudzińskim i Andrzejem Wajdą, publikacje w prasie polonijnej). W połowie lat dziewięćdziesiątych nawiązał współpracę z Telewizją Polską jako współautor filmów poświęconych historycznym związkom między Włochami a Polską. Publikował artykuły i recenzje w czasopiśmie „Arkusz” (1995-2001). W 1998–2004 pełnił funkcję dyrektora uczelnianego Ośrodka Audio–Wizualnego Nauczania Języków Obcych w Udine. W 1999 wszedł w skład komitetu redakcyjnego czasopisma „Studia Mythologica”, wydawanego w Lublanie przez Słoweńską Akademię Nauk we współpracy z Departamentem Języków i Kultur Europy Środkowo-Wschodniej Uniwersytetu w Udine. Wyróżniony odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (1988) i Dyplomem Ministra Spraw Zagranicznych za wybitne zasługi dla promocji Polski w świecie (2005).

W 1969 ożenił się z Wiesławą Balcewicz, polonistką (rozwód w 1978); w 1983 zawarł związek małżeński z Krystyną Swaton z domu Schwarzer, magister sztuki, artystą plastykiem. Zmarł 16 marca 2006 w Udine; pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu.

TWÓRCZOŚĆ

1. Spis lektur dla studentów Filologii Polskiej. Uniwersytet Wrocławski im. B. Bieruta, Instytut Filologii Polskiej. Wyd. nowe, zmien. Oprac.: A. Litwornia, G. Frydrychowicz ze współudziałem pracowników IFP. Wr. 1973, 188 s.
2. Sebastian Grabowiecki. Zarys monograficzny. Wr.: Ossol. 1976, 166 s. Stud. Staropolskie, t. 46.
Nagroda Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki III stopnia w 1977.
3. W Rzymie zwyciężonym Rzym niezwyciężony. Spory o Wieczne Miasto (1575-1630). Wwa: IBL PAN 2003, 220 s. Stud. Staropolskie Series Nova, t. 3.
4. „Dantego któż się odważy tłumaczyć?”. Studia o recepcji Dantego w Polsce. Wwa: IBL PAN 2005, 299 s. Stow. Pro Cultura Literaria; IBL PAN. Stud. Staropolskie Series Nova, t. 11.
Zawartość: Od Autora. – 1. Dante w kulturze przedrozbiorowej Polski: Wstęp; Czy Dante coś wiedział o Polsce?; Dante wśród koncyliarystów krakowskich początku XV w.; Wiadomość u Jana Długosza; Dwa nagrobki w kodeksie Jana z Olkusza; Dante wzorem wstępu do traktatu Parkosza?; Wirtualna recepcja poprzez zachowane w Polsce inkunabuły; Spadek zainteresowania poetą w kulturze Odrodzenia; Mikołaj Rej „polskim Dantem”; Dante w łacińskiej fraszce Jana Kochanowskiego; Epitafium w pielgrzymim raptularzu z końca XVI w.; „Durites” wśród „nie bardzo mądrych poetów”; Dzieła poety w szesnastowiecznych bibliotekach polskich; Łacińskie tercyny Socyna; Jan Szczęsny Herburt czytelnikiem Dantego; Dante na makaronicznym Parnasie; U Daniela Naborowskiego; W pismach Macieja Kazimierza Sarbiewskiego; W przewodnikach po Włoszech; Dante autorem w sporze o istotę szlachectwa; W parateatralnych dialogach; Echo „Boskiej Komedii”: W „Obleżeniu Jasnej Góry Częstochowskiej”; W „Rozmowach Artaksesa i Ewandra; W psalmodii Kochanowskiego; W „Rocznych dziejach kościelnych”; Pierwszy cytat z „Boskiej Komedii” w polskiej książce; Dante w jezuickich kompendiach czasów saskich: W podręczniku pokolenia oświeconych; W pismach Księcia Generała Ziem Podolskich; W dziele Ignacego Włodka; Na łamach „Monitora” i „Zabaw”; Wzmianka u Trembeckiego; W przewodniku po Włoszech księdza Kazimierza Kognowickiego; W zapiskach polskich podróżników końca XVIII w.; X[siążę] B[iskup] W[armiński] o Dantem; Dante republikański; Pierwszy polski pełny przekład „Boskiej Komedii”. – 2. Brukowanie piekła, czyli jak Polacy tłumaczyli pierwsze tercyny Dantejskiego „Inferno” (III 1-12): Wstęp; Józef Sękowski. Wilno 1817; Adam Mickiewicz. Odessa-Moskwa-Petersburg 1825-1829; Józef Krzeczkowski. Wilno 1842-1843; Ludwik Kamiński. Górki Boże (?) 1853; Julian Korsak. Strzała (?) – Sporów (?) 1860; Feliks Wicherski. Petersburg-Warszawa 1855-1856; Antoni Celiński. Ceków 1857; Antoni Stanisławski. Charków-Wilno 1862; Ksiądz Jan Guszkiewicz. Mantua-Revere 1862; Józef Ignacy Kraszewski. Drezno 1864 – Poznań 1869; Adam Asnyk. Warszawa 1877; [Alina Świderska. Warszawa 1921–1925]; Edward Porębowicz. Paryż 1893, Lwów-Warszawa 1899; Stefan Rawicz Dembiński. Florencja 1901-1903; Jan Kowalski. Płock 1932-1933; Witold Gombrowicz. Vence 1966; Tomasz Łubieński. Florencja-Warszawa 1986; Bernard Antochewicz. Wrocław 1984-1993; Jarosław Mikołajewski. Warszawa 1994; Stanisław Barańczak. (Newton, MA) 1994-1995; Agnieszka Kuciak. Poznań 1995-2002; Tomasz Węcławski. Poznań 2001; Czy uda nam się „zobaczyć gwiazdy”?
5. Rzym Mickiewicza. Poeta nad Tybrem (1829-1831). Wwa: Prószyński i S-ka 2005, 389 s.

Rozprawy i studia w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Kancjonał funeralny Perlitiusa z 1849 r. „Pr. Lit.” 1968 s. 121-131. – Problematyka lamentów chłopskich. W: Literatura i metodologia. Konferencje teoretycznoliterackie w Spale i w Ustroniu. Wr. 1970 s. 9-33. – Andrzej Dębowski – pisarz XVI wieku. Próba uściślenia biobibliografii. „Pam. Lit.” 1973 z. 3 s. 165-175. – [Hasła (61)]. W: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1-2. Wwa: PWN 1984-1985. Wyd. 2 tamże 1988. – Le delizie italiane negli stereotipi di opinioni dei polacchi del Seicento. W: Cultura e nazione in Italia e Polonia dal Rinascimento all’Illuminismo. Firenze 1986 s. 331-346. – I legami culturali tra Polonia e Italia. „Nipoti dell’Italia”. „Pagine della Dante” , Rzym 1987 ser. 2 nr 3 s. 1-11. – Bernard Zaydler i jego włoska historia Polski. Informationes. „Informationes. Biul. Papieskiego Inst. Studiów Kościelnych w Rzymie” 1989 s. 145-158. – Dante w kulturze staropolskiej. Stulecia XV-XVI. „Pam. Lit.” 1990 z. 2 s. 167-208. – La prima guida di Roma in lingua polacca (1614). „Alma Roma” 1991 nr 1/2 s. 37-44. – „Grand Tour” alla polacca. Il viaggio dei fratelli Kryski in Italia. W: L’Est europeo e l’Italia. Immagine e rapporti culturali. Genève 1995 s. 203-222 [dot. podróży braci Kryskich do Włoch w 1581-1586]. – I polonica cinquecenteschi negli antichi libri lauretani. W: Memor fui dierum antiquorum. Studi in memoria di Luigi de Biasio. Udine 1995 s. 283-300 [rekonstrukcja zasobu przedmiotów złożonych przez pol. ofiarodawców w sanktuarium w Loreto]. – Le traduzioni dell’ „Inferno” III, 1-9 in Polonia cice: „Per me … lasciate ogni speranza”. W: Cultura e traduzione. Varsavia, Roma 1995 s. 31-42 [przegląd pol. przekładów „Boskiej komedii” Dantego]. – La tragedia ungherese dell’56 nella cultura della Polonia 1956-1986. W: Ungheria 1956. La cultura si interroga. Messina 1996 s. 333-351 [pol. echa lit. interwencji sowieckiej na Węgrzech w 1956]. – Włoskie poezje na upadek Rzeczypospolitej Krakowskiej. W: „W krainie pamiątek”. Prace ofiarowane profesorowi Bogdanowi Zakrzewskiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin. Wr. 1996 s. 241-259. – Note sulle tradizioni traslatorie dell’epigramma di Vitalis in Polonia. W: Polonia, Italia e culture slave. Aspetti comparati tra storia e contemporaneità. Varsavia 1997 s. 68-76. – Ryszard Kazimierz Lewański (24 listopada 1918-30 maja 1996). „Pam. Lit.” 1997 z. 4 s. 229-234. – Il „Dott. Bernardo Zaydler Polacco”. [Współaut.:] A. Lucarini. W: La Polonia, il Piemonte e Italia. Omaggio a Marina Bersano Begey. Alessandria 1998 s. 123-138. – Na murach Sigetu, w okopach Chocimia, na wałach Częstochowy. W: Z ducha Tassa. Katow. 1998 s. 167-186. – Nad tekstem Mickiewicza „Śniła się zima…”. „Pam. Lit.” 1998 z. 2 s. 29-58. – Zapomniany vasarysta staropolski o. Ludwik Elbing (1670-1727) OFM. W: Artes atque humaniora. Studia Stanislao Mossakowski sexagenario dicata. Wwa 1998 s. 299-309. – La percezione della Croazia in Polonia tra Medioevo e Settecento. W: Introduzione alla studio della lingua, letteratura e cultura croata. Udine 1999 s. 23-34 [wiadomości o Chorwacji w Polsce XV-XVIII w.]. – „Sztukmistrz musi ulecieć w sfery ideału”. W: „Pan Tadeusz” i jego dziedzictwo. Poemat. Kr. 1999 s. 132-164. – Il Friuli, una promessa tradita. Echi letterari dell’anabasi dei Cosacchi di Krasnov. W: Miti antichi e moderni fra Italia e Ucraina. Padova 2000 s. 232-243. – [Hasła (5)]. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1-2. Wwa 2000. – I polacchi sulle strade del Friuli –Venezia Giulia. [Wstęp hist. do:] La porta d’Italia. Diari e viaggiatori polacchi in Friuli-Venezia Giulia dal XVI al XIX secolo. Udine 2000 s. 45-68. – Jezuickie epitafia Rzymowi. W: Barok w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Wwa 2000 s. 255-267. – Kazimierza Kognowickiego opis Friuli z 1782 roku. W: Studi in memoria di Neva Godini. Udine 2001 s. 247-257. – I Russi in Val Resia? W: Studi in Ricardo di Guido Barbina. Est-Ovest. Udine 2001 s. 91-99. – Echo Sannazzara w „Dziadach”. „Pam. Lit.” 2002 z. 1 s. 163-171. – Konteksty włoskich wierszy Juliana Przybosia. W: Stulecie Przybosia. Pozn. 2002 s. 117-136. – Najświętsza Panna „Kwietnia” w Soplicowie. „Pam. Lit.” 2002 z. 3 s. 203-220. – Samsonowy oręż Gaudentego. W: Świt i zmierzch Baroku. Lubl. 2002 s. 435-460 [dot.: H. Falęcki: O wojsku serdecznych afektów]. – Il viaggio per mare nella letteratura polacca preromantica. W: Da Ulisse a … (il viaggio per mare nell’immaginario letterario e artistico). Genova 2003 s. 13-24 [opinie o podróżowaniu przez morza w przedrozbiorowej Polsce]. – Petrarka w kulturze przedromantycznej Polski. Rekonesans. W: Barok polski wobec Europy. Kierunki dialogu. Wwa 2003 s. 333-363. – Il Petrarca dei polacchi. „In Forma di Parole”, Bolonia 2004 t. 2 z. 2. s. 673-699 [tu także antologia poezji włoskiej w przekł. pol.: Il petrarchismo polacco. [Wyd.] A. Litwornia. [Przeł.:] L. Cresci, L. Masi, A. M. Raffo, s. 629-671]. – Czesław Hernas. „Pam. Lit.” 2005 z. 2 s. 255-263. – Itinerarii tra Venezia e Vilnius dal 500’ al. 700. W: Da Aquileia al Baltico attraverso i Paesi della nuova Europa. Mariano del Friuli 2005 s. 83-85. – Nocne rodaków rozmowy nad Arnem. W: Mit jedności słowiańsko-romańskiej w życiu i twórczości Adama Mickiewicza. Konfrontacje polsko-włoskie w 150 rocznicę śmierci poety. Wwa 2005 s. 47-64 [dot. pobytu A. Mickiewicza we Florencji w 1829/1830]. – S.F. Klonowica „Dworstwo obyczajów dziecińskich dziatkom” na polskie przełożone z Lorychiusa i Erazma. W: Per Jan Ślaski. Scritti affarti da magiaristi, polonisti, slavisti italiani. Padova 2005 s. 255-265. – Mickiewicz w Rzymie. W: Mickiewicz we Włoszech. W 150. rocznicę śmierci poety. Łomianki 2006 s. 45-56.

Nadto współudział autorski w filmach telewizyjnych (pomysł, prowadzenie i teksty prowadzącego): TVP Wr. oraz Q.B.A. Kubiak na zlecenie Działu Form Dokumentalnych Programu 2 TVP SA: Podróże Polaków do Włoch. Scenariusz i realizacja: S. Pater. 1995; Polacy i Włosi wizerunek wzajemny. Scenariusz i realizacja: S. Pater. 1995; Professore Polacco. Scenariusz i realizacja: S. Pater. 1995, – TVP Wr. dla Programu TVP Edukacyjnej: Cny język Polaków. [8 odcinków]. Scenariusz i reż.: P. Załuski. Konsultacja nauk.: A. Litwornia, A. Zawada. 1999, – TVP Wr. dla TVP 2: Kalwaryjskie peregrynacje Polaków. Reż.: P. Załuski. 2003; Opowieść włoska. Reż.: P. Załuski. 2003; Herling. Fiołki w Neapolu. Reż.: T. Orlicz. 2004.

Przekłady

1. B. Geremek: I bassifondi di Parigi nel Medioevo. Il mondo di François Villon. [Przeł.:] R. Panzone, A. Litwornia. Roma, Bari: Editori Laterza 1990, 302 s.
Tytuł pol. oryginału: Życie codzienne w Paryżu Franciszka Villona.
2. S. Kobielus, Z. Bania: Częstochowa. La Madonna di Jasna Góra. [Przeł.:] A. Litwornia, I. Pawłowska, F. Tucci. Verona: Edizioni Futuro 1992. [Inf. A. Litwornia].
Tytuł oryginału: Częstochowa. Seminarium Jasnogórskie.
3. A. Mączak: Viaggi e viaggiatori nell’Europa moderna. [Przeł.:] A. Litwornia, R. Panzone. [Red. i uzup. bibliogr.] A. Litwornia. Bari, Roma: Laterza 1992, 517 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1994, wyd. 3 2000, wyd. 4 2002.
Tytuł pol. oryginału: Życie codzienne w podróżach po Europie.
4. F. Papafava, G. Manuzutto: Rzym i Watykan. Firenze: Scala 1993. [Inf. A. Litworni].
5. L. Monai Spinozzi: Il Glossario del dialetto del Torre di Jan Baudouin de Courtenay. [Przeł. z pol.] A. Litwornia. Udine: Consorzio Universitario del Friuli 2009, 697 s. + 1płyta (CD-ROM).

Zob. też Prace redakcyjne poz. 2.

Prace redakcyjne

1. S. Piekut: Pod krwawym niebem. Z Polski do Rosji Stalina. [Red. i uzup. tekstu:] A. Litwornia. Londyn: Pol. Fundacja Kult. 1986, 119 s.
2. La porta d’Italia. Diari e viaggiatori polacchi in Friuli-Venezia Giulia dal XVI al XIX secolo. [Red.:] L. Burello, A. Litwornia. [Przeł.:] A. Litwornia, L. Burello. Udine: Forum – Ed. Univ. Udinese 2000, 379 s.
Antologia 50 opisów regionu sporządzonych w latach 1575-1888 przez pol. podróżników. – Tu także A. Litwornia wstęp historyczny.
3. Da Aquileia al Baltico attraverso i Paesi della nuova Europa. [Wyd.:] A. Litwornia, G. Nemeth, A. Papo. Udine, Mariano del Friuli: Edizioni della Laguna 2005. [Inf. A. Litworni].
4. Per Jan Ślaski. Scritti affarti da magiaristi, polonisti, slavisti italiani. [Red.:] A. Ceccherelli, D. Gheno, A. Litwornia, M. Piacentini, A.M. Raffo. Padova: Unipress 2005, XXVIII, 440 s. Publicazione del Dipartimiento di Lingue e Letterature Anglo-Germaniche e Slave dell’Università di Padova, 12.

Zob. też Przekłady poz. 3.

OPRACOWANIA (wybór)

  • Ank. 2005 oraz inf. żony, K. Schwarzer-Litwornia.
  • Publikacje naukowe profesora Andrzeja Litworni. „Barok” 2006 nr 2 [bibliografia podmiotowa 1967-2006 oraz filmografia].
  • Bibliografia di Andrzej Litwornia. W: Italia Polonia Europa. Scritti in memoria di Andrzej Litwornia. Roma 2007.
  • M. PACHOLAK: Profesor Andrzej Litwornia (1943-2006). Materiały do biobibliografii. „Acta Univ. Wratisl. Pr. Lit.” 2010 nr 50.

Ogólne

  • Italia Polonia Europa. Scritti in memoria di Andrzej Litwornia. [Red.:] A. Ceccherelli [i in.]. Roma 2007 [tu art. poświęcone A. Litworni: S. Graciotti: Ciao, ciao, serwus, Andrzej Litwornia; G. Franczak: Un bibliofilio che i libri li leggera; E. Balcerzan: Komparatystyka według Andrzeja Litworni].
  • E. BALCERZAN: Późna przyjaźń. Pamięci Andrzeja Litworni. „Teksty Drugie” 2006 nr 6.
  • B. LATAWIEC: BALCERZAN: Późna przyjaźń. Pamięci Andrzej Litwornia. „Odra” 2006 nr 4.
  • A. NOWICKA-JEŻOWA: Andrzej Litwornia. „Barok” 2006 nr 2.
  • M. POPIEL: Andrzej Litwornia. „Ruch Lit.” 2006 z. 4/5.
  • L. ŚLĘKOWA: Andrzej Litwornia. „Pam. Lit.” 2006 z. 3.
  • M. PACHOLAK: „Fondo Litwornia”. „Arch. Emigracji” 2009 z. 1 [spraw. z prac nad zinwentaryzowaniem zespołu materiałów archiwalnych A. Litworni w Udine].
  • J. ŁUKASZEWICZ: Z Uniwersytetu Wrocławskiego na Uniwersytet w Udine: „Andreas Utinensis Polonus”. „Italica Wratisl.” 2014 [nr] 5.

Sebastian Grabowiecki

  • J. ŚLASKI. „Nowe Książ.” 1977 z. 5.
  • A. LIPATOV. „Referatnyj Žurnal” ser. 7 „Literaturovedenie”, Moskwa 1978 nr 3.
  • A. LIPATOV: U istokov polskogo barokko. „Sovetskoe Slavânovedenie”, Moskwa 1979 z. 2 – J. NOWAK. „Ruch Lit.” 1980 z. 2.

W Rzymie zwyciężonym Rzym niezwyciężony

  • A. CECCHERELLI. „Ricerche Slavistische, Seria Nova”, Rzym 2003.
  • T. CHYNCZEWSKA–HENNEL. „Pam. Lit.” 2004 z. 3.
  • T. ULEWICZ. „Ruch Lit.” 2004 z. 2.

La porta d’Italia.

  • J. MOSKWA. „Rzeczpospolita” 2001 nr 6.
  • A. ZANNINI. „Societa e Storia”, Mediolan 2001 nr 94.
  • O. Płaszczewska. „Pam. Lit.” 2004 z. 3.