Andrzej ROMANOWSKI

Autor(ka) hasła: Ewa Głębicka

ur. 1951

Pseud.: ar; Jan Beremiany; Grzegorz Bytnar; J.C.; Jakub Czehryński; jc.; Jędrzej Dydo; wspólnie z Ryszardem Terleckim: jem.

Historyk literatury, publicysta.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 20 sierpnia 1951 w Krakowie; syn Tadeusza Romanowskiego, lekarza, i Lidii z domu Bytnar, biologa. Od 1964 uczył się w krakowskim II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego. Po zdaniu matury w 1968 studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie. Debiutował w tymże roku artykułem Zaczarowany dorożkarz, opublikowanym w tygodniku „Panorama” (nr 51/52). W czasie wystąpień robotniczych w grudniu 1970 był krótko więziony za udział w manifestacji. Działał w studenckim ruchu naukowym jako prezes Koła Polonistów (1971-73), następnie przewodniczący komitetów organizacyjnych międzynarodowych konferencji filologicznych (1974 i 1976). Publikował w „Studencie” (1970, 1972, 1981) i „Dzienniku Polskim” (1971). W 1974 uzyskał magisterium, po czym pracował jako asystent w Instytucie Filologii Polskiej UJ (później Instytut Polonistyki, od 2004 Wydział Polonistyki). W badaniach naukowych zajął się początkowo polską poezją patriotyczną i niepodległościową, później literaturą kresową. Od 1976 był członkiem Stronnictwa Demokratycznego (SD); pełnił funkcje lektora Krakowskiego Komitetu oraz przewodniczącego Koła na UJ; wystąpił ze Stronnictwa w 1982 po wprowadzeniu stanu wojennego. W 1976 podjął stałą współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”. Publikował też m. in. w „Tygodniku Demokratycznym” (1976) i „Nowym Wyrazie” (1976), a recenzje i artykuły naukowe ogłaszał w „Ruchu Literackim” (1977-79). W 1982 doktoryzował się na podstawie pracy Poezja polska 1908-1918 wobec problemów wojny i niepodległości (promotor prof. Tomasz Weiss). Od 1980 był członkiem NSZZ „Solidarność”. Prowadził kolportaż wydawnictw „drugiego obiegu” na UJ oraz współpracował z czasopismami publikowanymi poza cenzurą: „Polityka Polska” (1983), „Solidarność Narodu” (1983) i „Arka” (1984-1989); kilkakrotnie był zatrzymywany przez Służbę Bezpieczeństwa. W 1983 był stypendystą Funduszu Pomocy Intelektualistom z Europy Wschodniej oraz wykładowcą Uniwersytetu Polonii Świata w Rzymie. W 1987-89 publikował studia w „Pamiętniku Literackim”, a nadto m.in. w „Przeglądzie Katolickim” (1985-88) i „Znaku” (1985-89, 1996, 2011-12, 2014-15). W 1989-90 wchodził w skład Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” na UJ; w r. 1992 wystąpił ze Związku. Pracował w redakcji tygodnika „Świat” (1989) i dwutygodnika „Myśl Demokratyczna”, którego w 1991 był redaktorem naczelnym. W 1990 wyjeżdżał jako stypendysta Instytutu Józefa Piłsudskiego do Nowego Jorku oraz Funduszu im. S. Lama do Paryża. W 1990-94 współpracował z „Gazetą Krakowską” (tu w 1993-94 cotygodniowa rubryka „Sine ira/Bez gniewu”). W 1990 był jednym z sygnatariuszy Sojuszu na Rzecz Demokracji, w 1990-91 był członkiem Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna (ROAD, wchodził w skład Krajowej Komisji Koordynacyjnej), a w 1991-94 Unii Demokratycznej (UD) i 1994-99 Unii Wolności (UW; w 1991-94 oraz w 1995-98 należał do Rady Krajowej, był też członkiem prezydium Rady Regionalnej w Krakowie, a w 1992-93 wiceprzewodniczącym regionu krakowskiego). W pierwszych wolnych wyborach w 1991 kandydował na posła do Sejmu RP z ramienia UD w Sosnowcu. Przez kilka lat prowadził Klub Myśli Politycznej UD/UW w Krakowie oraz publikował w wewnętrznych biuletynach partii, m.in. w „Biuletynie Informacyjnym ROAD” (1991), „Biuletynie UD” (1991-92) i „Biuletynie Małopolskim” (1992-94, 1996-2000). W 1990 został członkiem redakcji „Tygodnika Powszechnego”; od 1992 prowadził w nim rubrykę Co nowego na Wschodzie, w 1993 kierował działem politycznym, a od 1999 działem historii; w 2002 wystąpił z redakcji. W 1993-2015 stale współpracował jako publicysta z „Gazetą Wyborczą”; tu ogłosił m.in. szkice: Nie ma już Bytnarów (2003 nr 69), Moskale w Warszawie (2007 nr 47), Gdy Litwini budzili grozę (2012 nr 140 dod. „Ale Historia” nr 22), Niekochane królowe (2013 nr 157 dod. „Ale Historia” nr 28). Kontynuował badania naukowe m. in. w Mińsku i Wilnie, gdzie też w 1994 prowadził zajęcia w Katedrze Filologii Polskiej Uniwersytetu Wileńskiego. W 1994 odbył serię wykładów w Kanadzie (Edmonton, Calgary, Toronto). W 1999 habilitował się na UJ na podstawie książki Młoda Polska wileńska. W tymże roku wystąpił z Unii Wolności. W 2002 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego UJ. W 2003 został kierownikiem Katedry Kultury Literackiej Pogranicza UJ oraz opiekunem studenckiego interdyscyplinarnego Koła Wschodniego, afiliowanego przy Wydziale Polonistyki UJ. Równocześnie podjął pracę w Instytucie Historii PAN jako redaktor naczelny Polskiego Słownika Biograficznego (PSB) i kierownik Zakładu PSB. W 2003-06 był członkiem Komitetu Nauk o Literaturze PAN. W 2004 otrzymał tytuł naukowy profesora. W 2007-10 wchodził w skład Rady Naukowej Instytutu Historii PAN, a w 2008-12 w skład Kolegium Elektorów UJ. Publikował w tygodniku „Polityka” (2006-10 i 2013; tu m.in. artykuły Ostatnie Zgromadzenie Obojga Narodów – 2007 nr 4, artykuły Skandalistka znad Niemna o E. Orzeszkowej – 2010 nr 23, Kochliwa niewiasta o M. Konopnickiej – 2010 nr 41, a także szkic Tajemnica Witolda Pileckiego – 2013 nr 20, który wywołał liczne polemiki prasowe). Drukował nadto w „Przeglądzie” (2007-10, 2012, 2013) i „Zdaniu” (2008-2010, 2012, 2014-15) i od 2005 w miesięczniku „Kraków” (od 2012 członek redakcji). W 2008 wszedł w skład Rady Redakcyjnej dwumiesięcznika „Nowa Europa Wschodnia”. W 2012 został członkiem rady politycznej Partii Demokratycznej – demokraci.pl. Od tegoż roku formalnie (faktycznie wcześniej) redagował serię Biblioteka Literatury Pogranicza, ukazującą się w krakowskim wydawnictwie „Universitas”. W 2013 został członkiem Rady Naukowej (Scientific Council) serii Polish Biographical Studies wydawanej przez Ośrodek Badań Biograficznych Uniwersytetu Szczecińskiego. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (2003), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2008), medalem „Zasłużony dla tolerancji” (2008), honorową odznaką Stowarzyszenia „Kuźnica” (2008), medalem „Za mądrość obywatelską” (2012) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2015).

Jest ojcem Rafała (ur. 1978) i Agnieszki, zamężnej Piskorz (ur. 1980). Mieszka w Krakowie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Jan Kasprowicz (1860-1926). Zarys życia i twórczości. Wr.; Kr.: Ossol. 1978, 41 s., PAN, Oddz. w Kr., Nauka dla Wszystkich, 286.
2. Dziedzictwo ideowe wojny polsko-bolszewickiej. Nowy Jork: Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce 1990, [16] s., Wykłady, z. 4.
3. „Przed złotym czasem”. Szkice o poezji i pieśni patriotyczno-wojennej lat 1908-1918. Kr.: Znak 1990, 364 s.
   Zawartość: Część pierwsza: „Z trudu naszego i znoju…”: I. Nowi przedburzowcy; II. Polski sierpień 1914 roku; III. „Marsz, marsz, Piłsudski…”; IV. „Brygada karpacka, żelazna…”; V. W szeregach czwartaków; VI. Ostatni romantyk [J. Mączka]; VII. Mit Rokitny; VIII. Nad Styrem i Stochodem; IX. Kim był Stanisław Czasz?; X. Zmierzch Legionów. – Część druga: Dzieje dwóch hymnów: I. „My Pierwsza Brygada”. Hymn wojska II Rzeczpospolitej; II. „Rota” – hymn niepodległości. – Część trzecia: „W huk dział wplotła się pieśń…”: I. Poeta polskiego losu [E. Słoński]; II. Nieznany wiersz Jana Lechonia; III. W armiach zaborczych; IV. „O, Polsko, Polsko, ukąpana w krwi…”; V. Twórczość żołnierska na Wschodzie czy jej brak?; VI. W kręgu Piotrogrodu; VII. Zagadnienie poezji „endeckiej”; VIII. Polskie listopady.
4. Krakowskie czasy. [Wspomnienia]. Kr.: Miniatura [1993], 94 s.
   Teksty drukowane głównie w „Prz. Pol.”, dod. nowojorskiego „Nowego Dz.” (1990-91), oraz w „Gaz. Krak.” (1993), a także czytane przez A. Fabisiaka na antenie Pol. Radia Kraków w styczniu 1994.
5. Młoda Polska wileńska. Kr.: Universitas 1999, 455 s.
   Zawartość: Cz. I. Przełom (1905-1906): Liberalizacja; Początki prasy; Ruch amatorski; Teatr wędrowny i teatr stały; Nauka, oświata, sport; Ruch wydawniczy; Środowisko literackie; Środowisko sztuk pięknych; W promieniach Wilna. – Cz. II. Rozkwit (1907-1915): Grupy literacko-artystyczne; Kabaret „Ach”; Teatr; W cieniu [F.] Ruszczyca; Życie muzyczne; „Lutnia”; Czasopiśmiennictwo; Książka w Wilnie; Zbiory wileńskie; W „szarej strefie”; Zabawy i kluby; Wileński film. – Cz. III. Między Niemnem a Dnieprem: Mińsk – miasto [B.] Adamowicza; Grodno – miasto [E.] Orzeszkowej; Na prowincji; Na kresach; Poza kresami: Smoleńszczyzna i Łotwa; Koniec epoki; Prawdziwy koniec Pierwszej Rzeczpospolitej.
   Nominacja do nagrody im. J. Długosza w 1999, Nagroda Ministra Edukacji Nar. w 2000.
   Przekł. litew. fragm.: 1909:Vilniaus muzikinio gyvenimo atgimimas. [Przeł.] Pr. M[orkus] „Šiaurės Atėnai”, Wilno 1999 nr 39; Kaunas, Panevežys, Palanga ir kt. [Przeł.] Pr. M[orkus], tamże 2000 nr 18.
6. Ludzie tamtego czasu. Wywiady z lat 1977-1998. Kr.: WL 2000, 235 s., Utracone Światy.
   Publikowane w większości w „Tyg. Powsz.”.
   Zawiera wywiady z: J. z Piłsudskich Jaraczewską, S. Liszko, O. Drahonowską-Małkowską, J. Rybickim, M. Borutą-Spiechowiczem, E. Możejką, T. Żenczykowskim, J. Mondem, K. Sabbatem, E. Raczyńskim, W. Jędrzejewiczem, A. Bieniem, J. Hajwasem, W. Mokrym, V. Plečkaitisem, A. Brazauskasem, J. Kuroniem, S. Stommą.
7. Podróż na Wschód. Szkice i reportaże 1977-1997. Kr.: Universitas 2000, 115 s. Wyd. 2 tamże 2006.
   Teksty w pierwotnej wersji druk. w większości w „Tyg. Powsz.”.
   Zawartość: Wstęp. – I. Raport białostocki; W nowogródzkiej stronie; Stolica? Grodno!; Kontakty kijowskie. – II. Katyń, Kuropaty, Bóg; Moskwa po latach; Miednoje koło Tweru; Powrót do Kijowa; Stolica WNP; Dzwon mińskiej katedry; Pożegnanie z Białorusią. – III. Widziałem wolność w Wilnie; Czesław Miłosz wraca na Litwę; Punkt na mapie [dot. Wilna].
8. Jak oszukać Rosję? Losy Polaków od XVIII do XX wieku. Kr.: Znak 2002, 303 s.
   Zawartość: Od Autora. – Cz. I: Kim był Tadeusz Kościuszko?; Denisko albo o radykalizmie; Trzy pogrzeby Stanisława Augusta. – Cz. II: Sekretny aresztant Łukasiński; Berg, Waszkowski i państwo polskie; Pustowojtówna albo o wierności; Kłopot ze Starynkiewiczem. – Cz. III: Bomby w ulicy Natolińskiej; Piłsudski, Litwa i „mądrość etapu”; Stary Piłsudski; Nikodem Sulik od stepowych stanic. – Cz. IV: Sosnkowski albo o niezłomności; Kwiatkowski albo o legalizmie.
   Przekł. węgier. rozdz. Piłsudski, Litwa i „mądrość etapu”: Litvánia és „a bölcs belátással megtett szakaszok”. [Przeł.] Z. Mihályi. „2000”, Budapeszt 2003 s. 99-107.
9. Pozytywizm na Litwie. Polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864-1904. Kr.: Universitas 2003, 485 s. Z Prac Katedry Kult. Lit. Pogranicza Inst. Polonistyki UJ. Bibl. Lit. Pogranicza, 5.
   Zawartość: O tytule i o zdziwieniu: Pozytywizm. Litwa. Zdziwienie. – Część I: Po powstaniu: Polacy czy Litwini?; Rosyjski „Kulturkampf”; Żydzi czy Rosjanie?; Brzemię dziedzictwa. – Cz. II: Ruch księgarski i wydawniczy: „Pieredyszka”; Próby periodyki; Koniec książki polskiej; Front polsko-rosyjski. – Cz. III: Literatura i sztuka: Życie literackie; Życie artystyczne; Życie muzyczne. – Cz. IV: Od legalizmu do konspiracji: Wilno i medycyna; Litewska praca organiczna; Litewska praca u podstaw; Kultura podziemna. – Cz. V: Między Rosjanami i Niemcami: Litewska prowincja; Poza kresami w niemieckiej Rydze; Poza kresami w niemieckim Dorpacie. – Cz. VI: W cieniu rosyjskich pomników: Przed odwilżą; Przełomowe półrocze 1898/1899; Powrót książki polskiej; W stronę modernizmu; Towarzystwo Szubrawców; Koniec pracy organicznej; Ostatnia wspólnota.
10. Prawdziwy koniec Rzeczy Pospolitej. Kr.: Universitas 2007, 264 s.
    Teksty w pierwotnej wersji drukowane gł. w „Tyg. Powsz.” i „Gaz. Wyb.”.
    Zawartość: I: Od rana do nocy; Jak wybrać przyszłość?; Długie trwanie Pierwszej Rzeczypospolitej; Litwa Wyspiańskiego; Witebsk w kulturze polskiej; Polacy? Litwini? Białorusini?; Polacy? Łotysze? Niemcy?; Rodzinna Ukraina. – II: Z litewskich kniaziów; Niewydana książka; Czy Czesław Miłosz musiał pisać po polsku?; Ostatni, co tak poloneza wodził; Litwo, mądrości moja; Mądrość zwyciężonych, umiar zwycięzców. – III: 1791,1918, 1989; Socjalista wszystkich Polaków; Kłamstwo i banał polityki historycznej; Ku czemu Polska idzie?
11. Rozkosze lustracji. Wybór publicystyki. (1998-2007). [Przedm.: J. Kurski]. Kr.: Universitas 2007, XII, 183 s.
    Teksty drukowane w latach 1998-2007 w „Tyg. Powsz.” i „Gaz. Wybor.”.
    Zawartość: J. Kurski: Przedmowa. ­– Bardzo proszę pamiętać, że ja byłem przeciw. – I: Wokół drugiej lustracji: Zaczęliśmy lustrację; Dzika lustracja trwa; Gorliwość lustratorów; Mój przyjaciel Leonid; IPN nadchodzi. – II: Wokół trzeciej lustracji: Czy Unia Wolności ma jeszcze sens?; Bezprawie i absurd; Życie z IPN-em. – III: Spalona ziemia: Historyk pilnie potrzebny; Sprawa księdza Mieczysława Malińskiego; Niech układ lustruje. – IV: Wokół czwartej lustracji: Tu nie chodzi o lustrację; Lustracyjne mitologie; Zahaczeni o bezpiekę. – V: Pamięć i miłosierdzie: Niszczą naszą pamięć; Nie ma miłosierdzia; Wyjść z polskiego piekła.
12. Polski Słownik Biograficzny. Przeszłość, teraźniejszość, perspektywy. Kr.: PAU 2010, 24 s. PAU.
13. Wielkość i upadek „Tygodnika Powszechnego” oraz inne szkice. [Przedm.:] M. Król. Kr.: Universitas 2011, 308 s.
    Zawartość: M. Król: Historyk potrafi. – Zdrada centrum. – Kraków, Wilno, Znak: Byłem człowiekiem Jerzego Turowicza; Zbliżenia z Wilnem; Zaszczuć osobnika; Litwo, mądrości moja; Mądrość zwyciężonych, umiar zwycięzców; Świat według Stommy; Długi marsz Mazowieckiego. – „Solidarność”, czyli kłamstwo: Burzliwa dojrzałość Trzeciej Rzeczypospolitej; Majsterkowicze naszej pamięci; Odbezpieczony granat; Instytut Polowania Narodowego; Nie lubię 11 listopada; Papież z brązu; PiS odzyskało Wawel; Z wolnością źle, z godnością dramat; Z pamięcią katastrofa. – Płacz za busolą: Wilnianka [J. Hennelowa]; Senator [K. Kozłowski]; Człowiek Boży [S. Musiał]; Sprawa księdza Mieczysława Malińskiego; O nie-patriotycznym „Tygodniku’; Wielkość i upadek „Tygodnika Powszechnego”. – Wierność [przemówienie A. Romanowskiego na uroczystości wręczenia mu Kowadła „Kuźnicy” w 2008 r.].
    Przekł. czes. szkicu Z pamięcią katastrofa: Katastrofa pamĕti. [Przeł.] V. Burian. „Listy”, Olomouc 2010 nr 4.
14. Eugeniusz Kwiatkowski. [Biografia]. Radom: Wydawn. Nauk. Inst. Technologii Eksploatacji Państwowego Instytutu Badawczego 2014, 394 s.
15. Tak, jestem córką Jakuba Bermana. Z Lucyną Tychową rozmawia Andrzej Romanowski. Kraków: Universitas 2016, 232 s.
16. Studia i artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: „Moja pieśń wieczorna” [J. Kasprowicza]. W: Materiały Międzynarodowej Sesji Naukowej zorganizowanej przez Koło Polonistów IFP. Kr. 1976 s. 83-102. – Wśród studentów. W: Kazimierz Wyka. Charakterystyki – wspomnienia – bibliografia. Kr. 1978 s. 411-413. – Ideał polskiej państwowości w publicystyce Wilhelma Feldmana. „Rocz. Komis. Hist.-lit.” 1979 t. 16 s. 65-90. – „W huk dział wplotła się pieśń”. O nurcie kobiecym w poezji I wojny światowej. „Ruch Lit.” 1979 z. 3 s. 183-199, przedr. pt. Bojowniczki i pacyfistki. O nurcie kobiecym w poezji I wojny światowej. W: Między literaturą a historią. Lubl. 1986. – „My Pierwsza Brygada…”. Próba opisu jednego z nurtów poezji legionowej w latach 1914-1915. „Zesz. Nauk. UJ 1981” wyd. 1982 nr 578 s. 55-81. – Leopold Okulicki; Wolne związki zawodowe. W: Słownik historii zakazanej. Zesz. 1. [Kr.]* 1984. – „Starym Ojców naszych szlakiem…”. Poezja II Brygady Legionów Polskich w latach 1914-1915. „Zesz. Nauk UJ” 1984 nr 679 s. 95-114. – Biedni Polacy patrzą na siebie. „Znak” 1988 nr 5/6 s. 38-41, przekł. niem. fragm. w: Der Fremde als Nachbar. Polnische Positionen zur jüdischen Präsenz. Texte seit 1800. Frankfurt am Main 2009 s. 570-579. – Poezja legionowa 1914-1918. W: Od Młodej Polski. Materiały pomocnicze do nauki języka polskiego w III klasie szkoły średniej. Wr. 1988* s. 66-74, Glosariusz, 4, wyd. 2 Wwa 1989, toż w Glosariusz od Młodej Polski do współczesności, Wr. 1991, tamże wyd. 2 1995, wyd. 3 1998. – Komendant Kedywu Emil Fieldorf „Nil”. W: Czarne plamy. Wwa 1989, s. 106-114. – Krajobraz przed bitwą. „Znak” 1989 nr 6 s. 88-108 [dot. kultury pol. w początkach XX w. na ziemiach zabranych]. – Marian Hemar; Kurier z Warszawy; Jan Nowak[-Jeziorański]. W: Literatura polska po 1939 roku. T. 1. Wwa 1989* s. 91-93; 152-154; 191-192. – Bibliografia prac Tomasza Weissa. „Rocz. Kom. Hist.-lit.” 1990 t. 27 s. 3-8. – Wielkie Milczenie Eugeniusza Kwiatkowskiego. W: E. Kwiatkowski: W takim żyliśmy świecie, Kr. 1990, s. 5-13. – Feniks z popiołów. Odrodzenie kultury polskiej w b. Wielkim Księstwie Litewskim w 1905. W: Wilno – Wileńszczyzna jako krajobraz i środowisko wielu kultur. T. 2. Białystok 1992 s. 153-178. – Pol’skiâ kul’turnyâ inicâtyvy na Belarusi v 1864-1905 gg. W: Šlaham stagoddzâŭ. Minsk 1992 s. 42-56. – Teatr Marii Antoniny Młodziejowskiej i młodopolskie Wilno. „Akcent” 1992 nr 2/3 s. 302-315. – „Ach!”. Z dziejów kabaretu wileńskiego okresu Młodej Polski. W: Wilno i Kresy Północno-Wschodnie. T. 2. Białystok 1996 s. 151-164. – Banda – Żórawce. Z dziejów grup literacko-artystycznych w Wilnie okresu Młodej Polski. „Ruch Lit.” 1996 z. 6 s. 713-728. – Obywatel Pierwszej Rzeczypospolitej [J. Giedroyc]. „Tyg. Powsz.” 1996 nr 31, przedr. w: Eži Gedrojc ì Belarus’. Mìnsk 2006 s. 52-63. – Pozytywizm wileński. „Znak” 1996 nr 2 s. 29-38. – Romantyczne inscenizacje Ferdynanda Ruszczyca. W: Vilnius ir romantizmo kontekstai. Vilnius 1996 s. 102-108. – Nie wykorzystana szansa. (O litewsko-polskich czasopismach Mieczysława Dowojny-Sylwestrowicza). W: Swoi i obcy w literaturze i kulturze. Lubl. 1997 s. 57-65; wersja zmien. pt.: Pismo polakożercze? Z dziejów prasy wileńskiej początku XX w. W: Litwa. Dzieje, naród, kultura. Kr. 1997 s. 107-115. – Białoruś – niedokończony proces narodowej autoidentyfikacji. W: Słowianie wobec integracji Europy. Kr. 1998 s. 129-138. – Dzieje teatru polskiego w Wilnie 1905-1915. „Pam. Teatr.” 1998 z. 3/4 s. 451-517. – Im umkreis romantischer Stereotypen. Über das Drama „Przeor paulinów” von Elżbieta Bośniacka. W: Literatur und nationale Identität. [T.] 2. Tampere 1999 s. 234-250. – The year 1905 and the revival of Polish culture between the Neman and the Dnepr. „Canadian Slavonic Papers (Revue Canadienne des Slavistes)”, Edmonton 1999 t. 41 nr 1 s. 45-67. – Dylematy językowe Białorusinów w przeszłości i dziś. W: Język a tożsamość narodowa. „Slavica”, Kraków 2000 s. 123-133. – Sibir’ i Polâki. „Novaâ Polša” 2000 nr 3. – Litwa Wyspiańskiego. W: W kręgu Młodej Polski. Prace ofiarowane Marii Podrazie Kwiatkowskiej. Kr. 2001 s. 165-183. – Miejsce i rola księgarni Orzeszkowej w kulturze polskiej Ziem Zabranych. W: Twórczość Elizy Orzeszkowej. Lubl. 2001 s. 51-70. – Towarzystwo neo-szubrawców. W: Vilniaus kultūrinis gyvenimas ir Petras Vileišis. Vilnius 2001 s. 166-173. – Uroczystości Mickiewiczowsko-Murawjowowskie. W: Poszukiwanie realności. Literatura – dokument – Kresy. Prace ofiarowane Tadeuszowi Bujnickiemu. Kr. 2003 s. 17-29. – Vilnietiškasis „modernizmo laukimos”. W: XX amžiaus pradžios Vilnius modernė jančios kultūros židinys. Vilnius 2004 s. 18-24. – Dwadzieścia lat z Weissem. W: Dobra pamięć. Kr. 2005 s. 17-24. – Karty z przeszłości Gołębnika. W: A. Nowakowski: Gołębnik. Kr. 2007 s. 9-23 [tekst równolegle pol. i ang.]. – Literatura polska czy polskojęzyczna. W: Między wschodem a zachodem. Europa Mickiewicza i innych. Wr. 2007 s. 111-120. – Idealizm konstytucjonalistów i skrzecząca rzeczywistość. W: Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wwa 2009 s. 129-135 [wykład wygłoszony w Trybunale Konstytucyjnym]. – Opowieść prawdziwa o narożnej kamienicy w Krakowie. W: Społeczeństwo, kultura, inteligencja. Studia historyczne. Kr.-Wwa 2009 s. 307-318. – Vin perelamav bareru strahu. Naš priâtel Adam. W: A. Mihnik: U pošuku svobody. Esei. Kiïv 2009 s. 6-11. – Katyń: Polacy i Rosjanie. „Nowa Europa Wschodnia” 2010 nr 3/4 s. 40-53. – [19 haseł w:] Kultura pogranicza wschodniego. Zarys encyklopedyczny. Wwa 2011. – Krakowskie lata Romana Dmowskiego. W: Kraków i Galicja wobec przemian cywilizacyjnych (1866-1914). Kr. 2011 s. 391-404. – Polskość integralna. „Znak” 2011 nr 11 s. 36-41. – Ruskie płuco literatury polskiej. W: Na pograniczach kultur. Kr. 2012 s. 147-161. – [Posłowie w:] Z. Blumenfeld: Dzienniki zesłańca i żołnierza. Oprac. H. Markiewicz. Kr. 2013 s. 271-280. – Łącznik. „Wielogłos” 2014 s. 67-73 [dot. H. Markiewicza]. – Aleksander Kwaśniewski i polityka historyczna. W: Przywództwo i konteksty. Księga jubileuszowa na sześćdziesiątą rocznicę urodzin Aleksandra Kwaśniewskiego. T. II. Warszawa-Kraków 2014 s. 215-223. – Między prawosławiem a protestantyzmem. Przemiany w literaturze Litwy XVI wieku. W: Funkcjonowanie języków i literatur na Litwie. Wilno 2014, s. 26-41. – Pogranicze, czyli polskość. „Wielogłos” 2014 nr 2 s. 1-10. – Nasza polska rusofobia. „Nowa Europa Wschodnia” 2015 nr 3/4 s. 21-31. – Otwartość i wileńskość. „Znak” 2015 s. 90-97 [dot. J. Hennelowej]. – Biografistyka solidarnościowa. „Kraków” 2015 nr 9. – „Fałszywa historia mistrzynią fałszywej polityki”. Jak wyjść z zaklętego kręgu wzajemnych win i oskarżeń polsko-rosyjskich. W: Pamięć i polityka historyczna w stosunkach polsko-rosyjskich. Warszawa 2016 s. 169-182. ‒ Dziedzictwo świętego. Niewygodna prawda o pontyfikacie Jana Pawła II. „Przegląd” 2016 nr 48 s. 20-27. ‒ Literatura polsko-rusko-rosyjska? „Wielogłos” 2016 nr 2 s. 1-26.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. Wstań, Polsko moja. Antologia poezji i piosenki z okresu I wojny światowej. Oprac. i wstępem opatrzył A. Romanowski. Kr.: Wydawn. „Krzyża Nowohuckiego” 1981, 95 s.
   Oprac. podp.: Jędrzej Dydo.
2. Rozkwitały pąki białych róż… Wiersze i pieśni z lat 1908-1918 o Polsce, o wojnie i o żołnierzach. T. 1-2. Wybrał, oprac. i wstępem opatrzył A. Romanowski. Wwa: Czyt. 1990, 719 + 226 s.
3. Skrzydlate słowa. [Słownik cytatów polskich i obcych]. Wwa: PIW
   [Ser. I]. Wybór, oprac., i wstęp: H. Markiewicz, A. Romanowski. 1990, 1208 s. Wyd. nowe, popraw. i znacznie rozszerz. z podtyt. Wielki słownik cytatów polskich i obcych. Kr.: WL 2005, 1212 s. Wyd. 2 nowe, popraw. i znacznie poszerz. tamże 2007, 1215 s.
   W 1990 Nagroda Ministra Edukacji Nar. oraz nagroda edytorska Pol. PEN Clubu.
   Ser. Druga. [Współaut.:] H. Markiewicz. 1998, 1460 s.
   [Ser. III]. Skrzydlate słowa. Wielki słownik cytatów polskich i obcych. 2. Oprac. H. Markiewicz przy współudziale M. Kotowskiej-Kachel i A. Romanowskiego. Kr.: WL 2012, 320 s.
   Na okł. adnotacja: 5000 nowych haseł.
4. „Pokój z Sowietami spiszem bagnetami!”. Antologia poezji patriotyczno-wojennej lat 1918-1922. Zebrali i oprac.: A. Roliński i A. Romanowski. Kr.: Wydawn. Księg. Akad. 1994, 200 s.
5. A. Michnik: Diabeł naszego czasu. Publicystyka z lat 1985-1994. Wybór i wstęp: A. Romanowski. Wwa: Nowa 1995, 464 s. Wyd. 2 popraw. Wwa: Agora 2009, 512 s.
6. S. Stomma: Trudne lekcje historii. Red.: A. Romanowski. Kr.: Znak 1998, 217 s.
7. J. Hennelowa: Votum separatum. Publicystyka 1982-1999. Wybór: A. Romanowski. Kr.: Universitas 2000, 320 s.
8. Życie literackie i literatura w Wilnie XIX-XX wieku. Pod red. T. Bujnickiego i A. Romanowski. Kr.: Collegium Columbinum 2000, 312 s. Bibl. Tradycji Lit., 5.
9. „My, Pierwsza Brygada…”. Mała antologia poezji i pieśni I wojny światowej. Wyboru dokonał A. Romanowski. Kr.: Universitas 2002, 151 s. Klasyka Mniej Znana.
10. Cz. Miłosz: Szukanie ojczyzny. [Szkice i eseje; przyp. oprac.:] A. Romanowski. Kr.: Znak 2001, 332 s. Dzieła zebrane.
    Tu A. Romanowskiego komentarze do tekstów Cz. Miłosza na s. 259-317.
11. Polski słownik biograficzny. Od t. 42: Stanisław ks. Mazowiecki – Stawiarski Seweryn red. nacz. A. Romanowski. Wwa, Kr.: Inst. Historii PAN 2004.
    Wychodzi od 1935.
12. J. Mączka: Starym szlakiem i inne wiersze. Oprac. i wstępem opatrzył A. Romanowski. Kr.: Universitas 2009, 149 s.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2013.
• Wywiady: Niezrozumiały dla obcych cud. Rozm. B. Marzec. „Rzeczpospolita” 2002 nr 180; Autorytaryzm tak się wżarł w naszą świadomość, że bez nienawiści nie umiemy żyć. Rozm.: E. Chudziński, S. Ciepły, F. Ratkowski. „Zdanie” 2008 nr 1-2; Rzeczpospolita wielu narodów. Rozm. P. Wroński. „Gaz. Wybor.” 2004 nr 196; Słownik Pamięci Narodowej. Rozm. S. Mancewicz. „Gaz. Wybor.” 2009 nr 185; Przeciw wykluczaniu inaczej myślących. Rozm. K. Targosz. „Kraków” 2012 nr 3; Nie ma wzoru na polskość. Rozm. A. Bińczycki. „Ha!art” 2013 nr 44; IV RP była nieunikniona. Rozm. P. Dybicz. „Przegląd” 2012 nr 8 s. 18-20; W trosce o prawdę dziejową. Rozm. R. Pagacz-Moczarska. „Alma Mater” 2015 nr 171/172 [dot. „Polskiego Słownika Biograficznego”).

Ogólne

• A. KURZ: Andrzejowi Romanowskiemu – Kowadło „Kuźnicy”. „Zdanie” 2008 nr1/2, toż: „Kraków” 2008 nr 11/12.
• K. CHIMIAK: ROAD. Polityka czasu przełomu. Płock 2010, passim.
• A. Michnik: Spadkobierca wielu tradycji. „Kraków” 2012 nr 4/5.
• J. PIESZCZACHOWICZ: Odważył się być mądrym. „Kraków” 2012 nr 4/5 s. 19.
• J. WYROZUMSKI: Człowiek pogranicza, „Kraków” 2012 nr 4/5.
• P. GONTARCZYK: Profesor, który wiedzy się nie kłania. „Do Rzeczy” 2013 nr 18.
• F. MEMCHES: Wszyscy jesteśmy świniami. „Rzeczpospolita” 2013 nr 120 [dot. też J. T. Grossa i E. Janickiej].
• Z. SŁOWIK: W obronie godności Andrzeja Romanowskiego i Andrzeja Walickiego [dot. tekstów polemicznych Mirosława Czecha zamieszczanych w „Gazecie Wyborczej” z Andrzeja Romanowskiego i Andrzeja Walickiego oceną historii oraz teraźniejszości polskiej polityki wschodniej i stosunków polsko-rosyjskich. „Res Humana” 2015 nr 5.
• [Wypowiedź w debacie:] Moce i niemoce wschodniego pogranicza. „Res Humana” 2017 nr 1.

„Przed złotym czasem”

• B. FARON: Poezja niepodległościowa. „Twórczość” 1991 nr 12.
• W.J. PODGÓRSKI: „Tyle tych pieśni”. „Nowe Książ.” 1991 nr 9.
• [W. TOMCZYK] Wojt.: Legiony to… „Tyg. Lit. ” 1991 nr 11.
• K. STĘPNIK: Wojna i filologia. „Akcent” 1991 nr 4.
• I. MACIEJEWSKA. „Pam. Lit.” 1994 z. 3.

Krakowskie czasy

• M. SOŁTYSIK: Kraków wyrasta z zadrukowanych kartek. „Gaz. Krak.” 1993 nr 257.

Jak oszukać Rosję?

• M. TWARÓG: O bohaterach bez namaszczenia. „Nowe Książ.” 2002 nr 11.
• W. BOGACZYK: Portret odmienny. „Gaz. Wybor.” 2003 nr 60.
• M.H. KOTLARZ: Koniec historii w księgarniach? „Porta” 2004 nr 7.

Młoda Polska wileńska

• J. BOROWCZYK. „Pozn. St. Polonist.”. Ser. Lit. 1999 nr 6.
• [T. FIAŁKOWSKI] LEKTOR: Kresy. „Tyg. Powsz.” 1999 nr 17.
• T. BUJNICKI. „Ruch Lit.” 1999 z. 3.
• S. STOMMA: Przedwiośnie czy babie lato? „Tyg. Powsz.” 1999 nr 30.
• Z. FLORCZAK (Pelikan): Przebudzenie wileńskie 1905-1915. „Kultura”, Paryż 2000 nr 1/2.
• A. HLEBOWICZ. „Więź” 2000 nr 6.
• T. ZIENKIEWICZ. „Komun. Mazursko-Pomor.” 2000 nr 2.
• I. FEDOROWICZ. „Pam. Lit.” 2001 z. 2.
• M. MICIŃSKA. „Acta Poloniae Historica” 2002 vol. 85.

Pozytywizm na Litwie

• Z. FLORCZAK: Na Litwie po 1863: jak przetrwać? „Nowe Książ.” 2004 nr 2.
• D. SZPOPER: Pod władzą carów. Ziemie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego w XIX wieku. „Czasy Nowożytne” 2004 t. 16 [dot. też: E. Aleksandrovičius, A. Kulakauskas: Litwa w XIX wieku].
• I. SZULSKA. „Prz. Hum.” 2005 nr 2.
• S. KALEMBKA. „Zapiski Hist.” 2006 t. 71 z. 4.
• W. SZCZUKIN: Pro et contra „cziestnoj cziczikowszcziny”. „Novoe literaturnoe obozrenie”, Moskva 2006 nr 5.
• O. DZIARNOWICZ: Nauzdagon. „Arhe”, Mińsk 2008 nr 7/8.

Podróż na Wschód

• B. CZARTORYSKA: Notatki o Polsce. „Gaz. Krak.” 2001 nr 183.
• L. MALESZKA: Na kresach historii. „Gaz. Wybor.” 2001 nr 71 [dot. też: Ludzie tamtego czasu, Prace redakcyjne poz. 7].
• A. PISOWICZ: Ważna książka o Śląsku. „Krasnogruda” 2001 nr 13.
• M. WOJCIECHOWSKI: Uczeń Giedroycia. „Gaz. Wybor.” 2006 nr 135.

Prawdziwy koniec Rzeczy Pospolitej

• M. CZECH: Jeszcze nie koniec Rzeczy Pospolitej. „Gaz. Wybor.” 2007 nr 133.
• J. PIESZCZACHOWICZ: Nasze ogłupienie. „Kraków” 2007 nr 6/7.
• Z. SŁOWIK: Dziedzictwo i współczesność. „Res Humana” 2008 nr 6.

Rozkosze lustracji

• J. KURSKI: Nie niszczyć pamięci. „Gaz. Wybor.” 2007 nr 240 [wstęp do książki] .
• P. GONTARCZYK: Fachowiec od lustracji. „Gaz. Pol.” 2008 nr 49.
• Tenże. „Glaukopis” 2009 nr 13/14.

Wielkość i upadek „Tygodnika Powszechnego”

• J. ENGELGARD: „IPN stał się ważniejszy od Chrystusa”. „Myśl Pol.” 2012 nr 7/8.
• D. KOZŁOWSKA: Stracona szansa. „Znak” 2012 nr 3.
• F. RATKOWSKI. „Zdanie” 2012 nr 1/2.
• Z. SŁOWIK: Świadectwo pamięci i odwagi. „Res Humana” 2012 nr 2.
• L. STOMMA: Romanowski pamięta. „Polityka” 2012 nr 1.
• A. WALICKI: „Patriotyczny” szantaż. „Przegląd” 2012 nr 3, przedr. w tegoż: Od projektu komunistycznego do neoliberalnej utopii. Kr. 2013.
• K. WIŚNIEWSKA: III RP zmarnowała swoją szansę, „Gaz. Wybor.” 2012 nr 4.

Eugeniusz Kwiatkowski

• W. GADOMSKI: Gospodarcza gwiazda sanacji. „Ale Historia” 2015 nr 137 dod. „Gaz. Wybor.”.

Tak, jestem córką Jakuba Bermana

• D. KOZŁOWSKA: Ostatni świadek, „Znak” 2016 nr 12.
• [J.] T. SIEWIERSKI: Bermanówna. „Nowe Książki” 2016 nr 11.
• URBAN: Bierut na walizkach. „Nie” 2016 nr 33.
• T. SIEWIERSKI: Bermanówna. „Nowe Książ.” 2016 nr 11.
• D. WARSZAWSKI: Bermanówna opowiada o ojcu. „Ale Historia” 2016 nr 32 dod. „Gaz. Wybor.” nr 184.
• B. ZUBOWICZ: Stalinizm lukrowany. „Plus Minus” 2016 nr 29 dod. „Rzeczpospolitej” nr 165.

Wstań, Polsko moja

• M. STALA: Potrzeba pamięci, „Student” 1981 nr 2.

Rozkwitały pąki białych róż…

• J. RATAJCZAK: Ułani i legiony. „Głos Wielkopol.” 1990 nr 293.
• [T. FIAŁKOWSKI] LEKTOR: Drogi do niepodległości. „Tyg. Powsz.” 1991 nr 11.
• K.M.: Dla dziadka… „Rzeczpospolita” 1990 nr 292.
• J. KRAWCZYK: Ogród nieplewiony. „Dz. Pol.” 1991 nr 62.
• A. NOWAKOWSKI:Śpiewnik ocalony.„Dekada Lit.” 1991 nr 13.
• W.J. PODGÓRSKI: Poezja pierwszej wojny. „Nowe Książ.” 1991 nr 7.
• I. Maciejewska. „Pam. Lit.” 1994 z. 3.
• B. RISS: Pieśni polskiego losu. „Życie Warsz.” 1991 nr 123.

Skrzydlate słowa.

• Seria pierwsza: W. Bereś: Czy tata czyta cytat z Tacyta. „Gaz. Wybor.” 1990 nr 187.
• J. PILCH: „A słowa się po niebie włóczą i łajdaczą”. „Tyg. Powsz.” 1990 nr 43.
• K. TARGOSZ: Smak słowa. „Panorama” 1990 nr 37.
• J. TAZBIR: Słowa mają skrzydła. „Wokanda” nr 29.
• J. PASZEK: Florilegium. „Teksty Drugie” 1992 nr 1/2.
• W. CHEBDA, J. TARSA: Pytania o skrzydlate słowa. „Zesz. Nauk. WSP w Opolu. Filol. Ros.” 1994 t. 32.
• Seria druga: J. GONDOWICZ: Sowa Minerwy wylatuje w powietrze! „Nowe Książ.” 1998 nr 7.
• A.Z. MAKOWIECKI: Karuzela z cytatami. „Gaz. Wybor.” 1998 nr 110.
• J. PASZEK: Tomy i tony lotnych słów. „Śląsk” 1998 nr 11.
• S. GĘBALA: Życie jako literatura, czyli fenomen Henryka Markiewicza. „Twórczość” 1999 nr 5.
• S. SALMONOWICZ: „Skrzydlate słowa”, czyli wśród kodów i tropów kultury. „Prz. Hum.” 1999 nr 6.
• Skrzydlate słowa. Wielki słownik cytatów polskich i obcych: R. RADŁOWSKA, R. KOZIK: Dodadzą wam skrzydeł! „Gaz. Wybor.” 2005 nr 53 dod. „Gaz. w Kr.”.
• E. SAWICKA: Co się stało temu misiu? „Rzeczpospolita” 2005 nr 54.

Ludzie tamtego czasu

• B. GŁĘBICKA-GIZA. „Nowe Książ.” 2001 nr 4.
• K. MACIĄG. „Fraza” 2001 nr 3.
• L. MALESZKA: Na kresach historii. „Gaz. Wybor.” 2001 nr 71 [dot. też: Podróż na Wschód].
• R. TERLECKI: Polityczne rozmowy o historii. „Tyg. Powsz.” 2001 nr 24.