NPLP
\
Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
\
Z-Ż
\
Andrzej ZIENIEWICZ

Andrzej ZIENIEWICZ
Autorka hasła: Marlena Sęczek

Andrzej ZIENIEWICZ
Autorka hasła: Marlena Sęczek

ur. 1949

Historyk literatury.

Zob. też TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 30 listopada 1949 w Warszawie; syn Bogdana Zieniewicza i Marianny z domu Pilich, urzędników państwowych. W latach 1963-67 uczęszczał do II Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie. Następnie studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Debiutował jako krytyk w 1972 recenzją pt. Niestety – melodramat, dotyczącą powieści Z. Oryszyn Melodramat, a opublikowaną na łamach „Nowego Wyrazu” (nr 3); w miesięczniku tym ogłaszał omówienia książek do 1973. W tym czasie współpracował też jako krytyk z „Nowymi Książkami” (1972-74). Po uzyskaniu w 1973 magisterium na UW został zatrudniony na uczelni na stanowisku asystenta w Zakładzie Literatury XX wieku. W pracy badawczej skoncentrował się na poezji dwudziestolecia międzywojennego, historii i historiozofii w literaturze XX wieku, a także na problemach literatury jako świadectwa oraz studiach nad formami prozatorskimi z pogranicza fikcji i autobiografii. W 1976-79 regularnie ogłaszał recenzje i artykuły w tygodniku „Literatura”; w 1977-78 należał do zespołu redakcyjnego tego pisma. Artykuły naukowe i recenzje książkowe publikował w tym okresie także w „Poezji” (1975-86), „Przeglądzie Humanistycznym” (1977, 1981, 1983, 2010), „Miesięczniku Literackim” (1982-87) i „Poezji” (1982-86). W 1980-81 pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego „Nowego Wyrazu”. W 1981 uzyskał na UW stopień doktora na podstawie rozprawy Program ideowo-artystyczny i praktyka poetycka „Żagarów” wileńskich (promotor doc. dr Janusz Rohoziński). W 1986-94 przebywał w Turcji jako wykładowca języka i literatury polskiej na uniwersytetach w Ankarze i w Stambule; tam też założył wydziały filologii polskiej. Po powrocie do kraju kontynuował pracę na UW. Studia i szkice ogłaszał w „Wiadomościach Kulturalnych” (1995-97), „Roczniku Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” (1996-97), „Regionach” (1997), „Tekstach Drugich” (2003-04). W 2000-10 prowadził zajęcia z wiedzy o kulturze oraz o społecznych i kulturowych funkcjach mediów w Wyższej Szkole Komunikowania i Mediów Społecznych w Warszawie. W 2002 habilitował się na UW na podstawie rozprawy Obecność autora. Style rzeczywistości w sylwie współczesnej. Od tegoż roku wykładał także na jednej ze specjalizacji zawodowej Wydziału Polonistyki UW, Filologii dla Mediów. W 2003 zainicjował powstanie kwartalnika „LiteRacje” i w 2010-13 był członkiem jego redakcji. W 2004 otrzymał stanowisko profesora UW. W 2005-13 kierował Zakładem Literatury XX wieku, a następnie Zakładem Literatury XX i XXI wieku Instytutu Literatury Polskiej (ILP) UW. Od 2006 należał również zespołu Pracowni Antropologicznych Problemów Literatury ILP UW. W 2007 został dyrektorem Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców „Polonicum” UW, a następnie przewodniczącym Rady Naukowej Centrum. Od 2007 współpracował z Radiem TOK FM m.in. jako uczestnik programów Światopogląd i Wielka Loża Komentatorska.

W 1974 ożenił się z Ewą Pietrzyk, politolożką. Mieszka w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Idące Wilno. Szkice o Żagarach. Wwa: PIW 1987, 236 s.
Zmieniona wersja pracy doktorskiej. – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki w 1987.
Zawartość: Zamiast wstępu. – Splątany węzeł (inicjacje polityczne); Bulion z gwoździ (i inne przepisy na wiersze); Styl rozbity (składnia prawdy świata); Wizje w pejzażu (obrazy, obrazy…); Maszyna Losu (historia, epickość, mesjanizm); Dajmonion (misja biograficzna). – Zamiast zakończenia; Kalendarium [działalności żagarystów].
2. Małe iluminacje. Formy prozatorskie Mirona Białoszewskiego. Wwa: PIW 1989, 152 s.
Nagroda Ministra Edukacji Nar. w 1989.
Zawartość: Parę słów wstępu. – Publiczność (albo zwierciadło historycznoliterackie); Narracje z pogranicza zdarzeń (biografia jako czytanie świata); Przeprowadzki – pisanie jako dom (mitologia warszawska); Zapis o niejasnej intencji (Białoszewski między fikcją a spowiedzią); Dziennik martwego miasta (o „Pamiętniku z powstania warszawskiego”).
3. Polak mały w Azji Mniejszej, czyli Zima w Ankarze i inne kawałki. [Opowiadania]. Posł.: T. Lewandowski. Wwa: Anta 1992, 224 s.
Zawartość: Wstępik reklamowy [od autora]. – Raport o stanie rupieci (czyli rodzina, ach, rodzina); Data produkcji na wieczku (czyli lata sześćdziesiąte); Chimery oraz spacja, miazma, teczka i gobelin (czyli uniwersytet); Krótki kurs budowy jachtu w społeczeństwie podzielonym (czyli czas porozumienia i walki); Zima w Ankarze (czyli Polak mały w Azji Mniejszej).
4. Jak Polak z Polakiem. Kampania wyborcza do Sejmu i Senatu RP w 1993 r. Autoprezentacje, regionalne uwarunkowania postaw wyborczych, dyskursy, analizy. [Autorzy:] E. Pietrzyk-Zieniewicz, …, A. Sokołowski. Ciechanów: KODRTK 1998, 132 s. Inst. Marketingu i Reklamy Wyższej Szkoły Hum. w Pułtusku i Ciechanowie, Krajowy Ośrodek Dokumentacji Regionalnych Tow. Kult. w Ciechanowie. Region, Polityka, Promocja.
Tu A.Z. i E. Pietrzyk-Zieniewicz: Jak Polak z Polakiem… Wizerunki autoprezentacyjne ugrupowań politycznych w kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu RP; System pominięć. Sytuacja dialogu i style dyskursu propagandowego głównych orientacji politycznych.
5. Obecność autora. Style rzeczywistości w sylwie współczesnej. [Szkice]. Wwa: Elipsa 2001, 247 s.
Zawartość: Katabasis; Obecność autora; Figury wieku. Style rzeczywistości w sylwie współczesnej (na przykładzie „Mojego wieku” Aleksandra Wata); Funkcja lokalizacyjna. UJAWNIANIE. Miron Białoszewski: teatr osoby; Funkcja wartościująco-postulatywna. KONSTRUOWANIE. Tadeusz Konwicki: stygmat; Funkcja socjotechniczna. NEGOCJOWANIE. Adolf Rudnicki: jemioła; Funkcja edukacyjna. ZAWIERZANIE. Stefan Kisielewski: męczennik szczerości. – Zamiast zakończenia.
6. Pakty i fikcje. Autobiografizm po końcu wielkich narracji. (Szkice). Wwa: Elipsa 2011, 256 s.
Zawartość: Zamiast wstępu. – I: „Proza historyczna”, doświadczenie i pamięć; Pakty i obrazy. Kryzys fikcji jako figura literacka; Odmiany paktów autobiograficznych w literaturze XX wieku. – II: Autoryzowanie historii. Protokół negocjowania paktu; Autoryzowanie biografii. Trauma, idiom, sekret; Osoba miedzy kokieterią, manipulacją i opowieścią, czyli Gombrowicz jako prekursor teorii autoprezentacji; Ukryte i wyparte w diarystyce. Poemigracyjny niepokój. Gustaw Herling-Grudziński, „Dziennik pisany nocą” (1989-1992); Czesława Miłosza „Wyprawa w dwudziestolecie” jako ekskursja w podświadomość III RP; Między wygnaniem a odkupieniem. Bieguny tożsamości w narracji asymilatorskiej (K.T. Toeplitz, J. Olczak-Ronikier, W. i S. Lederowie); Z perspektywy ofiary. „Wielki strach” Juliana Stryjkowskiego jako opowieść o wygnaniu; Profecja i świadectwo. Salon i spowiedź. Bieguny doświadczenia formacji 1910. – III: Przestrzeń autobiograficzna. Efekty prozy (na przełomie stuleci); Reparacje. Apokryfy. Dorosłe Dzieci Epoki (codzienność PRLu utajona w literaturze lat dziewięćdziesiątych); Autofikcja. Fantazja jako praca pamięci. Zdarzenie wewnątrz opowieści (J. Pilch, P. Huelle); Autobiografia jako obiekt znaleziony. Pamięć traumatyczna w późnych utworach Tadeusza Różewicza; Wytwarzanie wydarzeń w prozie fikcjonalnej i perspektywa autorska (na przykładzie „Skazy” M. Tulli); Sceny dominacji. Przekształcanie wydarzenia w dramat jako sposób uzyskania kontroli nad sytuacją niezwyczajną (J. Kaden-Bandrowski, W. Gombrowicz, [M.] Białoszewski).
Wersja ang. rozdz. Między wygnaniem a odkupieniem: Between an exile and redemption. The two opposite poles of identity in assimilationist narratives. W: Polish and Hebrew literature and national identity. Wwa 2010 s. 182-192.

Artykuły i studia w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Proroctwo skryte pod szyfrem. „Nowy Wyraz” 1981 nr 3 s. 32-44 [dot. poezji Cz. Miłosza]. – Rama zdarzeń. „Poezja” 1982 nr 2 s. 78-88. – Różewicz – cisza wiersza. (Zapiski). „Poezja” 1982 nr 5/6 s. 41-49. – Biedna, romantyczna dusza. „Poezja” 1983 nr 11/12 s. 11-23 [dot. T.A. Olizarowskiego]. – Figura etyczna. Interpretacja „Rękopisów Norwida” Mieczysława Jastruna. „Poezja” 1983 nr 10 s. 88-95, przedr. w: Cyprian Norwid. Interpretacje. Wwa 1986 s. 283-296. – Profesor [A.] Sandauer wspomina rodzinne miasteczko. „Poezja” 1983 nr 6 s. 10-23 [dot. autobiografizmu w twórczości A. Sandauera]. – Siedem figur quasi-pamiętnika. „Mies. Lit.” 1984 nr 7 s. 44-58. – Półodbicie. „Poezja” 1986 nr 5 s. 12-21, przedr. w: Zjawa realna. Antologia poezji lat sześćdziesiątych s. 506-516 [dot. poezji lat 60.]. – Wiersze z marmuru. O poezji piewców sześciolatki. „Poezja” 1986 nr 1/2 s. 3-20. – Rozmowa, biografia, szczegół. „Zesz. Nauk. UJ. Pr. Hist.-Lit.” 1987 z. 61 s. 19-30. – Esej. Szkic. Krytyka literacka. „Rocz. Lit. 1982” wyd. 1988 s. 194-210 [omów.]. – Miron Białoszewski. W: Literatur Polens. 1944 bis 1985. Einzeldarstellungen. [Przeł.] K. Marten. Berlin 1990 s. 472-486. – Postmodernizm jako socrealizm, czyli Manuela Gretkowska na tle epoki. „Rocz. Tow. Lit. im. A. Mickiewicza” 1995 s. 29-36. – Alergia na słuszność. (Poezja Wisławy Szymborskiej w świetle jej debiutu). „Rocz. Tow. Lit. im. A. Mickiewicza” 1996 s. 67-77. – Kruchość obrazu. Przedstawienie poetyckie jako akt wartościotwórczy. W: Poetyki Leśmiana. Wwa 2002 s. 194-209. – Poetyka odejścia. Wobec przygodności. W: Herbert. Poetyka, wartości i konteksty. Wwa 2002 s. 109-129. – Puste miejsce po lewicy. [Współaut.:] K. Modzelewski. „Stud. Politologiczne” 2002 nr 6 s. 17-33. – Epifanie nad nicością. Norwid między Salonem a Miastem. „Poezja Dzisiaj” 2003 nr 209/30 s. 101-113. – Biografia, procesy i trauma. Dziecko katastrofy w podróży. „LiteRacje” 2004 nr 3 s. 15-21. – „Złote okna” – piękna sztuka pisania wobec ostateczności. W: Czytane na nowo. Izabelin 2004. s. 204-217 [dot. A. Rudnickiego]. – Przeginanie. Esej o „Lubiewie” Michała Witkowskiego. „LiteRacje” 2005 nr 2 s. 35-42. – Herbert – Herling-Grudziński. Świat spełniony w obietnicy. W: Dialog i spór. Herbert a inni poeci i eseiści. Lubl. 2006 s. 65-83. – Opowieści rodzinne. W: Nowe formy literatury popularnej. Wwa 2007 s. 81-105. – Sekrety PRLu w powieściach Stefana Kisielewskiego. W: (Nie)obecność. Pominięcia i przemilczenia w narracjach XX wieku. Wwa 2008 s. 405-424. – Kanon możliwy, kanon konieczny, kanon normatywny? W: Kanon kultury w nauczaniu języka polskiego jako obcego. Wwa 2010 s. 65-73. – Literatura i ramy pamięci historycznej. Literaturoznawstwo w procesie nauczania kultury polskiej (współczesnej). Kilka uwag. „Acta Univ. Lodz. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców” 2010 [z.] 17 s. 91-98. – Milczenie i metafora. Kryzys przedstawienia w poezji Władysława Sebyły. W: Dwudziestolecie 1918-1939. Wwa 2010 s. 448-460. – Uwznioślone i wyparte. Doświadczenie zintegrowane i niezintegrowane w prozie ostatniej dekady PRLu. W: Fantazmaty i fetysze w literaturze polskiej XX (i XXI) wieku. Wwa 2011 s. 45-56. – Postpamięć wojny jako osnowa poetyki późnych utworów Tadeusza Różewicza. W: Wojna i postpamięć. Wwa 2011. –Metafizyka i tradycja katastroficzna. (Co zrobić z kryzysem przedstawienia). „Prz. Hum.” 2012 nr 5. – Nieepicka perspektywa ofiary. „Wielki strach” Juliana Stryjkowskiego jako opowieść o wygnaniu. W: Narracje migracyjne w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Kr. 2012 s. 149-160. – Czas mikro i czas makro w literaturze po 1989 roku. W: Sekundy i epoki. Wwa 2013 s. 133-147. – Szyfry, powrotne fale, podziemne przejścia. Metafory opresyjnych doświadczeń polskiej historii w latach siedemdziesiątych – dziewięćdziesiątych. W: (P)o zaborach, (p)o wojnie, (p)o PRL. Kr. 2013 s. 375-392. – Ukryta autobiografia. Agnieszki Osieckiej dzienniki ze środka stulecia. W: A. Osiecka: Dzienniki. T. 1. 1945-1950. Wwa 2013. – Andrzej Bobkowski. Symbolika wycieczki, symbolika modelarstwa. W: Andrzej Bobkowski wielokrotnie. Wwa 2014 s. 75-91. – Normalność czy „świadomość historyczna”. Długi cień socrealizmu w autobiografiach artystów (Osiecka, Konwicki, Mrożek). W: (Nie)przezroczystość normalności w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Wwa 2014 s. 110-135. – Śmierć liberała – narodziny krytyka. O autobiograficznej „Prozie” Artura Sandauera. W: Artur Sandauer. Pisarz, krytyk, historyk literatury. Wwa 2104 s. 27-41. – Topograficzna orientacja biografii. Mity terenowe jako sposoby radzenia sobie (i nieradzenia sobie) z przeszłością. Artur Sandauer, Adolf Rudnicki, Adam Ważyk (i inni). W: Historie, społeczeństwa, przestrzenie dialogu. Kr. 2014 s. 343-355 – Un extrait de texte littéraire commeoutil de la didactique des langues étrangères. W: Enseigner et apprendre le polonais langue étrangère. Paris; Varsovie 2014 s. 46-62. – Wstęp – historia w przedmiotach i w pamięci; „Zbudzono nas…”. Dotknięcie rzeczy, zapis historii w wierszach Adama Ważyka. W: Literatura i „faktury” historii XX (i XXI) wieku. Wwa 2014 s. 7-18; 108-124. – Przemoc i hasła, czyli „obiekt znaleziony” po bitwie. Rozumienie wojny w programach artystycznych drugiej dekady XX stulecia. W: Przed i po. Wwa 2015, s. 219-233. – The already-non-existence as a category of autobiographical memory: Galician places of timelessness in the prose of Bruno Schulz, Artur Sandauer, and Julian Stryjkowski. W: Galician polyphony. Places and voices. Warszawa 2015 s. 81-92. – „Do czytania o Polsce od jej początków do dnia dzisiejszego.” Aneks metodyczny. W: Materiały uzupełniające do podręcznika: „Raz, dwa, trzy – i po polsku mówisz ty”. Podręcznik do nauki języka polskiego dla dzieci na Ukrainie. Wwa 2016 s. 4-45. – Tajemnica istnienia czy Nienasycenie. Koncert egotyczny jako program literacki Władysława Sebyły. W: Władysław Sebyła – głos poety, głos epoki. Relektury. Wwa 2016 s. 39-52. – Czułość i wrogość przemian. (Migracje, reforma rolna i socrealizm w perspektywie „prześnionej rewolucji”). „Teksty Drugie” 2017 nr 6 [dot. A. Leder: Prześniona rewolucja].

Prace redakcyjne

1. Autobiografizm – przemiany, formy, znaczenie. Red.: H. Gosk, A. Zieniewicz. Wwa: Elipsa 2001, 225 s.
2. Historia niechciana. Historie obecne. Szkice o literaturze polskiej XX wieku. Red.: H. Gosk, A. Zieniewicz. Przy współpracy K. Krowirandy i Ż. Nalewajk. Wwa: Elipsa 2003, 260 s.
3. Podmiot i tekst w literaturze XX wieku. Warsztaty interpretacyjne. Red. nauk.: H. Gosk, A. Zieniewicz. Przy współpracy K. Krowirandy i Ż. Nalewajk. Wwa: Elipsa 2006, 297 s.
4. Teraźniejszość i pamięć przeszłości. Rozumienie historii w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Red. nauk. : H. Gosk i A. Zieniewicz. Wstęp: H. Gosk. Wwa: Elipsa 2006, 488 s. Ser. Prac Zakładu Literatury Pol. XX w. Inst. Literatury Pol. UW.
5. Narracje po końcu (wielkich) narracji. Kolekcje, obiekty, symulakra… Red. nauk.: H. Gosk, A. Zieniewicz. Wstęp: H. Gosk, Ł. Pawłowski, … Wwa: Elipsa 2007, 471 s. Ser. Prac Zakładu Literatury Pol. XX w. Inst. Literatury Pol. UW.
6. Dwudziestolecie 1918-1939. Odkrycia, fascynacje, zaprzeczenia. Red. nauk., [i wstęp:] A. S. Kowalczyk, T. Wójcik, A. Zieniewicz. Wwa: Elipsa 2010, 495 s. Ser. Prac Zakładu Literatury Pol. XX w. Inst. Literatury Pol. UW.
7. Kanon kultury w nauczaniu języka polskiego jako obcego. Materiały z konferencji naukowej. Pod red. P. Garncarka, P. Kajaka, A. Zieniewicza. Wwa: Centrum Jęz. Pol. i Kultury Pol. dla Cudzoziemców „Polonicum” UW 2010, 305 s.
8. Fantazmaty i fetysze w literaturze polskiej XX (i XXI) wieku. Red. nauk.: J. Wierzejska, T. Wójcik, A. Zieniewicz. Przy współpracy M. Czemarmazowicz, A. Kwaśniewskiej, P. Rosoła. Wwa: Elipsa 2011, 382 s. Ser. Prac Zakładu Literatury Pol. XX w. Inst. Literatury Pol. UW.
9. Enseigner et apprendre le polonais langue étrangère. [Red.:] L. Kolankiewicz, A. Zieniewicz. Paris: Centre de civilisation polonaise; Varsovie: Polonicum 2014, 249 s. Wyd. nast.: tamże 2017.
Tom zawiera referaty wygłoszone na konferencji „Nauczanie języka polskiego jako obcego: metody, treści, praktyka”, zorganizowanej w 2013 w Paryżu przez: przez: Centre de Civilisation Polonaise Université Paris-Sorbonne, Centrum Jęz. Pol. i Kultury Pol. dla Cudzoziemców „Polonicum”, Département de polonais, Université Paris-Sorbonne d’Etudes slaves.
10. Glottodydaktyka wobec wielokulturowości. Red. nauk.: E. Kaczmarska, A. Zieniewicz. Wwa: Wydz. Polonistyki UW 2014, 273 s.
11. Literatura i „faktury” historii XX (i XXI) wieku. Red. nauk.: A. Molisak, J. Wierzejska, T. Wójcik, A. Zieniewicz, przy współpracy M. Czemarmazowicz, P. Urbańskiej. Wwa: Elipsa 2014, 316 s. Ser. Prac Zakładu Lit. Pol. XX w. Inst. Lit. Pol. UW.
12. Czym kultura polska może uwieść frankofona? Pod red. A Zieniewicza i A. Rabczuk. Wwa: Wydz. Polonistyki UW 2015, 295 s.
Materiały z konferencji organizowanych przez Centre de Civilisation Polonaise Université Paris-Sorbonne w Paryżu i Centrum Jęz. Pol. i Kultury Pol. dla Cudzoziemców „Polonicum” UW w Wwie w latach 2013-2015.

OPRACOWANIA (wybór)

  • Ank. 2013.
  • Wywiady: Kompleks polski. Rozm. D. Wilczak. „Newsweek Polska” 2010 nr 20; Nowomowa wróciła. Rozm. T. Stawiszyński. „Newsweek Polska” 2011 nr 51/52; Pewność siebie to głupota. Rozm. K. Lubczyński. „Głos Naucz.” 2012 nr 11; Agnieszka z problemami. Rozm. M. Kąkiel. „Przegląd” 2013 nr 42 [dot. A. Osieckiej].

Małe iluminacje

  • H. MICHALSKI: „Dom pisarstwa”. „Kultura” 1989 nr 51/52.
  • M. DĄBROWSKI: Białoszewski i jego krytycy. „Prz. Hum.” 1990 nr 5/6.
  • H. GOSK: Czytanie Białoszewskiego. „Polonistyka” 1990 nr 9.

Obecność autora

  • P. PIETRZAK: Fikcje współczesne. „Nowe Książ.” 2001 nr 8.