14. Blask u kresu

Gatunek

Podobnie jak Mickiewicz, Koźmian wykorzystuje tradycyjny układ wersyfikacyjny sonetu włoskiego (4+4+3+3), złożonego z dwóch strof czterowierszowych (tzw. kwartyn) oraz dwóch trzywierszowych (tzw. tercyn), powiązanych ze sobą dwiema parami rymów żeńskich dokładnych, według wzoru: abba, baab, cdc, ddc. I tak jak Mickiewicz nadaje swej wypowiedzi poetyckiej spokojny, epicki tok wersów trzynastozgłoskowych z regularną średniówką (7+6), wzmacniając ów efekt łagodną intonacją  zdań oznajmujących, zwykle złożonych, z kadencjami  w pozycjach rymowych. Na wzór wielu Mickiewiczowskich sonetów dzieli też swój wiersz na dwie części: pierwsza (obejmująca dwie kwartyny oraz pierwszą tercynę) prezentuje widok rozpościerający się z okna, druga (finałowa tercyna) zawiera refleksję przez ów widok wywołaną.

Analiza świata przedstawionego

Pierwsze trzy strofy sonetu Koźmiana wypełnia opis pejzażu, który „ja” liryczne liryczne widzi z okna własnego domu. Tworzy go najpierw rząd drzew o splecionych gałęziach i przysypana listowiem trawa, rosnąca pod nimi, nieco dalej widać strumień, następnie łany zbóż, wreszcie ukazujący się w oddali wiejski kościółek, którego zwieńczona krzyżem wieżyczka, rozświetlona zachodzącym słońcem, staje się coraz bardziej widoczna przez pozbawione liści gałęzie drzew. Emanujący z pejzażu spokój jest ożywiany jedynie przez opalizujące światło, kreślące na trawie rozedrgane wzory i wydobywające z cienia motyw kościelnej budowli. Jesienna aura stwarza atmosferę zadumy i melancholii, która skłania do namysłu nad tym, co roztacza się przed oczyma obserwującego podmiotu.

Konteksty

Widok to jakich wiele: rustykalny krajobraz sprawia wrażenie swojskiego, nieomal pospolitego, przywodząc na myśl dobrze znane pejzaże ojczyste. Chociaż wydaje się zwyczajny i codzienny, sprawia też wrażenie idyllicznego. Tyle tylko, że ukazane w wierszu motywy (dom, szpaler drzew parkowych, strumień, pola uprawne, kościół, zachodzące słońce) nie przywołują na myśl konwencjonalnych obrazów mitologicznej arkadii, ale raczej idyllę ziemiańską, znaną z poezji staropolskiej czy choćby z Mickiewiczowskiego poematu Pan Tadeusz.