Bolesław HADACZEK

Autorka hasła: Katarzyna Batora

1929-2014

Historyk i teoretyk literatury.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 19 stycznia 1929 w Lachowcach (obecnie: Pidhirie na Ukrainie) pod Stanisławowem (obecnie: Iwano-Frankiwsk) w ówczesnej Małopolsce Wschodniej; syn Antoniego Hadaczka, właściciela majątku ziemskiego, i Anastazji z Nowickich. W 1945 w ramach tzw. repatriacji przybył na Śląsk Opolski. Uczył się w Państwowym Gimnazjum i Liceum Męskim typu humanistycznego w Prudniku; w 1950 zdał maturę. Następnie studiował filologię polską na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i w 1953 uzyskał dyplom I. stopnia ze specjalnością pedagogiczną. Od tegoż roku do 1964 pracował jako nauczyciel języka polskiego w szkolnictwie średnim. W tym okresie podjął pierwsze próby literackie. W 1957-58 kontynuował studia polonistyczne na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu; w 1959 uzyskał magisterium. Debiutował w 1963 opowiadaniem pt. Wspomnienia, opublikowanym w „Trybunie Opolskiej” (nr 242) i wyróżnionym II nagrodą w konkursie Wiele przeszliśmy rzek.Od 1964 pracę dydaktyczną prowadził kolejno w I Studium Nauczycielskim, Wyższej Szkole Nauczycielskiej i Wyższej Szkole Pedagogicznej w Szczecinie (od 1974; WSP), przekształconej w 1985 w Uniwersytet Szczeciński (USzcz.). W 1967 otrzymał Odznakę Honorową Gryfa Pomorskiego. W pracy badawczej zajmował się początkowo zagadnieniami związków literatury z pedagogiką oraz pedeutologią, później włączył do swoich studiów problematykę teorii literatury, głównie genologii, a w drugiej połowie lat osiemdziesiątych – literatury kresowej. Jako historyk literatury debiutował w 1970 na łamach „Zeszytów Naukowych Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Szczecinie” (później „Zeszyty Naukowe WSP w Szczecinie”) rozprawą pt. O związku pedagogiki z literaturą dla dzieci i młodzieży w Polsce do roku 1939 (nr 2; „Prace Wydziału Humanistycznego” nr 1); w piśmie tym publikował do 1974. W 1971 uzyskał doktorat w krakowskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej na podstawie rozprawy pt. Współzależność literatury dla dzieci i młodzieży i pedagogiki w Polsce międzywojennej (promotor prof. Wincenty Danek) i otrzymał stanowisko adiunkta na WSP w Szczecinie. W 1971-88 był przewodniczącym Okręgowej Komisji Olimpiady Literatury i Języka Polskiego dla uczniów szkół średnich. W 1975-85 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Humanistycznego WSP w Szczecinie. W 1978 otrzymał Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej III stopnia. Rozwijał twórczość naukową i krytycznoliteracką publikując artykuły i recenzje, m.in. w „Spojrzeniach” (1971-72, 1974, 1977-78, 1980), „Głosie Szczecińskim” (1977-78), „Nowych Książkach” (1977-78), „Ruchu Literackim” (1986-87, 1989), „Miesięczniku Literackim” (1988-89). Pełnił funkcję kierownika Studium Podyplomowego dla Nauczycieli Języka Polskiego (1985-87). W 1986-89 był zastępcą dyrektora Instytutu Filologii Polskiej USzcz., a w 1990-2000 kierował Zakładem Literatury Polskiej XX Wieku tegoż Instytutu. W 1987 habilitował się w WSP w Krakowie na podstawie rozprawy pt. Polska powieść rozwojowa w dwudziestoleciu międzywojennym. W 1988 otrzymał stanowisko docenta. Był opiekunem naukowym studentów filologii polskiej w Gorzowskim Kolegium Nauczycielskim i Wyższej Szkole Zawodowej (1991-2000). Rozprawy i artykuły poświęcone głównie polskiej literaturze kresowej publikował, m.in. nadal w „Ruchu Literackim” (1991, 1997-98), a także w „Zeszytach Naukowych USzcz.” (1991, 1993-2004; w 1993-2005 był redaktorem naukowym serii roczników pt. „Szczecińskie Prace Polonistyczne – Kresy w literaturze”, nr 5-15), „Kresach” (1992, 1995, 1997, 2001-02, 2004). W 1990-91 współpracował ze Szczecińską Rozgłośnią Radiową (program IV) jako autor szesnastu esejów na temat Kresów Wschodnich w polskiej literaturze współczesnej. W 1995 uzyskał tytuł naukowy profesora, a w 1998 stanowisko profesora zwyczajnego USzcz. Swój księgozbiór literaturoznawczy przekazał Bibliotece Głównej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gorzowie Wielkopolskim, a prace związane z literaturą kresową oraz ich recenzje – Bibliotece Instytutu Kresów Rzeczypospolitej w Warszawie. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1973), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1983) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1984).

W 1963 ożenił się z Janiną Juszczak; miał syna Piotra (ur. 1968), genetyka, pracownika University of California w San Francisco. Zmarł 17 września 2014 w Szczecinie; pochowany tamże na Cmentarzu Centralnym.

TWÓRCZOŚĆ

1. Wychowanie przez literaturę w Polsce międzywojennej. (Związki literatury dla dzieci i młodzieży z pedagogiką). Pozn.: PWN 1973, 123 s. WSP w Szczec. Rozpr. i Studia, 4.

Rozprawa doktorska. – Zawartość: Wstęp. – I. O związku literatury dla dzieci i młodzieży z pedagogiką w Polsce do 1918 roku; II. Współzależność literatury dla dzieci i młodzieży i pedagogiki z okresu międzywojennego w świetle ówczesnej publicystyki; III. W kręgu literatury i pedagogiki obywatelsko-państwowej; IV. W kręgu literatury i pedagogiki demokratyczno-socjalistycznej; V. W kręgu pajdocentryzmu i psychologizmu; VI. W kręgu literatury i pedagogiki religijnej. – Wnioski końcowe.

2. Postać pedagoga w literaturze polskiej. Wwa: PWN 1977, 171 s. WSP w Szczec. Rozpr. i Studia, 22.

Zawartość: Wyjaśnienia wstępne. – I. W stronę reprezentatywności werystycznej; II. Genotyp postaci pedagoga; III. Komizm postaci; IV. W kategorii wzruszeniowości; V. W kręgu bohaterstwa. – Uwagi końcowe.

3. Polska powieść rozwojowa w dwudziestoleciu międzywojennym. Szczec.: Wydawn. Nauk. WSP 1985, 174 s. WSP w Szczec. Rozpr. i Studia., 69.

Rozprawa habilitacyjna.

Nagroda Ministra Edukacji Nar. III stopnia w 1988.

Zawartość: Wprowadzenie. – I. W sieciach odmian powieści i „izmów”; II. Bohater rozwojowy; III. Przestrzeń i czas; IV. Narracja o rozwoju. – Uwagi końcowe.

4. Kresy w literaturze polskiej XX wieku. Szkice. Szczec.: Ottonianum 1993, 221 s.

Cz. 1 tzw. „tryptyku kresowego”, cz. 2 zob. Praca edytorska poz. 1, cz. 3 zob. Twórczość poz. 5.

Zawartość: Od autora. – I. Zarys literatury kresowej. – II: Proza Kresów w dwudziestoleciu międzywojennym (rekonesans); Opowieści wspomnieniowe z Kresów (o latach 1914-1921); Powieść ziemiańska w dwudziestoleciu; O poezji Kresów w dwudziestoleciu; Pejzaż Kresów w poezji międzywojennej. – III: Inspiracje kresowe w twórczości Czesława Miłosza; W wileńskim świecie Tadeusza Konwickiego; Kresowość Zbigniewa Żakiewicza; Demityzacja Kresów Józefa Mackiewicza. – IV: Huculski świat Stanisława Vincenza; W galicyjskim świecie Andrzeja Kuśniewicza; W podolskim świecie Leopolda Buczkowskiego; Metafizyka Kresów Włodzimierza Odojewskiego; O Wielkim Księstwie Bałaku Andrzeja Chciuka; W żydowsko-galicyjskim świecie Juliana Stryjkowskiego; Lwów w eseistyce [J.] Wittlina i [S.] Vincenza; Saga ziemiańsko-galicyjska Andrzeja Stojowskiego. – V: Ekspatriacja z Kresów (o nostalgii); Kresowe retrospekcje Zygmunta Trziszki.

5. Kresy w literaturze polskiej. Studia i szkice. Gorzów Wielkopol.: Woj. Ośrodek Metodyczny 1999, 300 s.

Cz. 3 tzw. „tryptyku kresowego”, cz. 1 zob. Twórczość poz. 4, cz. 2 zob. Praca edytorska poz. 1.

Zawartość: Od autora. – I: Polska literatura kresowa: jej dominanty, mity i metodologia; O wyznacznikach literatury kresowej; Sagi kresowe. – II: W kręgu literatury kresowej XX wieku; O depolonizacji Kresów (zarys historyczno-literacki); Kainowe noce i dnie. O Małopolsce Wschodniej 1939-1945 w literaturze polskiej. – III: Podole w poetyce Juliana Wołoszynowskiego; „Stara Ukrajna” Jarosława Iwaszkiewicza; Wizja Ukrainy w poezji Józefa Łobodowskiego [dot.: Złota Hramota; Pieśń o Ukrainie]; W „nadberezyńskim kraju” Floriana Czarnyszewicza; „Bogom nocy równi” (o bohaterach powieści Sergiusza Piaseckiego); Na kresowych tropach [M.] Wańkowicza; „Psie wycie za ziemią karpacką” Kazimierza Wierzyńskiego; „Święta Galilea” Zygmunta Haupta; Lwów w poetyce Mariana Hemara. – E. Tierling: W kręgu badań literaturoznawczych Profesora Bolesława Hadaczka.

6. Małe ojczyzny kresowe w literaturze polskiej XX wieku. Szkice. Szczec.: PoNaD 2003, 299 s.

Zawartość: Od autora. – Na Kresach Północnych…: z poz. 4: Inspiracje kresowe w twórczości Czesława Miłosza; Demityzacja kresów Józefa Mackiewicza; W wileńskim świecie Tadeusza Konwickiego ; Kresowość Zbigniewa Żakiewicza , – z poz. 5: Na kresowych tropach [M.] Wańkowicza; W „nadberezyńskim kraju” Floriana Czarnyszewicza; „Bogom nocy równi” (o bohaterach powieści Sergiusza Piaseckiego). – Na Kresach Południowych…: z poz. 4: Saga ziemiańsko-galicyjska Andrzeja Stojowskiego; Huculski świat Stanisława Vincenza; W podolskim świecie Leopolda Buczkowskiego; Metafizyka Kresów Włodzimierza Odojewskiego; O Wielkim Księstwie Bałaku Andrzeja Chciuka; Lwów w eseistyce [J.] Wittlina i [S.] Vincenza; W galicyjskim świecie Andrzeja Kuśniewicza; W żydowsko-galicyjskim świecie Juliana Stryjkowskiego, nadto: Ukrainofilski widnokrąg Jerzego Stempowskiego, – z poz. 5: Podole w poetyce Juliana Wołoszynowskiego; „Stara Ukrajna” Jarosława Iwaszkiewicza; Wizja Ukrainy w poezji Józefa Łobodowskiego; „Psie wycie za ziemią karpacką” Kazimierza Wierzyńskiego; Lwów w poetyce Mariana Hemara; „Święta Galilea” Zygmunta Haupta, nadto: Polityczna saga rodu Horynieckich [dot. twórczości K.J. Stryjskiego]; Kresowe retrospekcje w prozie Zygmunta Trziszki [poz. 4]; Ekspatriacja z Kresów [poz. 4]. – Z recenzji „tryptyku kresowego” [fragmenty recenzji].

7. Historia literatury kresowej. Szczec.: PoNaD 2008, 420 s. Wyd. 2 uzup. Kr.: Universitas 2011, 451 s.

Podręcznik akademicki.

Zawartość: Słowo wstępne. – Kresy staropolskie: Historiografia i pamiętnikarstwo; Heroicum kresowe; Lamenty, pobudki, dumy; Koloryty lokalne; Narodziny mitów kresowych. – Oświecenie: Dylematy i dramaty kresowe; Ostoja sarmatyzmu i sentymentalizmu; Kresowe związki kulturalno-literackie. – Kresoromantyzm: Szkoły literackie: ukraińska, litewsko-białoruska, wschodniogalicyjska; Historyzm i prezentyzm; Folkloryzm i pejzażyzm kresowy; Typologia bohaterów; Mityzacja Kresów. – Pozytywizm: W obronie polskości kresowej; Współczesna rzeczywistość przedstawiona; Historia Kresów w prozie; Fenomen „Trylogii” [H. Sienkiewicza]. – Młoda Polska: W nurtach idei; Świat północnokresowy; Świat południowokresowy; Świat wschodniogalicyjski; Gdy zagrał „złoty róg” Wernyhory. – Dwudziestolecie: Pożoga Kresów utraconych; Proza ziemiańska; W kręgu pamięcionostalgii; Regionalizm: wileński, wołyński, wschodniomałopolski; Obraz Polski B. – Literatura kresowa po 1939 roku: Dramaty wojenno-okupacyjne; Ekspatriacja i kresonostalgia; Małe ojczyzny kresowe; Wymiary poetyki; Kresowianie symbiotyczni; Beletryzacje wspomnieniowe; Kresy „dzieci pojałtańskich”; Literackie pogranicze kresowe. – Dziedzictwo Kresów.

8. Kresówki. Kresy w literaturze polskiej. Szczec.: Volumina.pl. Daniel Krzanowski 2011, 275 s.

Zawartość: Słowo wstępne. – Kresówki: Kresy literackie; Zdobycie Kijowa; „Batoriada” i „Dymitriada”; [K.] Radziwiłł-Piorun; Bisurmanie; Boje z Kozakami; Lisowczycy; Rycerze kresowi; „Ukochany Herkules” [dot. kasztelana lwowskiego S. Żółkiewskiego] i „Mars Korony” [dot. J.K. Chodkiewicza]; Lew Lechistanu [Jan III Sobieski]; Lamenty; Dumy; Roksolania; Karnawalizacja; Figliki [M.] Reja; Wiersze księdza [J.] Baki; „Nowe Ateny…” księdza [B.] Chmielowskiego; Supermit Sarmacji; Antemurale christianitatis; Mit unijny; Konfederacja barska; [K.] Benisławska; Żydzi kresowi; Sofijówka [S. Trembeckiego]; Mowa polsko-ruska; Kresoromantyzm; Ukrainomania; Gawęda; Kozaczyzna; Barszczanie; Koliszczyzna; Powstanie listopadowe; Chłopi; Bałaguły; Folkloryzm; Zorian [Dołęga-Chodakowski]; „Skazki da prykazki” [J.] Barszczewskiego; Pejzażyzm; „Pieśń o ziemi naszej” [W.] Pola; Lirnicy; Wernyhora; Mohort [rycerz, uczestnk wojen kresowych]; Kresowianki; Mit jasny i ciemny; Mit Bohdana Zaleskiego; W obronie polskości; [T.T.] Jeż; Rawita [F. Rawita-Gawroński]; „Polski lud szlachecki” [E.] Orzeszkowej; „CK Galicja” [J.] Lama; Fenomen „Trylogii” [H. Sienkiewicza]; Folklor w „Trylogii” [H. Sienkiewicza; poz. 7]; Pejzaże w „Trylogii” [H. Sienkiewicza]; Unia Horodelska; Unici; [M.] Rodziewiczówna; [J.] Weyssenhoff; Kresowość [T.] Micińskiego; Sarmacki rezerwat [S.] Brzozowskiego; „Wysadzeni z siodła” [A.] Gruszeckiego; Malarstwo kresowe; Liryczne modernistki; Pokucie [J.] Turczyńskiego; Legiony [J.] Piłsudskiego; Wybijanie się na niepodległość; [E. Korwin] Małaczewski; Ku swoim; Pożoga Kresów; Dwór; Ziemianie; Humorystyka [M.] Wańkowicza; Pamięcionostalgia; [B.] Leśmian kresowy; Iłła [K. Iłłakowiczówna]; [L.] Podhorski-Okołów; „Stara Ukrajna” [J.] Iwaszkiewicza [poz. 5]; Podole [J.] Wołoszynowskiego; Regionalizmy; Regionalizm wileński [poz. 7]; Koloryt białorusko-poleski; Dźwińszczyzna [O.] Dauksztówny; Regionalizm wołyński [poz. 7]; Wołyń [Cz.] Janczarskiego; Wizja Huculszczyzny; Drohobycz [B.] Schulza; Wańkowiczowska Polska B; „Podróż po Polsce” [K.] Pruszyńskiego; „Zbuntowane rojsty” [J.] Mackiewicza; Zbójeckie pogranicze [S.] Piaseckiego; 17 Września 1939; Okupacja sowiecka; Istota komunizmu; Zsyłki; Okupacja niemiecka; Pandemonium; Banderowcy; Ukraińcy dobroczynni; Łuny w Bieszczadach; Ekspatriacja; Ekspatrianci; Madonny Kresowe-Ekspatriantki [dot.: T. Kukiz: Madonny kresowe]; Kresonostalgia; Kresonostalgicy; „Psie wycie” [K.] Wierzyńskiego; Nostalgia [M.] Hemara; Pamięciotęsknota [Z.] Haupta; Pamięciotęsknota [A.] Chciuka; Kresotęsknoty [S.] Balińskiego i [Z.] Bohdanowiczowej; Nostalgia [K.] Suchodolskiej; Małe ojczyzny; Nadberezyński kraj [F.] Czarnyszewicza; Lauda [Cz.] Miłosza; Wileńszczyzna [T.] Konwickiego; Ojczyzna [Z.] Żakiewicza; W ojczyźnie [K.] Truchanowskiego; „Wołyński wąwóz” [L.] Gomolickiego; „Wielka szachownica” [J.] Stempowskiego; W Ojczyźnie [J.] Łobodowskiego; „Wielkie Księstwo Wierzyńskie” [dot. K. Wierzyńskiego]; Lwi Gród [M.] Hemara; Lwów [J.] Wittlina; „Wielkie Księstwo Bałaku” [A.] Chciuka; „Święta Galilea” [Z.] Haupta; Dolinoszczęsna [L.] Buczkowskiego; „Trójkąt Wielkich Łąk” [A.] Kuśniewicza; Żydowska ojczyzna [J.] Stryjkowskiego; Mit ziemi; Oniryzm; Z poetyki [T.] Konwickiego; Z poetyki [J.] Łobodowskiego; Z poetyki [A.] Kuśniewicza; Z poetyki [Z.] Haupta; Z poetyki [A.] Chciuka; Mieszańcy; Wielokrwiowcy; [J.] Stempowski w cylindrze; [Z.] Żakiewicz jak „biały karzeł”; Bolesne wspominania; Reportażyści kresowi; Pińszczyzna [R.] Kapuścińskiego; „Dzieci pojałtańskie”; „Śląsk Podolski” [T.] Różyckiego; Łemkowszczyzna [J.] Harasymowicza; „Kartoflania” [M.] Pankowskiego; „Żywy oddech Galicji” [dot.: J. Szubera]; Mazury i Warmia [E.] Kruka; Strofy o upartym trwaniu; Przechrzty; Zacieranie słowa; Zawłaszczanie twórców; Jemioła kolonialna; Dzieci Kresów [dot.: Dzieci Kresów. Oprac.: L. Kulińska]; Atawizm kresowy; Dziedzictwo Kresów. – Wywiady, recenzje [fragm.]. – Moja Kresowiana Wschodniomałopolska.

 

Praca edytorska

1. Antologia polskiej literatury kresowej XX wieku. Wybór tekstów, wstęp i

objaśnienia B. Hadaczek. Szczec.: Ottonianum 1995, 548 s.

Cz. 2 tzw. „tryptyku kresowego”, cz. 1, 3 zob. Twórczość poz. 4, 5.

 

OPRACOWANIA (wybór)

Ank. 2009, 2011, 2012.
Wywiady: „Pomiędzy słońcem a wieczorną zorzą…”. Rozm. B. Jedynak. „Rota” 2000 nr 1/2; Przyciągają go Kresy. Rozm. P. Słomkowski. „Głos Szczec.” 2006 nr 267; Wokół „Historii literatury kresowej” Bolesława Hadaczka. Rozm. E. Tierling-Śledź. [Powst. 2009]. W: B. Hadaczek: Kresówki. Szczec. 2011; Lekcja literatury i literaturoznawstwa kresowego. W kręgu „Historii literatury kresowej” Bolesława Hadaczka. Rozm. B. Jedynak. „nasza Rota” 2010 nr 1, przedr. w: B. Hadaczek: Kresówki. Szczec. 2011; Supermit o Sarmatach. Rozm. P. Kościński. „Rzeczpospolita” 2010 nr 35 dod. „Księga Kresów Wschodnich”, przedr. w: B. Hadaczek: Kresówki. Szczec. 2011.

WUP (t. 2).
Bibliografia prac Bolesława Hadaczka. 1963-1998. Oprac.: P. Krupiński. „Zesz. Nauk. USzcz. Szczec. Pr. Polonist. Kresy w lit.” Szczec. 1999 nr 10.
E. Bączkowska: Bolesław Hadaczek. Powst. 2015. W: Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl [on-line] [dostęp 2 grudnia 2016]. Dostępny w Internecie: http://encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Boles%C5%82aw_Hadaczek – T. Białecki: Bolesław Hadaczek. W: Encyklopedia Szczecina. Wydanie jubileuszowe z okazji 70-lecia polskiego Szczecina. Szczec. 2015.

Ogólne
H. KAPANOWSKA: Od powieści rozwojowej do Kresów w literaturze. „Głos Szczec.” 1996 nr 294.
P. KRUPIŃSKI. „Prz. Wschodni” 1999 z. 3 [dot. gł.: Kresy w literaturze polskiej; Antologia polskiej literatury kresowej XX wieku].
P. FRANKÓW: Literatura kresowa w pracach naukowych prof. dra hab. Boleslawa Hadaczka. „Gaz. Lw.” 1998 nr 11.
E. TIERLING: W kręgu badań literaturoznawczych Profesora Bolesława Hadaczka. „Szczec. Pr. Polonist.” 1998 nr 10, przedr. w: B. Hadaczek: Kresy w literaturze polskiej. Gorzów Wielkop. 1999.
Z. JARZĘBOWSKI: Kresowy świat literatury. O „trylogii kresowej” Bolesława Hadaczka. „Pogranicza” 2000 nr 4, przedr. [bez tytułu] „Pam. Lit.” 2002 z. 2 [dot. Twórczość poz. 4, 5 oraz Praca edytorska poz. 1].
J.M. PILECKI: Kresy – literatura polska XX wieku. „Ziemia Drohobycka” 2000 nr 13.
K.R. ŁOZOWSKA, E. TIERLING: Profesor Bolesław Hadaczek. W: Literackie Kresy i bezkresy. Księga ofiarowana Profesorowi Bolesławowi Hadaczkowi. Szczec. 2000.
E. TIERLING-ŚLEDŹ: Bolesław Hadaczek. W: Literatura na Pomorzu Zachodnim do końca XX wieku. Szczec. 2003.
W. KRUPOWIES: „Tetralogia” kresowa. „Prz. Hum.” 2004 nr 3 [dot. Twórczość poz. 4, 5, 6 oraz Praca edytorska poz. 1].
T. KUKIZ: Bolesław Hadaczek. „Cracovia Leopolis” 2004 nr 3.

Wychowanie przez literaturę w Polsce międzywojennej
M. CZAJKO: Literatura i pedagogika. „Spojrzenia” 1974 nr 5.
S. FRYCIE: Współczesna nauka o literaturze dla dzieci i młodzieży i jej przedstawiciele. Piotrków Trybunalski 1996.

Postać pedagoga w literaturze polskiej
A. CHRUSZCZYŃSKI: Figura semantyczna. „Tyg. Kult.” 1978 nr 34.
M. CZAJKO: Nauczyciel jako postać literacka. „Głos Szczec.” 1978 nr 96.
B. GĘBSKI: Figura semantyczna. „Orka” 1978 nr 37, polem.: J. SMAGOWSKI. „Nowa Szk.” 1978 nr 7/8.
Z. PRZYBYŁA. „Prz. Ośw.-Wychow.” 1978 nr 3.
S. RACINOWSKI. „Kwart. Pedag.” 1979 nr 1.

Polska powieść rozwojowa w dwudziestoleciu międzywojennym
S. KRYŃSKI. „Ruch Lit.” 1987 nr 3.
J. SMULSKI. „Pam. Lit.” 1988 z. 3.

Kresy w literaturze polskiej XX wieku
L. SZARUGA: Scalanie literatury kresowej. „Kultura”, Paryż 1993 nr 10.
Ł. OLESKI. „Szkice Legnickie” 1994 t. XV. – V. MIKITÛK: Do Ukraini z lûbovû… „Dz vin”, Lwów 1994 nr 4.
S. ULIASZ: Powrót Kresów w literaturze. „Akcent” 1994 nr 2.

Kresy w literaturze polskiej
W. PYCZEK: Ocalić Kresy. „Nowe Książ.” 2000 nr 1.

Małe ojczyzny kresowe w literaturze polskiej XX wieku
K. POLECHOŃSKI: Mała panorama pisarzy kresowych. „Nowe Książ.” 2003 nr 12.
TENŻE. „Opus Linguarum” 2004 vol. 25.
E. GRACZ-CHMURA. „Ruch Lit.” 2005 z. 3.

Historia literatury kresowej
E. KUBERA: [A.] Mickiewicz i [A.] Zagajewski. „Kur. Szczec.” 2009 nr 13.
K. CIEŚLIK: Odzyskać Kresy [on-line] [dostęp 27 stycznia 2012]. Dostępny w Internecie: http://www.rp.pl(artykul)747133 .
M. INGLOT. W: B. Hadaczek: Kresówki. Szczec. 2011.
W. KRUPOWIES: Pierwsza synteza literatury kresowej. „Prz. Hum.” 2011 nr 4.
M. KLECEL: Czy zapomnieć o Kresach? „Twórczość” 2011 nr 4.
T. CZERSKA: Kresowe opus magnum. „Pogranicza” 2012 nr 1 [dot. też: Kresówki].
Zob. też Wywiady.

Kresówki
B. TWARDOCHLEB: Jak pisać o Kresach? „Kur. Szczec.” 2011 nr 192.
T. CZERSKA: Kresowe opus magnum. „Pogranicza” 2012 nr 1 [dot. też: Historia literatury kresowej].

Antologia polskiej literatury kresowej XX wieku
K. DYBCIAK: Panorama Kresów. „Rzeczpospolita” 1995 nr 203.
A. SKRENDO: Kresy w literaturze. „Głos Szczec.” 1995 nr 142.
L. SZARUGA: Antologia literatury kresowej. „Kultura”, Paryż 1995 nr 12.
H. GOSK: Kresy w antologii. „Prz. Hum.” 1996 nr 1.
W. KRUPOWIES: Literatura Kresów. „Mag. Wil.” 1996 nr 3.