Bruchnalski Wilhelm

Agata Grabowska-Kuniczuk

Filolog, historyk literatury, folklorysta, leksykograf, nauczyciel akademicki, edytor, redaktor. 

Informacje biograficzne. Wilhelm Adolf Bruchnalski urodził się 21 V 1859 we Lwowie w rodzinie rzemieślniczej jako syn Antoniego Fabiana Bruchnalskiego oraz Anny z d. Birtus. Przez całe życie był związany ze Lwowem. Edukację rozpoczął w Muster-Volks-Hauptschule (1865/1866–1870), a następnie uczęszczał do miejscowego III Gimnazjum im. Franciszka Józefa (1870–1878). Studia prawnicze ukończył w 1882 r., by kontynuować naukę na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu we Lwowie aż do uzyskania doktoratu w 1886 r. na podstawie pracy napisanej pod kierunkiem Romana Pilata. Przez trzy lata był zatrudniony w Bibliotece Uniwersyteckiej; następnie przez rok był nauczycielem-praktykantem we lwowskim III Gimnazjum im. Franciszka Józefa (1885 r.); potem przez 19 lat pracował jako stypendysta, a następnie skryptor w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w l. 1887–1906. Pokłosiem tego okresu działalności jest książka Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich ustawy, przywileje i rzeczy dziejów jego dotyczące (1938). Na przełomie lat 1897/1898 prowadził zajęcia poświęcone twórczości Adama Mickiewicza w Towarzystwie Kursów Akademickich dla Kobiet we Lwowie, a w 1900 r. rozpoczął pracę na uniwersytecie jako wykładowca literatury polskiego średniowiecza oraz renesansu. W 1904 r. został profesorem Katedry Historii Literatury Polskiej, w l. 1907–1931 kierował II Katedrą Historii Literatury Polskiej, w tym czasie pełnił też funkcję dziekana Wydziału Filozoficznego (1912–1917). Był współzałożycielem (m.in. z R. Pilatem i W. Bełzą) powstałego w 1886 r. Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, później jego wiceprezesem i prezesem (dwie kadencje w l. 1900–1905 i 1918–1934). Był członkiem Akademii Umiejętności (od 1905 r.), Wydziału Filologicznego Towarzystwa Naukowego we Lwowie (od 1920 r.), Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Historycznego. Pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Teatrów i Chórów Włościańskich (od 1909 r.) oraz wiceprezesa i prezesa Towarzystwa Ludoznawczego (od 1917 r.). Ożenił się z Marią z d. Nowotny (działaczką społeczną i publicystką, badaczką losów uczestniczek powstania 1863 r.), z którą miał dwóch synów: Romana Adama (ur. 1898) i Gustawa Tadeusza (ur. 1894). W 1929 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Wileńskiego, został również odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne osiągnięcia na polu naukowym, a w 1938 r. Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość naukową związaną z literaturą piękną. W tym samym roku został także laureatem literackiej nagrody miasta Lwowa. Zmarł 6 XII 1938 we Lwowie.

Kręgi zainteresowań. Bruchnalskiego zajmowały dzieje literatury postrzeganej jako historia problemów. Zjawiska literackie „traktował […] zawsze w ścisłym związku z poetyką danego okresu historycznego” (W. Szyszkowski). Jako pierwszy na gruncie polskim zamiast pojęcia „historia literatury” używał terminu „nauka o literaturze” (Potrzeby umiejętności literatury polskiej, „Nauka Polska” 1919, t. 2). Zajmował się teorią literatury budowaną na podstawie analizy prądów literackich, dzieł i twórczości autorów w kontekście ich epoki, np. wersyfikacji polskiej oraz poetyki, literatury staropolskiej (szczególnie łacińskiej i polskiej poezji średniowiecznej), twórczości Mickiewicza i innych poetów, głównie epok dawnych, choć jego badania dotyczyły również pisarzy oświeceniowych, romantycznych i współczesnych (H. Sienkiewicz). Inspiracji szukał w literaturze powszechnej, stając się wnikliwym komparatystą (np. rozprawy, w których wykazał powiązania między wileńskimi Dziadami a powieściami F.-R. de Chateaubrianda, Konradem Wallenrodem Mickiewicza a dramatem Romeo i Julia W. Shakespeare’a). Zajmował się też edytorstwem naukowym (głównie utworów A. Mickiewicza) oraz folklorystyką.

Od 1887 r. należał do komitetu redakcyjnego „Pamiętnika Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” (od 1902 r. „Pamiętnik Literacki”), w którym zamieszczał własne prace. Artykuły i recenzje drukował też na łamach m.in. „Dziennika Polskiego”, „Gazety Lwowskiej” (w dodatku „Przewodnik Naukowy i Literacki”), „Kwartalnika Historycznego”, „Kuriera Lwowskiego”, „Muzeum”, „Naszego Kraju”, „Przeglądu Humanistycznego”, „Przeglądu Powszechnego”, „Słowa Polskiego”, „Ruchu Literackiego”, „Nauki Polskiej”, „Książki”, a także czasopism niemieckich, angielskich i rosyjskich. Jako badacz zadebiutował w 1884 r. artykułem O źródłach niektórych utworów poetyckich polskich w XV i XVI wieku („Przegląd Powszechny” 1884, t. 4). Za debiut krytyczny można uznać recenzje pisane na łamach „Pamiętnika TLiAM” w 1887 r.

Działalność krytyczna. Krytyka literacka nie należała do głównych przejawów aktywności pisarskiej Bruchnalskiego, który zajmował się raczej krytyką naukową. Był również twórcą mów wspomnieniowych, szkiców biograficznych (m.in. M. Reja, J. Kochanowskiego, J. Słowackiego, H. Sienkiewicza, A. Małeckiego, R. Pilata, B. Gubrynowicza). Zajmował się biografią Mieczysława Romanowskiego (Do życiorysu poety-bohatera Mieczysława Romanowskiego szczegółów kilka, w: 1863. Jednodniówka, 1913) i Walerego Łozińskiego (Walery Łoziński. (Przyczynki do biografii i listy), „Pamiętnik Literacki” 1924/1925, R. 21, odb. 1925).

W szkicu napisanym w hołdzie Sienkiewiczowi badacz za największą zaletę pisarza, który przez 44 lata pracy literackiej umiał „nadawać słowu, gdy chciał, »twardość zbroi żelaznej i chropowatość jej chrzęstu«” (Henryk Sienkiewicz, „Kurier Lwowski” 1916, nr 609), uważał uniwersalność jego twórczości (cechę tę podkreślał również w badaniach nad biografią i dziełami J. Kochanowskiego czy M. Kopernika). Zdaniem Bruchnalskiego polegała ona na skupieniu się na najważniejszych prawdach życiowych i umiejętności przemówienia do „serca wszystkich, wyobraźni i sumienia wszystkich” (tamże). Według badacza to fantazja pisarza wpłynęła na bogactwo i różnorodność tendencji (moralnych, społeczno-obyczajowych i historycznych) w jego dziele. Recenzje naukowe Bruchnalskiego dotyczą m.in. projektu nowego opracowania Pana Tadeusza („Pamiętnik TLiAM” 1887), krytyki prac uważanych za przyczynkarskie bądź wtórne, np. Ludwika Radlińskiego o leksyce w Sonetach krymskich („Pamiętnik TLiAM” 1888). Ceniąc ustalenia źródłowe, wypowiadał się krytycznie na temat prac będących powtórzeniem dawniejszych ustaleń, jak np. rozprawa Rudolfa Ottmanna o genezie i charakterystyce postaci kobiecych w Panu Tadeuszu na podstawie polemiki między Hugonem Zatheyem a Piotrem Chmielowskim. Opinia Bruchnalskiego jest lakoniczna i mało pochlebna: „Tak pojął p. Ottmann swój temat, którego przeprowadzenie w części jest piosenką na starą nutę, w części poematem na podstawie poematu” (tamże). Ważną częścią dorobku Bruchnalskiego są naukowe recenzje edycji, np. opinia na temat pięciu wydań Pana Tadeusza Mickiewicza z 1886 r. („Pamiętnik TLiAM” 1887). W gruntownej pod kątem edytorskim ocenie Pism Zygmunta Krasińskiego badacz użył terminu „technicznego” na określenie wyeliminowania błędów w edycji Tadeusza Piniego: „[…] krytyka tekstu i ustanowienie lekcji autentycznej” („Słowo Polskie” 1904, nr 600).

Bruchnalski aprobował wiedzę opartą wyłącznie na faktach i krytycznym myśleniu: „[…] subiektywizmu nigdy nie uznawał, wiedzieć nic nie chciał o impresjonizmie, odżegnywał się od krytyki estetycznej” (J. Kleiner). W pracy naukowej jako edytor i interpretator stosował metodę filologiczną. Jako dydaktyk naukę o literaturze traktował, zgodnie z ówczesnym podejściem, jako naukę poezji i wymowy, a wykłady monograficzne poświęcał głównie poetyce wieków dawnych. Studentów uczył myślenia filologicznego: odczytywania i interpretacji na podstawie zgromadzonych danych językowych.