Czeczott Witold

Irena Fedorowicz

Ksiądz prałat, kaznodzieja, dr filozofii, pianista, kompozytor, publicysta. Pseudonimy i kryptonimy: T. Ostoja; W.Cz.

Informacje biograficzne. Witold Tadeusz Maria Czeczott (Danilewicz-Czeczott) urodził się 20 XII 1840 w Boracinie k. Nowogródka jako syn Maurycego Konstantego (1812–1897) i Antoniny z Windorffów (1816–1916). Miał starszą siostrę Jadwigę Ludwikę Marię (1845–1923), w przyszłości matkę biskupa pińskiego bł. Zygmunta Łozińskiego, oraz brata Stanisława. Naukę pobierał w domu, a w 1865 r. przed komisją egzaminacyjną w Petersburgu uzyskał świadectwo dojrzałości. Wstąpił na wydział prawa Uniwersytetu Petersburskiego, w 1869 r. otrzymał stopień kandydata. Studiował filozofię w Berlinie i Heidelbergu, gdzie w 1871 r. uzyskał stopień doktora filozofii i magistra nauk wyzwolonych. Krótko mieszkał w Warszawie, później przeniósł się do Petersburga. W 1873 r. zdał egzamin z prawa międzynarodowego na Uniwersytecie Petersburskim, uzyskując magisterium. Przez rok odbywał praktykę sądowniczą w Senacie petersburskim, później wyjechał do Wiednia, gdzie uczył się gry na fortepianie u Ferenca Liszta, odbył studia muzykologiczne w konserwatorium w Brukseli. Sporadycznie występował jako pianista, komponował utwory kameralne, wariacje fortepianowe, polonezy, pieśni.

W 1878 r. wstąpił do seminarium duchownego w Warszawie. W 1881 r. został wyświęcony na kapłana przez biskupa kujawsko-kaliskiego Wincentego Popiela. Pracował w wikariacie w Radzyminie, później w kościele katedralnym św. Jana w Warszawie. Prowadził konferencje duszpasterskie, miał opinię doskonałego mówcy. Współpracował z prasą katolicką. W 1883 r. przeniósł się do archidiecezji mohylewskiej i osiadł w Petersburgu. Został profesorem oraz ojcem duchownym i spowiednikiem w Rzymskokatolickim Seminarium Duchownym. W l. 1883–1897 wykładał tu Pismo Święte, homiletykę i katechizm. Wbrew zaleceniom władz państwowych kurs homiletyki prowadził po polsku, argumentując to tym, że klerycy muszą ćwiczyć w tym języku, w którym będą głosić kazania. Z myślą o klerykach opracował Praktyczny podręcznik gramatyki języka polskiego dla młodzieży szkolnej (1891), który był popularny w Imperium Rosyjskim do I wojny światowej. W 1897 r. uzyskał nominację na proboszcza parafii św. Stanisława i dziekana petersburskiego. Rekolekcje wielkopostne wygłaszał nie tylko w swojej parafii, ale też na uniwersytecie w Dorpacie (1897), poświęcając je m.in. zmarłym pisarzom i poetom polskim. Jego mowa wygłoszona po śmierci Kornela Ujejskiego (1897) odbiła się głośnym echem w prasie rosyjskiej (szczególnie ostro krytykowały kaznodzieję „Moskowskije Wiedomosti” i „Swiet”). Wygłosił kazanie również z okazji 50. rocznicy śmierci Adama Mickiewicza (1905), a także po śmierci Jadwigi Łuszczewskiej-Deotymy (1908) i Elizy Orzeszkowej (1910). Angażował się w życie kulturalne Polonii w Petersburgu. Organizował przy parafii spotkania literackie i muzyczne, dawał koncerty muzyki fortepianowej. Po wejściu w życie ukazu tolerancyjnego (17 IV 1905) prowadził w kościele św. Stanisława po rosyjsku katechezy dla osób dorosłych chcących przejść na katolicyzm. Wydał dzieło Nasi księża, ich wychowanie i stosunek do społeczeństwa (1909) polemiczne wobec broszury W sprawie mankietnictwa (1906) ks. Antoniego Szecha (właśc. Izydora Kajetana Wysłoucha). Krytykował utopijny program Szecha połączenia chrześcijaństwa z socjalizmem oraz konserwatyzm i aspołeczne postawy części duchowieństwa. Dużo czasu poświęcał też sprawom rozległego dekanatu, który obejmował poza piotrogrodzką, także gub. estońską, inflancką, pskowską i nowogrodzką oraz Finlandię. Przez pewien czas administrował parafią w karelskim Pietrozawodsku. W 1910 r. został przeniesiony do Mińska Litewskiego, gdzie pełnił obowiązki proboszcza i dziekana. W wydawanym w Petersburgu „Kwartalniku Litewskim” (1910–1911) Jana Obsta opublikował prace: Adam Wendorff. Ostatni podkomorzy słucki (1784–1874) (1910) oraz Około kwestii białoruskiej (1911).W czerwcu 1911 r. z rozkazu władz carskich pozbawiono go prawa obejmowania stanowisk kościelnych na Litwie i Białorusi, a także pensji i wszelkich dochodów stałych, oraz zawieszono w pełnieniu funkcji kapłańskich. Powodem do usunięcia go ze stanowiska były rekolekcje wygłoszone dla uczennic mińskich gimnazjów. Oskarżano go o „rozsiewanie waśni między katolikami i prawosławnymi” (Bibl. KUL rkps 773). W 1912 r. przeniósł się do Warszawy. Zamieszkał na plebanii przy kościele Zbawiciela, następnie został rezydentem i kapelanem przy kościele wizytek. Był też katechetą w szkołach oraz kapelanem Sióstr Niepokalanek w Szymanowie pod Warszawą. Był to okres jego najintensywniejszej pracy pisarskiej.

Poza drukowaniem artykułów w prasie, publikowaniem broszur współpracował z redakcją Podręcznej encyklopedii kościelnej. Przełożył z francuskiego książkę Henriego Lasserre’a Matka Boska z Lourdes (t. 1–2, 1914). W l. 1918–1920 mieszkał w Mińsku Litewskim, był kanonikiem kapituły katedralnej. Już wcześniej otrzymał nominacje na papieskiego prałata domowego (1906) oraz kanonika honorowego mohylewskiego (1910). W 1920 r. z powodu słabnącego wzroku przeniósł się ponownie do Warszawy. Po nieudanej operacji katarakty stracił wzrok. Mieszkał przy kościele oo. kapucynów, korzystając z pomocy życzliwych osób, nadal tworzył i drukował. W latach 20. przebywał w Nowogródku i Pińsku, gdzie zmarł 24 I 1929. Pochowano go na miejscowym cmentarzu.

Działalność krytyczna. Publikował liczne artykuły w prasie ukazującej się w Petersburgu, Warszawie, Krakowie, we Lwowie, w Wilnie, Lublinie, Częstochowie, m.in. w „Kraju”, „Tygodniku Ilustrowanym”, „Niwie”, „Polaku-Katoliku”, „Gazecie Kościelnej”, „Przeglądzie Powszechnym”, „Myśli Katolickiej” i „Kurierze Litewskim”. Po ukazaniu się powieści Elizy Orzeszkowej Ascetka poddał krytyce to dzieło; widział w nim „nie tylko słaby utwór, ale poniekąd zły uczynek” („Przegląd Katolicki” 1891, nr 33). W 1895 r. prowadził listowny spór z Orzeszkową dotyczący poglądów wyrażanych przez nią w prozie i publicystyce; wcześniej potępiał z ambony petersburskiej Marię Konopnicką za propagowane pogańskiej miłości i pogańskich idei. Do autorki Nad Niemnem pisał: „W Ewangelii miłość bliźniego idzie dopiero po miłości ku Bogu […]. Otóż tej miłości do Boga nie czuć w utworach Pani. Nie mogąc domacać się tego zrębu Bożego w gmachu, który Pani tak pracowicie wznosi, zdejmuje nas obawa o jego trwałość” (Eliza Orzeszkowa, 1911). W 1906 r. Czeczott poświęcił Orzeszkowej szkic Romantyczka czy pozytywistka? (w: E. Orzeszkowej Polacy znad Newy, 1906). Polemizował z nią na łamach częstochowskiej „Myśli Katolickiej” (Gdzie lekarstwo?, „Myśl Katolicka” 1908, nr 34). W listach do Orzeszkowej (znanych dzięki cytatom w pracy Eliza Orzeszkowa) ksiądz profesor nie oszczędzał pisarki: Ascetkę nazwał „paszkwilem na życie zakonne”, pisał o swoim rozczarowaniu nowelą Bracia, której bohater modlił się nie po katolicku, Australczyka pochwalił z zastrzeżeniami. Po śmierci autorki Czeczott odprawił nabożeństwo żałobne w kościele św. Katarzyny, wygłosił mowę żałobną, ogłosił też szkic wspomnieniowy Eliza Orzeszkowa. (Ze wspomnień osobistych) („Myśl Katolicka” 1910, nr 30–40).

Ksiądz Witold Czeczott był dobrze wykształconym i utalentowanym kaznodzieją, przejętym troską o kształt i zasięg wiary katolickiej w czasach nowoczesnych. Jego spór o Ascetkę wynikał z przekonania o pomocnej lub szkodliwej (w jego rozumieniu) roli literatury w podtrzymywaniu „zrębu Bożego”, ale także z dogmatycznej, a nawet fanatycznej potrzeby egzekwowania wiary zgodnej z zaleceniami Kościoła. W polemice z Orzeszkową przyjął rolę nie tyle krytyka, ile inkwizytora domagającego się wyjaśnień.