Czesław KŁAK

Autorka hasła: Katarzyna Batora

ur. 1935

Imiona metrykalne: Czesław Stanisław.

Pseud.: Aleksander Gronicki; Cz. KŁ.; Cz. Kł.; Groń; (K.K.).

Historyk literatury, edytor.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 21 kwietnia 1935 we wsi Hadle Szklarskie pod Przeworskiem w rodzinie robotniczo-chłopskiej; syn Kazimierza Kłaka i Izabeli z domu Rapszla. Od 1941 uczył się w Szkole Powszechnej w Hadlach Szklarskich i w Jaworniku Polskim. W 1948 podjął naukę w II Liceum Ogólnokształcącym im. K. Morawskiego w Przemyślu. Po zdaniu matury w 1952 studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ); w 1956 uzyskał magisterium. W 1956-60 pracował jako nauczyciel języka polskiego w Liceum Ogólnokształcącym im. M. Kopernika w Jarosławiu. W 1961 był bibliotekarzem w Wojewódzkiej Bibliotece Pedagogicznej w Rzeszowie, a następnie został zatrudniony jako dziennikarz w redakcji „Nowin Rzeszowskich”, gdzie w 1961-63 redagował dodatek kulturalny do tego dziennika pt. „Widnokrąg”. Na jego łamach debiutował w 1961 artykułem pt. Jan Zachariasiewicz – zapomniany pisarz z Radymna(nr 8), a następnie do 1966 publikował m.in. liczne recenzje teatralne (podp. też: Aleksander Gronicki, Cz. Kł., Groń, (KK)). W listopadzie 1963 został zatrudniony w Zakładzie Literatury Polskiej nowo powstałego Studium Wydziału Filologiczno-Historycznego w Rzeszowie Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP) w Krakowie (od 1965 WSP w Rzeszowie; od 2001 Uniwersytet Rzeszowski); początkowo na godzinach zleconych, a od 1964 na etacie starszego asystenta w Katedrze Literatury i Języka Polskiego (od 1981 Instytut Filologii Polskiej). W pracy badawczej zajął się polską literaturą XIX w., zwłaszcza powieścią historyczną oraz legendą powstania listopadowego w historiografii i literaturze, a także epistolografią i działalnością naukową Stanisława Pigonia (m.in. był koordynatorem sprowadzenia do Rzeszowa jego księgozbioru, dzięki czemu utworzono w 1982 w bibliotece uczelnianej Pracownię Polonistyczną „Pigonianum”). Za właściwy debiut naukowy uważa rozprawę z 1966 pt. Literacka młodość Jana Zachariasiewicza, zamieszczoną w pracy zbiorowej pt. Z tradycji kulturalnych Rzeszowa i Rzeszowszczyzny. Artykuły, recenzje i felietony zamieszczał w „Kwartalniku Rzeszowskim” (1966-67) oraz jego kontynuacji „Profilach” (1968, 1970-72, 1976), a także w dwumiesięczniku „Ruch Literacki” (1967-72). W 1969 uzyskał doktorat w WSP w Krakowie na podstawie rozprawy pt. Powieści historyczne Jana Zachariasiewicza (promotor prof. Wincenty Danek) i otrzymał stanowisko adiunkta na WSP w Rzeszowie. Rozprawy publikował w „Pracach Humanistycznych Rzeszowskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” (1970), „Roczniku Naukowo-Dydaktycznym WSP w Rzeszowie” (1975-80, 1984; nadto redagował poszczególne numery: 1970 z. 8, 1975 z. 8, 1976 z. 30, 1979 z. 12, 1980 z. 13, 1984 z. 16), „Roczniku Komisji Historycznoliterackiej PAN” (1979), „Kwartalniku Historii Prasy Polskiej” (1986). W 1972-75 pełnił funkcję prorektora WSP w Rzeszowie. W 1972-91 kierował Zakładem Literatury Polskiej (od 1978 Zakład Historii Literatury Polskiej). W 1979 został członkiem Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza; w 1993-2008 pełnił funkcję prezesa Oddziału Rzeszowskiego. W 1988 otrzymał Nagrodę II Stopnia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (za 1987). W 1990 uzyskał na UJ habilitację na podstawie rozprawy pt. Polski Leonidas. Rzecz o legendzie historycznej i literackiej generała Józefa Sowińskiego i stanowisko docenta, a w 1991 profesora nadzwyczajnego WSP w Rzeszowie. Od tegoż roku, aż do przejścia na emeryturę w 2005, sprawował kierownictwo w Zakładzie Literatury Romantyzmu i Pozytywizmu (w 1998-99 w Zakładzie Literatury Pozytywizmu) Instytutu Filologii Polskiej WSP. W 1991-2001 był redaktorem naczelnym „Zeszytów Naukowych Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Seria Filologiczna (Historia Literatury)”. W 1993-96 ponownie pełnił funkcję prorektora WSP w Rzeszowie. Artykuły i recenzje publikował m.in. w „Ojczyźnie-Polszczyźnie” (1993-95), „Frazie” (1999-2004), „Tygodniku Powszechnym” (1999), „Tyczyńskich Zeszytach Naukowych” (2001, 2005), „Ruchu Literackim” (2002, 2008), „Nowej Polszczyźnie” (2005, 2007), „Przeglądzie Humanistycznym” (2007), „Gazecie Uniwersyteckiej Pracowników i Studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego” (2008), rzeszowskiej „Gazecie Uniwersyteckiej” (2010), „Tematach i Kontekstach” (2012, 2016), „Wieku XIX” (2014), „Pamiętniku Literackim” (2016), „Frazie” (2017). W 1998 uzyskał tytuł naukowy profesora i stanowisko profesora zwyczajnego WSP w Rzeszowie (od 2001 Uniwersytet Rzeszowski). Wchodził w skład Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN. Kilkakrotnie otrzymywał Nagrody Rektorskie I stopnia. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1979), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Medalem Uniwersytetu Rzeszowskiego. Mieszka w Hadlach Szklarskich.

TWÓRCZOŚĆ

Polski Leonidas. Rzecz o legendzie historycznej i literackiej generała Józefa Sowińskiego. Wwa: LSW 1986, 253 s.
Rozprawa habilitacyjna. – Tu też antologia poezji i prozy o J. Sowińskim.
Romantyczne tematy i dylematy. Echa powstania listopadowego w literaturze, historiografii i publicystyce. Rzeszów: Wydawn. WSP 1992, 207 s.
Rozprawy i szkice powst. w 1975-1990, druk. wcześniej gł. w „Rocz. Nauk.-Dydak. WSP w Rzesz.”. – Zawartość: Wstęp. – „Wstąpiłem na działo…” – rozważania o istocie gatunkowej „Reduty Ordona” Adama Mickiewicza; „Nie klękajcie wy przede mną…” – próba reinterpretacji „Sowińskiego w okopach Woli” Juliusza Słowackiego; Powstanie listopadowe w legendzie poetyckiej; Etiudy prozatorskie Aleksandra Fredry; Powieści „listopadowe” Anny Nakwaskiej; Powstanie listopadowe w powieściach J.I. Kraszewskiego i T.T. Jeża; Kariera tematu listopadowego w polskiej prozie fabularnej; Relacje „Tygodnika Petersburskiego” o powstaniu listopadowym; Historiografia romantyczna wobec powstania listopadowego. (Od M. Mochnackiego do S. Barzykowskiego); Spory o powstanie listopadowe w drugiej połowie XIX wieku.
Stanisław Pigoń. Szkice do portretu. Rzeszów: Wydawn. WSP 1993, 186 s., [16] s. tabl.
Zawartość: Szkic wstępny. – Pigoniowe „niebo w płomieniach”; Nad pamiętnikami [Stanisława Pigonia] [Prace redakcyjne i edytorskie poz. 2]; Warsztat. Uwagi o bibliotece i glosach Uczonego; Stanisław Pigoń jako klasyk; Z Komborni… do Komborni. – Aneks: S. Pigoń: Nad Stochodem [szkic wspomnieniowy z 1919]; S. Pigoń: Listy do rektora WSP w Rzeszowie [3 listy do A. Woźniackiego].
Pisarze galicyjscy. Szkice literackie. Rzeszów: Wydawn. WSP 1994, 160 s., [16] s. tabl. Galicja i jej dziedzictwo, 5.
Zawartość: Słowo wstępne. – Etiudy prozatorskie Aleksandra Fredry [poz. 2]; Zwierciadło epoki. O dzienniku Franciszka Ksawerego Preka; Blaski i cienie „Salonu i ulicy” Józefa Dzierzkowskiego; Glosa do „Czerwonej czapki” Jana Zachariasiewicza; Zygmunt Kaczkowski: „Murdelio”. Współczesna próba lektury; O „Skarbie watażki” Władysława Łozińskiego; O „Legioniście” Władysława Łozińskiego; „Starosta zygwulski” Adama Krechowieckiego, czyli syndrom polski; [S.] Tarnowski – dzisiaj; Od ojcowizny do ojczyzny. Wątki patriotyczne w literaturze chłopskiej.
Dialog o dialogu. Marii Danilewicz Zielińskiej podzwonne. Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2003, 167 s.
Zawartość: Wprowadzenie. – Listy [korespondencja Cz. Kłaka z M. Danilewicz Zielińską z l. 1995-1999]; Opinie o „Dialogu korespondencyjnym” [dot.: M. Danilewicz Zielińska, S. Pigoń: Dialog korespondencyjny (1958-1968), Prace redakcyjne i edytorskie poz. 5.]
Pigoń. Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2013, 612 s.
Dedykacja: Uniwersytetowi Rzeszowskiemu i macierzystemu Instytutowi Filologii Polskiej na jubileusz pięćdziesięciolecia. – Zawartość: Wprowadzenie. – Przyjaźnie: Mistrz i uczeń: Chrzanowski – Pigoń; Pół wieku zażyłości z Romanem Pollakiem; Trudna przyjaźń – Julian Krzyżanowski; Czas adwentu. O jutro polonistyki uniwersyteckiej; Uczeń – kolega – przełożony. Wacław Kubacki w korespondencji Pigonia i Pollaka; Smuga dobroci i serdeczności. Relacje z Tadeuszem Mikulskim; Niedokończona edycja korespondencji z Czesławem Zgorzelskim; Siedleckie rekolekcje. W gościnnym domu bpa Ignacego Świrskiego; Scena dialogu z Marią Danilewiczową; Ponad żelazną kurtyną. – Przędziwo pamięci: Samotnie ze sobą o sobie. Nad młodzieńczym „Raptularzem”; Od teorii do praktyki. (Z Komborni w świat) [Prace redakcyjne i edytorskie poz. 2 pt. Nad pamiętnikami Stanisława Pigonia]; Formowanie dzieła; Świadectwo – wyznanie – przesłanie; Między aprobatą a potępieniem; Obrzeża. Ku wspominkom; Piekło Sachsenhausen. – Szkice biograficzne: Trzydziestolecie ostatnie; Trzy jubileusze; Sława pośmiertna; Pigoń w Rzeszowie. – Aneks: Czy Stanisław Pigoń był antysemitą? – bronię mojego Profesora…; Wokół „Sprawy o Pigonia” [dot. wypowiedzi M. Janion].
Artykuły w książkach zbiorowych i czasopismach, m.in.: Literacka młodość Jana Zachariasiewicza. W: Z tradycji kulturalnych Rzeszowa i Rzeszowszczyzny. Rzeszów 1966 s. 141-182. – Teoretyczne problemy powieści biograficznej. „Rocz. Nauk.-Dydak. WSP w Rzesz. Nauki Hum.” 1968 z. 3 s. 257-292. – Powieści biograficzne Jana Zachariasiewicza. W: Z dziejów kultury i literatury ziemi przemyskiej. Przemyśl 1969 s. 125-172. – Powieści historyczne Jana Zachariasiewicza zwierciadłem sporów politycznych między demokratami i konserwatystami galicyjskimi. „Pr. Hum. Ser. 1” 1970 z. 1 s. 153-192. – Proza historyczna Bogusława Sujkowskiego wobec tradycji literackich. „Rocz. Nauk.-Dydak. WSP w Rzesz. Nauki Hum. Filol. Pol.” 1970 nr 5 s. 83-122. – Wprowadzenie do III części „Dziadów” Adama Mickiewicza. W: Literatura polska w szkole średniej. Wwa 1975 s. 152-173, toż. w wyd. nast. – Franciszek Ksawery Prek na tle swojego pokolenia. W: [Sto dwudziesta] 120 rocznica śmierci Franciszka Ksawerego Preka. Rzeszów 1986 s. 12-30. – Galicyjskie zagłębie pisarzy i pamiętnikarzy chłopskich. (Diagnoza historyczno-socjologiczna). W: Literatura – język – kultura. Rzeszów 1995 s. 21-34. – Niezwykłe kariery chłopskich synów. W: Chłopi, naród, kultura. T. 3. Oblicze duchowe. Rzeszów 1997 s. 95-106 [dot. m.in. S. Kota i S. Pigonia]. – Cypriana Norwida przesłanie zza grobu. W: III Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida. Rzeszów 2000 s. 108-115. – W stronę dziennika. W: Polonistyka zintegrowana. Rzeszów 2000 s. 309-338. – „Idź złoto do złota”. Listy Stanisława Pigonia do Leona Piwińskiego (1932-1939). „Tyczyńskie Zesz. Nauk.” 2005 nr 1/4 s. 93-104. – O jutro polonistyki uniwersyteckiej. Okupacyjna korespondencja Stanisława Pigonia z Romanem Pollakiem i Julianem Krzyżanowskim. „Prz. Hum.” 2007 nr 5 s. 71-83. – Rzeszowskie wydanie „Pana Tadeusza” ad usum scholarum. W: Adam Mickiewicz. Dwa wieki kultury polskiej. Rzeszów 2007 s. 142-156. – Narracje Marty Wyki. W: Od poetyki do hermeneutyki literaturoznawczej. Kr. 2008 s. 221-236. – Kazimierz Wyka. Zapisy pamięci. W: Między biografią, literaturą i legendą. Rzeszów 2010 s. 217-225. – Opus magnum Karola Estreichera. W: Tradycje literatury polskiej XX wieku. Rzeszów 2010 s. 303-322. – Stanisław Pigoń. Dzieje sławy pośmiertnej. W: Profesor z Komborni. Kr. 2010 s. 64-73; 229-240. – Wacław Kubacki – portret szkicowany z bliska. W: W świecie myśli i wartości. Kr. 2010 s. 157-171. – [M.] Konopnicka – [A.] Mickiewicz. Z dziejów recepcji „Ody do młodości”. W: Obszary kultury. Rzeszów 2011 s. 234-247. – Maria Danilewicz Zielińska (1907-2003) – pierwsza dama bibliotekarstwa emigracyjnego. W: Kustosze księgozbiorów polskich za granicą. Wwa 2013 s. 55-69. – Narcyz w Rzeszowie. Wspomnienie o Stanisławie Rafale Lipińskim. (24 X 1931 – 16 VII 2016). „Fraza” 2017 nr 1/2 s. 55-63.

Prace redakcyjne i edytorskie

Wokół Stanisława Pigonia. Nad warsztatem naukowym i literackim Uczonego. [Red. nauk. i wstęp:] Cz. Kłak. Rzeszów: KAW 1983, 189 s., tabl.
Prace przedstawione 8 i 9 XII 1978 na sesji nauk. zorg. w Rzeszowie i Jaśle w 10. rocznicę śmierci uczonego.
S. Pigoń: Z Komborni w świat. Wspomnienia młodości. Wyd. 5. Wstępem, przyp. oraz indeksami opatrzył Cz. Kłak. Wwa: LSW 1983 [właśc.] 1984, 334 s., tabl.
Tu wstęp Cz. Kłaka: Nad pamiętnikami Stanisława Pigonia, s. 5-61, przedr. Twórczość poz. 3 oraz pt. Od teorii do praktyki. (Z Komborni w świat) zob. Twórczość poz. 6.
W. Łoziński: Skarb watażki. Powieść z końca XVIII wieku. Przyp. i posł.: Cz. Kłak. Rzeszów: KAW 1990, 218 s. Powieść Galicyjska.
Literatura – język – kultura. Red.: Cz. Kłak, M. Wyka. Rzeszów: Wydawn. WSP 1995, 190 s. Galicja i jej Dziedzictwo, 4.
Materiały z międzynarodowej konferencji nauk. zorg. 14-18 IX 1992. – Tekst częściowo tłum. z jęz. ang. i niem.
M. Danilewiczowa, S. Pigoń: Dialog korespondencyjny (1958-1968). Do druku przygot., wstępem i komentarzem opatrzył Cz. Kłak. Rzeszów: Wydawn. WSP 1996, 515 s., [16] s. tabl.
Chłopi, naród, kultura. T. 3. Oblicze duchowe. Pod red. Cz. Kłaka. Rzeszów: Wydawn. WSP 1997, 262 s.
Materiały konferencyjne III Sekcji I Kongresu Historyków Wsi i Ruchu Lud., 1-3 VI 1995 w Rzeszowie.
Non omnis moriar. Studia i szkice o Stanisławie Pigoniu. Pod red. Cz. Kłaka. Rzeszów: Wydawn. WSP 1997, 235 s.
Tu Cz. Kłaka: Przemówienie na otwarcie audytorium im. S. Pigonia. – Zawiera m.in. referaty z sesji nauk. zorg. 15-16 XII 1993 w Rzeszowie.
Pogranicze kultur. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniach 15-16 września 1995 r. w Rzeszowie. Pod red. Cz. Kłaka. Rzeszów: Wydawn. WSP 1997, 159 s.
S. Pigoń, M. Żeromska: Korespondencja wzajemna (1952-1968). Do druku przygot., wstępem i komentarzem opatrzyli Z.J. Adamczyk i A. Kowalczykowa. Pod red. Cz. Kłaka. Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2004, 106 s.
I. Chrzanowski, S. Pigoń: Mistrz i uczeń. Korespondencja wzajemna (1914-1936). Do druku przygot., wstępem i komentarzem opatrzył Cz. Kłak. Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2005, 166, [8] s. Korespondencja Stanisława Pigonia.
Profesor z Komborni. Stanisław Pigoń w czterdziestą rocznicę śmierci. Pod red. K. Fiołka. Red. nauk.: F. Ziejka, Cz. Kłak, J. Gruchała. Kr.: Wydawn. UJ 2010, 282 s. Państ. Wyższa Szkoła Zawodowa w Krośnie.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2015.
• Autor o sobie: Cz. Kłak: Widzieć jaśniej… W: Pięćdziesiąt lat polonistyki rzeszowskiej. Rzeszów 2013 oraz passim.
• Cz. Kłak: Nowa książka o Pigoniu. „Tematy i Konteksty” 2016 nr 6 [dot.: Pigoń].

• WUP. T. 2 Wwa 1999.
• K. MACIĄG: Bibliografia prac Profesora Czesława Kłaka opublikowanych w latach 1961-2004. W: Literatura i jej konteksty. Rzeszów 2005 s. 7-20.
• W. MACIĄG: Cz. Kłak. W: Pięćdziesiąt lat polonistyki rzeszowskiej. Rzeszów 2013.

• WYWIAD: Fragment życiorysu. Rozm. A. Piątek. „Nowiny” 1993 nr 214.

• OGÓLNE: M. CHROSTEK: Zakład Literatury Romantyzmu i Pozytywizmu. W: Pięćdziesiąt lat polonistyki rzeszowskiej. Rzeszów 2013 [dot. m.in. pracy naukowej Cz. Kłaka].
• A. CAŁEK: Czesław Kłak i próba opisu „nowego gatunku literackiego”. W tejże: Biografia naukowa: od koncepcji do narracji. Kr. 2013 [dot. gł. rozprawy „Teoretyczne problemy powieści biograficznej”].

Polski Leonidas

• E. BIELA: Rzecz o generale Sowińskim. „Profile” 1986 nr 11.
• K. MĘTRAK: Klechda i prawda. „Expr. Wiecz.” 1986 nr 67.
• A. PASTERNAK: Dzieje pewnej legendy. „Nowiny” 1986 nr 198.
• A. PASTERNAK: „Widnokrąg” 1986 nr 17.
• I. SIPOWICZ: „Nike” 1986 nr 10.
• J. TOMASZKIEWICZ: „Dz. Pojezierza” 1986 nr 167.
• T. CZARNECKA: „Kron. Warsz.” 1987 nr 2.
• L. JANOWICZ: Generał Sowiński. „Kur. Pol.” 1987 nr 11.
• M. KOSMAN: Polski Leonidas? „Tyg. Il. Mag.”1987 nr 10.
• [K. MĘTRAK] (km): Anatomia legendy. „Literatura” 1987 nr 1.
• A.Cz. ŻAK. „Ład” 1987 nr 28.

Romantyczne tematy i dylematy

• Z. PRZYBYŁA. „Ruch Lit.” 1994 z. 5/6.

Stanisław Pigoń

• B. FARON: Szkice do portretu Stanisława Pigonia. „Lektura” 1993 nr 11/12.
• A. BIERNACKI: Szkice do portretu Stanisława Pigonia. „Kultura”, Paryż 1994 nr 6.
• B. FARON. „Ruch Lit.” 1994 z. 1/2.
• Z. PRZYBYŁA. „Pam. Lit.” 1995 z. 2.

Pisarze galicyjscy

• J. MAŚLANKA. „Ruch. Lit.” 1995 nr 2.

Pigoń

• J. MAŚLANKA: Nauka w relacji Pigonia i jego korespondentów. „Tematy i Konteksty” 2014 nr 4.
• T. WINEK: Stanisław Pigoń z perspektywy jednego badacza. „Wiek XIX” 2015 R. 8.
• R. KOSTECKA: Pigonia listy własne i cudze szkice do portretu. „Pam. Lit.” 2017 z. 1.

Wokół Stanisława Pigonia

• A. JOPEK. „Ruch Lit.” 1984 nr 1/2.

M. Danilewiczowa, S.Pigoń: Dialog korespondencyjny (1958-1968)

• M. CHROSTEK: Korespondencja Pigoń – Danilewiczowa. „Fraza” 1997 nr 4.
• M. DERNAŁOWICZ: Dialog kontrolowany. „Twórczość” 1997 nr 7.
• J. STARNAWSKI. „Ruch Lit.” 1997 z. 5.
• M. STĘPIEŃ: Dzieło Marii Danilewicz Zielińskiej. „Fraza” 1997 nr 4.
• S. BURKOT. „Ruch Lit.” 1998 z. 1.
• H. SIEWIERSKI: Dialog ponad przestrzenią. „Kultura”, Paryż 1998 nr 11.

Non omnis moriar

• [A. BIERNACKI] Abe: Pigoniana. „Twórczość” 1998 nr 5.

Pogranicze kultur

• J. GRAD. „Rocz. Wschodni” 1999 nr 5.

I. Chrzanowski, S. Pigoń: Mistrz i uczeń

• D. ULICKA: Z archiwum nauki o literaturze polskiej. „Nowe Książ.” 2006 nr 8.