Dariusz PAWELEC
ur. 1965
Pseud.: Da-Ro; T.T.; Tomasz Trzecieski.
Historyk literatury, krytyk literacki.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 22 sierpnia 1965 w Górze Śląskiej w rodzinie nauczycielskiej; syn Romana Pawelca i Genowefy z domu Sowa. W 1979 podjął naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. Powstańców Śląskich w Rybniku; w 1983 zdał maturę. Następnie studiował filologię polską na Uniwersytecie Śląskim (UŚl.) w Katowicach; w 1988 uzyskał magisterium i został zatrudniony w Zakładzie Teorii Literatury Instytutu Filologii Polskiej (od 1991 Instytut Nauk o Literaturze Polskiej, INoLP, od 2005 im. I. Opackiego). W pracy naukowej zajął się poetyką historyczną, genologią, komunikacją literacką i sztuką interpretacji zwłaszcza polskiej poezji II połowy XX w. Debiutował w 1987 artykułem pt. Pokolenie izolacji. Na marginesach młodej poezji, dotyczącym książek Mariusza Grygierczyka, Sławomira Matusza i Bogdana Prejsa,zamieszczonym w piśmie „Student” (nr 16); w piśmie tym drukował artykuły do 1989. Rozwijał działalność krytycznoliteracką, publikując artykuły, recenzje, noty w pismach wydawanych poza cenzurą: „Na Drodze” (1987-89; podp.: Da-Ro; w 1987-88 członek redakcji), „Kontra” (1987-88; podp.: Da-Ro), w kwartalniku „Gąbka” (1988-89; podp.: T.T., Tomasz Trzecieski; w 1988-89 członek redakcji), „Brulion” (1989-90), a także w „Res Publice” (1988-90), „Życiu Literackim” (1988-89), „Autografie” (1989-90), „Twórczości” (1989-91), „Kresach” (1990-91, 1993; w 1991-95 członek zespołu redakcyjnego), „Nowych Książkach” (w 1996-2000 liczne recenzje). W 1992 uzyskał doktorat na UŚl. na podstawie rozprawy pt. Reguły organizacji wypowiedzi poetyckiej w wierszach Stanisława Barańczaka (promotor prof. Ireneusz Opacki) i otrzymał stanowisko adiunkta w Zakładzie Teorii Literatury (od 2003 Zakład Poetyki Historycznej i Sztuki Interpretacji). W 1993-95 pełnił funkcję dyrektora programowego Radia TOP FM w Katowicach. W 1994 był stypendystą Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. W listopadzie 2000 został powołany przez Marszałka Województwa Śląskiego na Przewodniczącego Rady Programowej Wojewódzkiej Instytucji Kultury Ars Cameralis w Katowicach. W styczniu 2004 został dyrektorem Biblioteki UŚl., a w 2012 dyrektorem połączonych bibliotek UŚl. i Uniwersytetu Ekonomicznego – Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej. W 2004 uzyskał habilitację na UŚl. na podstawie rozprawy Świat jako Ty. Poezja polska wobec adresata w drugiej połowie XX wieku. Od tegoż roku do 2007 kierował Międzyinstytutową Polonistyczną Pracownią Komunikacji Społecznej UŚl. W 2006 otrzymał stanowisko profesora UŚl. W tymże roku został członkiem Rady Naukowej Śląskiej Biblioteki Cyfrowej w Katowicach. W 2007 objął kierownictwo Zakładu Poetyki Historycznej i Sztuki Interpretacji INoLP UŚl. W 2009 wszedł w skład Rady Naukowej pisma „Bibliotheca Nostra”, a w 2011 Rady Programowej Biblioteki Śląskiej w Katowicach,. Artykuły i recenzje publikował w „Opcjach” (2011), „Pamiętniku Literackim” (2011), „Postscriptum Polonistycznym” (2011), piśmie „Świat i Słowo” (2011) oraz w „Ruchu Literackim” (2012). W 2012 był przewodniczącym Rady Programowej Oddziału Telewizji Polskiej w Katowicach. W 2013 otrzymał tytuł naukowy profesora. Wyróżniony m.in. Złotą Odznaką Za Zasługi dla Uniwersytetu Śląskiego (2007).
W 1987 ożenił się z Joanną Dembińską, literaturoznawczynią; ma dwoje dzieci: Przemysława (ur. 1989) i Hannę (ur. 1992). Mieszka w Katowicach.
TWÓRCZOŚĆ
1. Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i konteksty. Katow.: Śląsk 1992, 200 s. Z Prac Zakładu Teorii Lit. UŚl.
Rozprawa doktorska.
2. Lingwiści i inni. Przewodnik po interpretacjach wierszy współczesnych. Katow.: Wydawn. UŚl. 1994, 146 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1474.
Zawiera szkic: Poezja wobec języka – język wobec świata, – nadto interpretacje wierszy: Cz. Miłosz: Sroczość; Cz. Miłosz: Moja wierna mowo; M. Białoszewski: Podłogo, błogosław; M. Białoszewski: Kabaret Kici Koci (fragm.); R. Krynicki: Język, to dzikie mięso; S. Barańczak: U końca wojny dwudziestoletniej; S. Barańczak: Tłum, który tłumi i tłumaczy.
3. Czytając Barańczaka. Katow.: Gnome; Letnia Szkoła Języka, Literatury i Kultury Pol. 1995, 166 s. Bibl. Interpretacji, t. 1.
Zawiera interpretacje wierszy. – Reprodukcja cyfrowa w CBN [Cyfrowa Bibl. Nar.] Polona.
4. Debiuty i powroty. Czytanie w czas przełomu. Katow.: Ag. Artyst. Para 1998, 206 s.
Nagroda w 18 edycji konkursu Wojewody Katowickiego na przedsięwzięcie kultury w 1998.
Zawartość: I. „Zniewolony umysł” Czesława Miłosza – fakt polityczny czy literacki?; Wartość języka. „Moja wierna mowo” Czesława Miłosza; Głos z Ameryki [dot.: Widzenia nad Zatoką San Francisco]. – II. Dojść do siebie. Wiersze Stanisława Barańczaka; Pokolenie ’68 „na wygnaniu” [dot. poezji tzw. Nowej Fali]; Od Grudnia do Sierpnia – Stanisław Barańczak jako poeta; Czy istnieje pokolenie ’76?. – III. Poezja stanu wojennego; Wojna, stan wojenny, ironia, kabaret, Białoszewski…; Sytuacja debiutu; „Szyk” i „skowyt”. O poezji debiutantów drugiej połowy lat osiemdziesiątych [dot. m.in. J. Podsiadły i K. Koehlera]; Prozatorskie debiuty dekady ze wskazaniem: Powieść jako skrzynka pocztowa [dot.: Ch. Skrzyposzek: Wolna Trybuna]; Notatnik filologa albo obok powieści [dot.: J. Pilch: Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej]; Biografia emigranta albo zamiast powieści [dot.: B. Wildstein: Jak woda]; Czytanie w czas przełomu.
5. Świat jako Ty. Poezja polska wobec adresata w drugiej połowie XX wieku. Katow.: Wydawn. UŚl. 2003, 293 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2162.
Rozprawa habilitacyjna.
Zawartość: I. „Kim jesteś Ty?”. Z problemów poetyki adresata lirycznego. – Kim jesteś Ty; Adresat jako zagadnienie komunikacyjnej teorii dzieła literackiego: Adresat – odbiorca – czytelnik; „Adresat przedstawiony” czy „adresat możliwy”?; Wewnętrzne/zewnętrzne; Poziom literackiej reprezentacji. – Działanie aktu mowy w komunikacji poetyckiej: Intertekstualność; Światy możliwe; Mimesis, presupozycje, konwencje. Gatunki, tematy, figury retoryczne: Poetyka tekstu ofiarowanego; Poezja apelatywna na tle topiki; Apostrofa; Oda; Alotropy; Bóg jako adresat. – Obecność – spotkamie – relacja. – Cz. II: Figury przemocy. – Dziecię Europy [dot. wiersza Cz. Miłosza]: Wersja [Cz.] Miłosza; Od [E. ]Brylla do [J. ]Polkowskiego; Wersja [T.] Nowaka [dot. wiersza: Ósmy pacierz azjatycki]; „Bądź wierny Idź”: Przesłanie [dot. wiersza Z. Herberta: Przesłanie pana Cogito]; Pokolenie ’68; Bądź wierny Milcz. – Cz. III. Słowa miłości. – Głos Orfeusza: „Ty, którego nie mogłem ocalić…”; „Sylabizuję ciało twoje…” [dot. A. Kamieńska: Biały rękopis]; Poetyckość wobec doświadczenia straty; Pieśń nad pieśniami: „Zaproszenie do miłości”; „Nieobecność” [dot. wiersza J. Bierezina]; „Nadnagość” [dot. wiersza „Lustro” H. Poświatowskiej]. – Cz. IV: Próby rozumienia. – „Sobowtór w fałszywym lustrze”: „Zapomnij o sobie…”; „… ty jesteś moim odbiciem”; Widzę Cię, odczytującego ten wiersz.
6. Od kołysanki do trenów. Z hermeneutyki form poetyckich. Katow.: Wydawn. UŚl. 2006, 243 s. Pr. Nauk. U Śl. w Katow., 2447.
Zawartość: Jak możliwa jest dziś poetyka historyczna?; Kołysanka [dot. wiersza A. Zagajewskiego]; Tekst ofiarowany [dot.: M. Świetlicki: Dla Jana Polkowskiego]; Pastisz [dot.: J. Podsiadło: List do Pawki Marcinkiewicza…]; Nieskończone Ty [dot. wierszy J. Przybosia]; Pomnik czy wiersz? [dot.: J.M. Rymkiewicz: Kartka]; Konfesje elegijne [dot. m.in. wierszy Z. Herberta i Cz. Miłosza]; Elegia [dot.: Z. Herbert: Elegia na odejście pióra atramentu lampy]; Treny [dot. m.in.: Z. Herbert: Tren Fortynbrasa, Cz. Miłosz: Orfeusz i Eurydyka]; Genus universum [dot. statusu genologicznego twórczości Cz. Miłosza].
7. Wirpsza wielokrotnie. [Studia]. Mikołów: Inst. Mikołowski 2013, 270 s. Bibl. „Arkadii”, 94.
Wyd. jako dokument elektroniczny: [on-line] Mikołów: Inst. Mikołowski 2013, plik w formacie PDF dostępny w Bibl. Nar.
Zawartość: I. Wirpsza wielokrotnie: Recepcyjne koncepty i mity; Faza socrealistyczna; Faza moralistyczna; Faza eksperymentu; Faza lingwistyczna; Faza nieobecności; Faza remanentów; Faza przywracania obecności; Faza (post)lektury. – II: Traktat polemiczny [dot. też: Cz. Miłosz: Traktat moralny]; Komentarze do fotografii The Family of Man”; Traktat skłamany; Faeton; Nowy podręcznik wydajnego zażywania narkotyków; Sens Fortynbrasa; Samobójcom; Melancolia I; Liturgia. – III: Polaku, kim jesteś?
Artykuły i studia w książkach zbiorowych i czasopismach, m.in.: Pokolenie ’68. Wybrane zagadnienia języka artystycznego. W: Cezury i przełomy. Katow. 1994 s. 124-139. – Między dyskrecją a dyspersją. Oblicza końca poezji lingwistycznej. „Pozn. Stud. Polonist. Ser. Lit.” 2006 t. 13 s. 7-21. – Między zwierciadłem a lampą. Rola romantycznej „metafory umysłu” w poezji Zbigniewa Herberta na przykładzie wiersza pt. „Elegia na odejście pióra atramentu lampy”. W: Dialogi z romantycznym kontekstem. Katow. 2006 s. 9-34. – Urszuli Kozioł „dowody na istnienie chwili”. W: Śląski Wawrzyn Literacki 2005. Katow. 2006 s. 131-145. – O Stanisławie Barańczaku i poetyckiej nieufności. W: Literatura współczesna. Goleszów 2007 s. 9-37. – Sytuacja gatunku – genologia sytuacyjna. W: Od tematu do rematu. Pozn. 2007 s. 505-518. – Dyskretny urok liryki, albo „niedyskrecje” Piotra Sommera. W: Wyrazy życia. Pozn. 2010 s. 105-112. – PRL – powrót w teczkach. Czy „poezja lingwistyczna” może być jeszcze potrzebna? W: PRL – świat (nie) przedstawiony. Pozn. 2010 s. 249-260. – Rewolta słowa poetyckiego – Barańczak, Krynicki. W: Poznań w Marcu – Marzec w Poznaniu (w rocznicę wydarzeń 1968 roku). Pozn. 2010 s77-90. – Kod hymniczny w poezji Czesława Miłosza. „Pam. Lit.” 2011 z. 2 s. 35-54.- „Zniewolony umysł” [Cz. Miłosza]. Zmiana biegunów recepcji. „Postscriptum Polonist.” 2011 nr 1 s. 184-190, przekł. w wersji bułg. pt. Porobeniât razum – smjana v poljusite na recepciâ. [Przekł.] M. Grigorova. W: Nobelovata nagrada za literatura – most meždu kulturite. Veliko T’rnovo 2013 s. 89-93. – Bałkany a sprawa polska. „Mitrovica” Radosława Kobierskiego. „Pozn. Stud. Polonist. Ser. Lit.” 2012 t. 40 nr 19 s. 221-232. – [T.S.] Eliot Stanisława Barańczaka. W: Literatura polska w świecie. T. 6. Barańczak. Postscriptum. Katow. 2016 s. 117-131.
Prace redakcyjne
1. Powiedz prawdę. Antologia poezji Pokolenia 68: 1968-1981. Wybór, wstęp i oprac.: D. Pawelec. Gliwice: Wokół Nas 1990, 105 s.
2. Znajomym gościńcem… Prace ofiarowane Profesorowi Ireneuszowi Opackiemu. Red. T. Sławek przy współudziale A. Nawareckiego i D. Pawelca. Katow.: UŚl. 1993, 257 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1376.
3. Kanonada. Interpretacje wierszy polskich (1939-1989). Pod red. A. Nawareckiego, przy współudziale D. Pawelca. Katow.: UŚl. 1999, 183 s. Pr. Nauk. U Śl. w Katow., 1844.
4. Martwe punkty. Antologia poezji „Na Dziko” (1994-2003). Wybór, oprac. i komentarz D. Pawelec. Katow.: Instytucja Kultury Ars Cameralis Silesiae Superioris 2004, 100 s.
Przekł.: czes.: Mrtvé body. Antolgie poezie „Na Divoko”. [Przeł.:] J. Faber. Ostrava 2006, – słowac.: Mrtvé body. Antológia poézie zo Sliezska – „Nadivoko”. [Przeł.:] K. Chmel. Bratislava 2004.
5. „Obchodzę urodziny z daleka…”. Szkice o Stanisławie Barańczaku. Red.: J. Dembińska-Pawelec, D. Pawelec. Katow.: Wydawn. UŚl. 2007, 262 s. Pr. Nauk. U Śl. w Katow., 2577.
6. Zamieranie. Interpretacje. Red. i wstęp: G. Olszański, D. Pawelec. Katow.: Ofic. Wydawn. Wacław Walasek 2007, 203 s.
Dot. motywu śmierci w literaturze pol. – Por. też poz. 8.
7. Biblioteka otwarta. Wczoraj i jutro Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego. Red.: M. Kycler, D. Pawelec. [Wstęp:] D. Pawelec. Katow.: Ofic. Wydawn. Wacław Walasek 2008, 383 s.
8. Zamieranie. Lektury. Red.: G. Olszański, D. Pawelec. Katow.: Ofic. Wydawn. Wacław Walasek 2008, 179 s.
Dot. motywu śmierci w literaturze pol. – Por. też poz. 6.
9. W. Wirpsza: Listy z oflagu. Oprac., posł. i przyp. opatrzył D. Pawelec. Wstępem poprzedził L. Szaruga. Szczec.: Zaułek Wydawn. Pomyłka 2015, 247 s. Esej. Słowo. Rozmowa.
10. Światła biblioteki otwartej. Rola biblioteki akademickiej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Red.: D. Pawelec, M. Waga, J. Witek. Katow.: Centrum Inf. Nauk. i Bibl. Akademicka; Ofic. Wydawn. Wacław Walasek 2016, 194 s.
Mater. z konferencji zorganizowanej 18-19 X 2012 w Katow. – Część referatów w jęz. ang.
OPRACOWANIA (wybór)
Ank. 2010, 2011.
Wywiady: Czekając na poetę. Rozm. K. Karwat. „Dz. Zach.” 1995 nr 84 [dot. gł.: Poezja Stanisława Barańczaka; Czytając Barańczaka]; Wszyscy jesteśmy pionierami. Rozmowa z dyrektorem Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego dr. Dariuszem Pawelcem. Rozm. K. Bytomska. „Gaz. Uniwersytecka UŚl.” [on-line] 2004 nr 9-10/119/120 [dostęp 20 grudnia 2010]; Rozmowa z prof. dr. hab. Dariuszem Pawelcem, dyrektorem Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej w Katowicach, kierownikiem projektu „Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka” realizowanego w latach 2008-2012. Rozm. J. Kamińska. „Zarządzanie Biblioteką” 2015 nr 1.
Ogólne
E. BALCERZAN: Dariusz Pawelec. Widowiska komunikacyjne. W tegoż: Pochwała poezji. Mikołów 2013.
Poezja Stanisława Barańczaka
A. DZIADEK: Barańczak przeczytany. „Postscriptum” 1993 nr 4 (5), przedr. „Opcje” 1993 nr 2.
A. GRABOWSKI. „Ruch Lit.” 1993 nr 4.
A. POPRAWA: W wierszach, wokół wierszy. „Odra” 1994 nr 7/8.
K. KARWAT: Miłosz, Barańczak i inni. „Dz. Zach.” 1998 nr 140.
Zob. też Wywiady.
Lingwiści i inni
J. KANIEWSKI: Lingwiści i … nauczyciele. „Polonistyka” 1995 nr 9.
A. OPACKA: Lingwiści i inni. „Warsztaty Polonist.” 1995 nr 3.
Czytając Barańczaka
J. WOLSKI: Interpretować Barańczaka. „Opcje” 1996 nr 2.
Zob. też Wywiady.
Debiuty i powroty
M. KISIEL: Pytania o dziewiątą dekadę. „Śląsk” 1998 nr 11.
K. MALISZEWSKI: Czytanie na wyspie. „Twórczość” 1998 nr 11, przedr. w tegoż: Zwierzę na J. Wr. 2001.
A. POPRAWA: Dwie perspektywy krytyka. „Nowe Książ.” 1998 nr 10.
Świat jako Ty
P. ŚLIWIŃSKI: Ty w centrum uwagi. „Nowe Książ.” 2004 nr 5.
P. MICHAŁOWSKI: Pustka wokół Ty, czyli ciemna strona wiersza. „Teksty Drugie” 2006 nr 5.
-R.: Mowa do kogoś. „Rzeczpospolita” 2006 nr 115.
Wirpsza wielokrotnie
P. MACKIEWICZ: Nieprzeczytana lektura obowiązkowa. „Nowe Książ.” 2014 nr 6.
Martwe punkty
Zawsze chodziło o wiersze. Pycha antologisty. Z Dariuszem Pawelcem – redaktorem „Martwych punktów” rozm P. Lekszycki i in. „Kursywa. Mag. Lit.” 2005 nr 3.
