Feldmanowa Maria

Dorota Samborska-Kukuć

Tłumaczka, krytyczka literacka. Pseudonimy i kryptonimy: Maria Kreczowska, Eliza Warzycka, M. K., Maria F., M.F., mf.

Informacje biograficzne. Maria z Kleinmannów Feldmanowa urodziła się 6 I 1874 w Brzostku k. Jasła. Pochodziła z inteligenckiej rodziny żydowskiej, była córką kupca Maurycego Kleinmanna (1848–1920) i Salomei ze Spettów (ok. 1850 – po 1920). Mieszkała z rodzicami w Przemyślu. Miała co najmniej jedną siostrę. Działała w zarządzie przemyskiej Czytelni Naukowej, gdzie poznała Wilhelma Feldmana (1868–1919), który wygłaszał tam prelekcje; 31 VII 1898 wzięli ślub. Feldmanowie mieli jednego syna Józefa (1899–1946), wybitnego historyka, profesora UJ. Przed 1919 r. przeszła na katolicyzm. Od 1901 r. do śmierci mieszkała w Krakowie. W l. 1901–1914 pracowała z mężem w redakcji „Krytyki” (jako m.in. sekretarz pisma). Była tłumaczką literatury pięknej (głównie prozy) z języków angielskiego i niemieckiego, przełożyła ok. 70 dzieł, m.in. utwory Oscara Wilde’a, a także baśnie braci Wilhelma i Jacoba Grimmów, Robinsona Cruzoe Daniela Defoe, powieści Charlesa Dickensa, Marka Twaina, Edwarda Dekkera (ps. Multatuli), modne wówczas dzieła Ethel Voynich (Szerszeń). Dokonała również przekładu Kultury Odrodzenia we Włoszech Jacoba Christopha Burckhardta. W 1927 r. wydała zebrane opowiadania dla dzieci Złota księga młodzieży. Feldmanowa zmarła 18 XII 1953 w Krakowie. Spoczywa w grobowcu rodzinnym na Rakowicach.

Działalność krytyczna. Była nie tylko wybitną tłumaczką, której przekłady uznane są i dziś za arcydzieła sztuki translatorskiej, ale próbowała również sił jako krytyczka literacka. Publikowała niewiele (w „Izraelicie” i w „Krytyce”). Recenzjom Feldmanowej patronuje głównie idea emancypacji kobiet, decydująca o wyborze analizowanych i ocenianych utworów. Wypowiedzi krytyczne autorka osadza w funkcjonalnie dobranych kontekstach historyczno-społecznych, co świadczy o gruntownej wiedzy na temat podejmowanych zagadnień. Feldmanowa wykazuje głębokie rozumienie specyfiki kreacji postaci kobiecych, potrafi nazwać procesy transgresyjne prowadzące od osobowości kobiecej o uczuciowości sentymentalnej poprzez postaci męczennicy i społecznicy po dojrzałość kobiety jako świadomego siebie bytu niezależnego. Nie godzi się na ekspozycję seksualizmu kobiecego ([rec.] Z. Nałkowska, Kobiety, „Krytyka” 1906, t. 2), widząc w tym niebezpieczeństwo redukcji, a nie dążenie do pełni człowieczeństwa. Drażni ją w powieści Zofii Nałkowskiej brak walki o prawa kobiece. W utworach Gabrieli Zapolskiej dostrzega konsekwentny naturalizm; nie tyle jednak interesuje krytyczkę świat prostytucji, ile ułomność instytucji małżeństwa, które generuje kobiece tragedie („Krytyka” 1914, t. 41). Celnie wskazuje anachronizm powieści Wyzwolona Wiktora Gomulickiego, skierowanej przeciw feminizmowi („Krytyka” 1901, t. 1). Drugim czynnikiem stanowiącym według Feldmanowej o ważności dzieła jest przeniesienie punktu ciężkości z zewnętrznego oglądu rzeczywistości na ekspozycję życia wewnętrznego, nie realizm deskrypcyjny, ale liryczna analiza świata psychicznego jest najistotniejszym dla niej walorem utworu literackiego. Ten punkt widzenia zaważył w jej przypadku na wyborze dzieł obcych, które przekładała (m.in. powieści Voynicz, „Krytyka” 1913, t. 40) i na zachwycie Henrykiem Ofterdingenem Novalisa („Krytyka” 1914, t. 42).

Poza debiutem, tj. bardzo emocjonalną recenzją Miasta diamentów Hermana Hejermansa („Izraelita” 1904, nr 49–50), krytyki Feldmanowej są erudycyjne, staranne i przemyślane, wyrafinowane i ironiczne, elokwentne i błyskotliwe, operujące stylem, który mimo młodopolskiej maniery wielosłowia zdradza talent literacki. W omawianych dziełach krytyczka ceniła umiar, zrównoważenie środków ekspresji, „dostojną prostotę”, ganiła szablony i zapożyczenia, naiwność i pustą frazeologię. Odzywała się rzadko, zwykle pod wpływem podziwu lub oburzenia. Jej artykuły podszyte są nie tylko wiedzą, ale także płomiennymi uczuciami.