Groddeck Gotfryd Ernest
Filolog klasyczny, tłumacz, profesor Uniwersytetu Wileńskiego, krytyk literacki.
Informacje biograficzne. Kręgi działalności. Urodził się 17 XI 1762 r. w Gdańsku jako syn Beniamina, profesora literatury greckiej i języków wschodnich w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, i Beaty Konstancji Ehlert. Pierwsze nauki pobierał w szkole przy kościele Najświętszej Marii Panny w Gdańsku, później kształcił się (1777–1782) w Gdańskim Gimnazjum Akademickim. Do profesorów, którzy wywarli w tym czasie największy wpływ na młodego Groddecka, zalicza się Benedykta Cosacka, zadeklarowanego przeciwnika sentymentalizmu, zwłaszcza powieści. Po śmierci Beniamina Groddecka (1776), wychowanie Gotfryda Ernesta wspierał także Samuel Unselt, rektor szkoły przy kościele Najświętszej Marii Panny, który doradził chłopcu studiowanie teologii. Jesienią 1782 r. Groddeck rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie w Getyndze, które w 1784 r. ‒ zdobywszy złoty medal za rozprawę Commentatio de morte voluntaria w konkursie Wydziału Teologicznego ‒ porzucił na rzecz filologii, decydując się na uczestnictwo w słynnym Seminarium Philologicum Christiana Gottloba Heynego. W okresie getyngskim Groddeck, poza erudycyjną pracą dyplomową De Hymnorum Homericorum reliquiss. Commentatio (1786), która zapoczątkowała naukowe badania nad Homeryckim Corpus Hymnorum, napisał jeszcze filologiczne studium idylli Teokryta (Commentatio in primum idyllum Theocriti, 1782) oraz rozprawę Über die Vergeichung der alten, besonders griechischen mit der deutschen und neueren schönen Literatur (1788), w której porównywał starożytną literaturę, zwłaszcza grecką, z literaturą niemiecką, dając już wówczas wyraz swoim zainteresowaniom komparatystycznym.
W l. 1787–1793 przebywał w Puławach jako nauczyciel i wychowawca Adama Jerzego i Konstantego Czartoryskich . Groddeckowi przypisuje się m.in. wzbudzenie w środowisku puławskim zainteresowania Pindarem. Poza dydaktyką, Groddeck w Puławach zajmował się także pracą naukową (w tym czasie powstała, dedykowana Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu, Antiquarische Versuche. Erste Sammlung, wyd. 1800), bywał też korespondentem „Jenaër Allgemeine Litertaturzeitung”, do której przesyłał informacje na temat ruchu wydawniczego w Polsce. Przez pewien czas Groddeck przebywał w Łańcucie jako nauczyciel Henryka Lubomirskiego (w 1794 r. odbył z nim podróż do Wiednia), w 1796 r. powrócił jednakże do Puław, by objąć obowiązki bibliotekarza i restauratora zniszczonej w 1794 r. biblioteki Czartoryskich.
Dzięki protekcji Czartoryskiego, wówczas kuratora okręgu wileńskiego, w 1804 r. został powołany na profesora języka i literatury greckiej w Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim, od 1807 r. objął także katedrę literatury łacińskiej. Groddeck był wybitnym profesorem, który swoją rozległą erudycją i kompetencjami filologicznymi potrafił wzbudzić u studentów zainteresowanie antykiem, a ‒ powołane jego staraniem ‒ Seminarium Filologiczne (1810), wzorowane na getyngskim, królewieckim i berlińskim, było pierwszą tego typu inicjatywą na ziemiach polskich. Studiowali u niego niektórzy spośród filomatów (Adam Mickiewicz, Józef Jeżowski, Tomasz Zan, Jan Czeczot), do wybitnych studentów Groddecka można też zaliczyć Joachima Lelewela, Szymona Żukowskiego, Leona Borowskiego, Krystyna Lacha Szyrmę, Zygmunta Bartoszewicza, Józefa Kowalewskiego, Jana Stanisława Hryniewicza, Szymona Dowkonta. W ich wspomnieniach przetrwał portret akademika ogromnej wiedzy i życzliwości dla studentów. Uniwersyteckie wykłady Groddecka, prowadzone w języku łacińskim, obejmowały komentarze do utworów Homera, Sofoklesa, Eurypidesa, Pindara, Arystofanesa, Platona, Demostenesa, Horacego, Cycerona, postrzeganych w bardzo szerokim kontekście kulturowym. Wychodząc z założenia ‒ podobnie jak jego mistrz Heyne ‒ że literatury starożytnej nie można traktować wyłącznie w charakterze wzorów stylistycznych, lecz należy ją widzieć jako źródła wiedzy o kulturze i umysłowości dawnych Greków i Rzymian (przekonanie to wyraził już w Antiquiarische Versuche), omawianie dzieł literackich wspierał w pierwszej kolejności wykładami poświęconymi mitologii, starożytnej religii, geografii i historii, na końcu dopiero ‒ historii literatury. Włączał Groddeck do swoich kursów także elementy archeologii i numizmatyki. Filologię pojmował przede wszystkim jako dyscyplinę przynależną do historii („umiejętność historyczną”), stąd w jego interpretacjach aspekt estetyczny omawianych dzieł schodził na plan dalszy, ustępując miejsca komentarzowi historycznemu, etycznemu (uwypuklał Groddeck przede wszystkim treści moralne wpisane w teksty starożytne) oraz retorycznemu. W szczegółowej, krytycznej analizie filologicznej kładł natomiast nacisk na ścisłą, źródłową interpretację tekstów, akcentując konieczność perfekcyjnej znajomości języków starożytnych, nie wykluczającej nawet etymologii. Był przy tym Groddeck przeciwnikiem postulowanego przez Komisję Edukacji Narodowej rozwoju nauk ścisłych i przyrodniczych, z czego, między innymi, wynikał jego konflikt z ówczesnym rektorem Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego Janem Śniadeckim. Groddeck, w duchu zachodnioeuropejskiego neohumanizmu, kilkakrotnie zabierał głos w sprawie kształcenia młodzieży, podkreślając, że nauki ścisłe przyczyniły się do upadku moralnego ludzkości, a przeciwdziałać temu można wyłącznie za pomocą edukacji humanistycznej, zwłaszcza w zakresie filologii klasycznej. Łacina i greka, pozwalające na zrozumienie antycznej kultury i studiowanie pism starożytnych mędrców (Groddeck konsekwentnie podkreślał konieczność poznawania literatury starożytnej w oryginale, tłumaczenia nazywając „nieczystymi strumykami” ‒ zob. Roztrząśnienia niesłusznych zarzutów przeciwko nauce języków starożytnych, „Dziennik Wileński” 1819, t. 2, nr 12), najlepiej bowiem rozwijają władze umysłowe i duchowe człowieka. Zdaniem wileńskiego profesora, znajomość języków starożytnych, zwłaszcza greckiego, „któremu obfitość, wolność, gruntowność, przyjemność i doskonałość dają przed innymi pierwszeństwo”, przyczynia się też do „wydoskonalenia” języka ojczystego” (tamże). Spośród jego bogatej twórczości naukowej w okresie wileńskim wyróżnia się zwłaszcza Initia historiae Graecorum (1811; wyd. 2: 1821–1823) ‒ pierwsza w Polsce historia literatury greckiej. Był Groddeck także wydawcą i krytycznym komentatorem Sofoklesa (Filoktet, 1806; Trachinki, 1808), Cycerona (Mówca, 1809; Leliusz, 1811; Brutus, 1815), Persjusza (Satyry, 1810).
Równocześnie z działalnością dydaktyczną i naukową, od 1805 r. pełnił obowiązki prefekta biblioteki uniwersyteckiej, sprawował też wiele innych funkcji, m.in. dziekana (w latach 1805, 1808–1811, 1821, 1824), członka Komitetu do Ułożenia Ustaw Szczególnych dla Uniwersytetu, Komitetu Cenzury, Komisji do Spisu Książek dla Szkół, przewodniczącego Komitetu dla Przygotowania Ksiąg Elementarnych. W l. 1805–1806 należał do redakcji „Dziennika Wileńskiego”, w 1806 r. został redaktorem „Gazety Literackiej Wileńskiej”, w 1815 był członkiem redakcji „Tygodnika Wileńskiego”. W 1817 r. został kustoszem uniwersyteckiego gabinetu numizmatycznego. W l. 1819–1825 był członkiem korespondentem warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był też prezesem honorowym Towarzystwa Nauk Moralnych w Wilnie, członkiem Mitawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Sztuk oraz Genueńskiego Towarzystwa Łacińskiego. Od 1813 r. należał do wolnomularstwa: był członkiem loży Gorliwy Litwin (1816), mistrzem loży Dobry Pasterz (1820) i Prowincjonalna Litewska Doskonała Jedność.
W 1789 r.ożenił się z córką ogrodnika Czartoryskich, protestantką Joanną d’Edling, z którą miał kilkoro dzieci. Zmarł 11 IV 1825 wskutek zapalenia płuc, którego nabawił się w podróży do Kijowca k. Rakowa), pochowano go na cmentarzu parafialnym w Kijowcu (dzisiejsza Białoruś).
Bibliografia
NK, t. 4; PSB, t. 8
Źródła:
Commentatio in primum idyllum Theocriti, Gdańsk 1782;
Commentatio de morte voluntaria. In concertatione civium Academiae Georgiae Augustae IV Junii 1785 ab ordine theologorum praemio ornata, Getynga 1785;
De hymnorum Homericorum reliquiis commentatio, Getynga 1786;
Über die Vergleichung der alten besonders griechischen mit der deutschen und neueren schönen Literatur, Berlin 1788;
Antiquarische Versuche. Erste Sammlung, Lwów 1800;
Wykład nowego mniemania względem poematów „Iliady” i „Odyssei” Homerowi przypisywanych, „Dziennik Wileński” 1805, t. 1;
Jak należy pisać o przedmiotach mitologicznych?, „Dziennik Wileński” 1805, t. 1;
Uwagi nad zdaniem autora „Podróży Anacharsysa” o prawach ateńskich co do edukacji, „Dziennik Wileński” 1805, t. 2;
O celu i sposobie uczenia starożytnej klasycznej literatury w szkołach i gimnazjach, 1805, t. 5;
Thomas Twining, o poezji za sztukę naśladowniczą uważanej; „Dziennik Wileński” 1805, t. 3, nr 8; 1806, t, 4, nr 10–11;
De orbis antiqui Graecis cogniti descriptione, wygł. Wilno 28 VI1805 na publicznym posiedzeniu Uniwersytetu Wileńskiego, niewydane, odpis J. Lelewela w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 3488 [streszcz.: „Gazeta Literacka Wileńska” 1806, nr 1];
De religionum Hellenicarum natura et indole, wygł. Wilno 15 IX 1805 na publicznym posiedzeniu Uniwersytetu Wileńskiego, nie wyd., odpis J. Lelewela w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 3488 [streszcz. „Gazeta Literacka Wileńska” 1806, cz. 2, nr 42];
Initia Historiae Graecorum litterariae, t. 1–2, wyd. 2 Wilno 1821;
Antiquitatum Romanarum doctrina in usum lectionum academicarum adumbrata, Wilno 1811;
O znaczeniu, celu i osnowie literatury w powszechności, „Tygodnik Wileński” 1816, t. 1, nr 12;
Roztrząśnienie niesłusznych zarzutów przeciwko nauce języków starożytnych, „Dziennik Wileński” 1819, t. 2, nr 12 i odb.;
Epicrisis questionis de fine tragoediae Graece veteris ethico et politico, w: Praelectiones in Univ. Litterarum Caesarea Vilnensi, Wilno 1822–1823.
Opracowania:
S. Schneider, Godfryd Ernest Groddeck w setną rocznicę powołania jego do Wilna na katedrę literatury greckiej, „Lwów 1904 (odb.);
T. Grabowski, Krytyka literacka w Polsce w dobie pseudoklasycyzmu, Kraków 1918;
T. Sinko, Hellenizm Juliusza Słowackiego, Warszawa 1925;
J. Oko, Seminarium filologiczne Godfryda Ernesta Grodka, Wilno 1933;
A. Szantyr, Z dziejów filologii klasycznej, „Alma Mater Vilnensis” 1933, z. 11;
Z dziejów filologii klasycznej w Wilnie, red. J. Oko, Wilno 1937;
J. Kleiner, Mickiewicz, t. 1, Lublin 1948; Korespondencja J. Śniadeckiego, wyd. M. Chamcówna, S. Tync, Wrocław 1954;
T. Sinko, Mickiewicz i antyk, Wrocław 1957;
S. Młodecki, G.E. Groddeck. Studium biograficzne na podstawie notat M. Malinowskiego, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1958, z. 6;
S. Pigoń, Historia jednego konkursu do katedry wymowy i poezji, w: tenże, Z ogniw życia i literatury, Wrocław 1961;
M. Plezia, Geneza seminarium filologicznego G.E. Grodka, „Eos” 1962, t. 52, z. 2;
K. Mężyński, Gotfryd Ernest Groddeck profesor Adama Mickiewicza. Próba rewizji, Gdańsk 1974;
E. Juzoń, Antyk, w: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 1991;
L.T. Błaszczyk, Z dziejów neohumanizmu w Wilnie na początku XIX wieku, „Collectanea Philologica” 1995, z. 1; J. Starnawski, Sylwetki wileńskich historyków literatury, Bydgoszcz 1997.
