30. Inny jest śladem

Analiza i interpretacja leitmotivu pamięci, który przewija się przez cały utwór. – Analiza i interpretacja metafory „czarna pamięć”

Leitmotivem, który przewija się przez cały utwór, okazuje się zatem pamięć. Zdanie wypowiedziane przez doktora M.S. zwrócone jest w stronę przeszłości. Także monolog podmiotu lirycznego – choć mieści w sobie teraźniejszość przechadzki ulicami Kazimierza – jest w swej istocie podróżą w głąb czasu. Wędrówka bohatera odsłania teraz nowy wymiar: jawi się jako rodzaj pracy nad czymś, co nazywa on „czarną pamięcią”, a co można interpretować jako metaforę pamięci posttraumatycznej. Nie będzie chyba nadużyciem, gdy potraktujemy jego spacer jako specyficzną formę „pracy nad traumą”. Czym jest ta praca? Przyjęty w wierszu model przepracowywania tego, co poeta celnie nazywa „czarną pamięcią”, dobrze odsłania swe cechy w kontekście fundamentalnych dla dyskursu współczesnej humanistyki – zresztą skrajnie różnych – propozycji Fryderyka Nietzschego i Emmanuela Lévinasa. Przypomnijmy: autor Tako rzecze Zaratustra sprowadza pracę z niedobrą pamięcią do pracy nad zapomnieniem. Jak pisze Gilles Deleuze, w egzystencjalnym projekcie Nietzschego nie ma miejsca na „czarną pamięć”. Podejmowane przez filozofa próby radykalnego uwolnienia się od jej ciężaru oznaczały konieczność eliminacji wszystkiego, co mogłoby o nim przypominać. Stąd właśnie imperatyw „zacierania śladów”, wymazywania wszystkiego, co mogłoby obciążać, zatrzymywać, kierować wzrok ku przeszłości^[1]. Inaczej u Lévinasa. Ślad nie ma u niego charakteru przedmiotowego, lecz podmiotowy. Jest śladem osoby. Przeszłość ma charakter zobowiązujący – jest mieszkaniem Innego. Próba zapomnienia, wymazania śladów musiałaby być próbą zabicia tego, który przeszedł. Ślad okazuje się wezwaniem do wspólnoty, do etyki solidarności z tym, który je zostawił, do uczestnictwa w jego bólu i biedzie^[2].