Iwanowska z Krzymuskich Maria Kazimiera

Prozaiczka, publicystka, krytyczka literacka, malarka. Pseudonim: Theresita, Marcin Oksza, M. Oksza.

Informacje biograficzne. Maria Kazimiera Krzymuska, córka Stanisława i Marii z Orzechowskich, urodziła się 29 I 1879 w dobrach dziedzicznych Budzisław Kościelny na Kujawach. Odebrała staranne wychowanie domowe pod okiem matki, uzdolnionej literacko publicystki i erudytki. Miała sześcioro rodzeństwa. Często wraz z rodziną przebywała w Krakowie u swej ciotki, profesorowej Anny Zakrzewskiej; dzięki kontaktom matki w środowisku krakowskich uczonych i artystów poznała wielu z nich. Wskutek problemów wychowawczych, jakie stwarzała, została ok. 1894 r. oddana do klasztoru urszulanek w Beaugency koło Orleanu.

Po powrocie do kraju w 1898 r. znalazła się w kręgu akolitów Stanisława Przybyszewskiego i jego żony Dagny Juel. Debiutowała rok później impresją prozatorską Diabolique ( „Życie” 1899, nr 15/16) pod pseudonimem, jaki wymyślił dla niej Przybyszewski – Theresita, nawiązujący do imienia hiszpańskiej mistyczki, św. Teresy z Ávili. W „Krytyce” (1900, t. 1, z. 3) opublikowała pozbawiony tytułu fragment wspomnień z klasztoru Beaugency, opatrzony mottem z Godziny myśli Juliusza Słowackiego. Zakochana w poecie-dekadencie, Stanisławie Korab-Brzozowskim, po jego samobójczej śmierci w kwietniu 1901 r., zabójstwie Dagny Juel w czerwcu tego roku oraz śmierci obojga rodziców (grudzień 1901 i listopad 1902), przeszła załamanie nerwowe. Krótko mieszkała w Kaliszu w domu rodzinnym oraz na wsi( prawd. w Wilczynie) i ok. 1904 r. ponownie wyjechała do Francji z zamiarem wstąpienia na stałe do klasztoru w Beaugency. Zamiar ten nie doszedł do skutku.

Obdarzona żywiołowym temperamentem, nie szukała stabilizacji. Jesienią 1904 r. powróciła do Warszawy, gdzie wspierała strajkujących robotników, działając w komitecie udzielającym pomocy materialnej ich rodzinom, uczestniczyła w manifestacjach ulicznych („cała w rumieńcach i kokardach”). W 1906 r. przebywała w Paryżu, gdzie nawiązała kontakty ze środowiskiem artystycznym; interesowała się żywo mistycyzmem i sztuką średniowieczną. Nawiązała kontakt z Winifred Cooper, brytyjską poetką i malarką. W tym samym roku ukazał się tom jej opowiadań Stygmat (II wyd. w 1909 r.), charakterystyczny dla epoki ekspresyjny stop erotyczno-religijnych uniesień. Planowała założenie szkoły dla dziewcząt i w związku z tym projektem wyjechała do Anglii w celu zapoznania się z nowoczesnymi systemami nauczania; pracowała w pensjonacie żeńskim w Londynie jako nauczycielka języka francuskiego. Stamtąd wraz z hrabiostwem Julianem i Jadwigą Ścibor-Marchockimi jako panna do towarzystwa ich córki, Julii, udała się w podróż do Włoch oraz Francji. Krótkotrwała znajomość z rodziną arystokratów zakończyła się burzliwym rozstaniem. Po powrocie do Warszawy przez jakiś czas pracowała w atelier malarskim ekspresjonisty Konrada Krzyżanowskiego, który ją sportretował.

W 1907 r. (w Paryżu?) wyszła za mąż za Feliksa Iwanowskiego, ps. Rogala, dziennikarza i pisarza, późniejszego legionistę. Wraz z mężem wyjechała do Stanów Zjednoczonych, pracowała w redakcjach „Gazety Polskiej w Chicago” oraz „Dziennika Narodowo-Polskiego”. Do kraju powróciła w 1910 r. Na krótko zamieszkała w Poznaniu, od stycznia 1911 r. zasiadała w komitecie redakcyjnym poznańskiego czasopisma „Filareta” (obok Bronisława Ruczyńskiego i Nikodema Cieszyńskiego). Rok później była znów w Paryżu, a następnie w Skolimowie, gdzie w szkole średniej nauczała rysunków. W l. 1912–1913 na łamach „Bluszczu” ogłosiła powieść autobiograficzną U źródeł (wyd. osob. 1914). Wojnę spędziła w Warszawie, działała w Lidze Kobiet, a jej mieszkanie było ośrodkiem konspiracji i propagandy. Podzielała polityczne poglądy męża: sympatie piłsudczykowskie, o czym świadczy m.in. opowiadanie In memoriam (1917). W l. 1920–1921 udzielała się jako agitatorka w akcji plebiscytowej na Śląsku. W tym czasie zachorowała na gruźlicę. Leczyła się w Zakopanem, utrzymywała kontakty ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem, grała w jego teatrze. Pod koniec życia na krótko zamieszkała u siostry, Julii Kisielewskiej, w Płocku, gdzie zmarła 6 V 1923.