Jan RYBOWICZ

Autor(ka) hasła: Maria Kotowska-Kachel

1949–1990

Poeta, prozaik.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 26 maja 1949 w Koźlu (obecnie Kędzierzyn-Koźle) na Opolszczyźnie w rodzinie chłopskiej; syn Józefa Rybowicza i Heleny z Poplickich. Uczęszczał do szkoły podstawowej w Koźlu, a po jej ukończeniu przez rok uczył się w szkole górniczej w Katowicach. Nie otrzymał promocji do następnej klasy i w 1963 zamieszkał wraz z rodzicami we wsi Lisia Góra pod Tarnowem (rodzice odziedziczyli tam gospodarstwo). Od 15 roku życia pracował fizycznie m.in. jako pomocnik murarza, magazynier. W 1968 podjął naukę w Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących w Tarnowie; w 1971 zdał tam maturę i rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Po kilku miesiącach studia porzucił. Podjął pracę robotnika dołowego w kopalni. Po nieudanej próbie dostania się do Szkoły Teatralnej w Krakowie, wrócił ponownie do pracy fizycznej. W 1972-73 odbywał służbę wojskową. Debiutował w 1976 wierszem pt. Wyobraźnia na łamach „Gazety Południowej” (nr 262). W tymże roku został członkiem grupy literackiej Rydwan. Wiersze i prozę ogłaszał w wielu czasopismach, m.in. w „Nowym Wyrazie” (od 1978), „Tygodniku Kulturalnym” (od 1979), „Życiu Literackim” (od 1979), „Poezji” (od 1980), „TeMi” (od 1980). Był laureatem wielu nagród w konkursach literackich. W 1980 wydał swój pierwszy zbiór opowiadań pt. Samokontrola i inne opowiadania. Po wprowadzeniu stanu wojennego, choć nie był zaangażowany w działalność opozycyjną, 13 grudnia 1981 został internowany i był przetrzymywany w Załężu do marca 1982. W 1985 został członkiem ZLP. Wieloletnia choroba alkoholowa doprowadziła go do śmierci w Lisiej Górze 21 października 1990.

W 2004 został jednym z laureatów w plebiscycie 25-lecia tygodnika „TEMI” w kategorii „Ludzie kultury”.

TWÓRCZOŚĆ

1. Być może to. [Wiersze]. Wwa: ZG SZSP 1980, 31 s. Pokolenie, Które Wstępuje.
2. Samokontrola i inne opowiadania. Wwa: PIW 1980, 159 s.
   Nagroda im. A. Kowalskiego – „Olka” przyznana przez red. „Walki Młodych” w 1980.
   Zawartość: Najpiękniejsze opowiadanie świata; Zmartwychwstanie mojego dziadka; Moja babka ze strony matki; Bal u Gomolonek; Babka Alojza; Zalotnica niebiańska; Na piechotę dookoła świata; Ja im jeszcze pokażę; Rzeź niewiniątek; Jak zostałem pisarzem; Samokontrola; Jestem sam swoim szefem; Rezerwat dla intelektualistów; Pisanie, książka, poeta jak kolor niebieski; Opowiadanie bałwana.
   Adapt. tv opowiadania.: Najpiękniejsze opowiadanie świata. Reż.: S. Szlachtycz. TVP 1980.
3. Inne opowiadania. Kr.; Wr.: WL 1985, 307 s.
   Zawartość: Diabeł z Chodakowa; Godzina prawdy; Mistrz mistrzów; Monolog; Wyznawca; Fufu; Dziennik alkoholika niepoprawnego; Sodomita i Worth; Najnowszy testament; Zmowa mężczyzn; Szkic do autobiografii; Wywiad; Artyści prowincjonalni; Gdzie jest ten kraj?; Zwariować z życia; Szkic do autobiografii (2); Stara miłość nie rdzewieje; Listy do Elżbiety.
4. Wiersze. Kr.; Wr.: WL 1986, 53 s.
5. Wiocha Chodaków. [Opowiadania]. Wwa: PIW 1986, 192 s.
   Zawartość: Pazerny i gorliwy; Piesiu; Filozof wiejski; Zew ziemi; Tatuś i córeczka; Polowanie na Monikę; Atak szału; Spróbuj, jakie to dobre; Nienawiść; Wszystkie odmiany śmierci; I przyszedł szatan; Jako i my odpuszczamy; Wiocha Chodaków; Dzień, w którym Pan Bóg zakpił ze mnie; Nie matura, lecz chęć szczera; Wybory w Chodakowie; Mysz; Próba ognia i śmierci.
6. O kay. (Wybór wierszy). Wwa: Staromiejski Dom Kultury 1990, 61 s. Poezja Szybkiej Obsługi.
7. Czekając na Becketta. [Opowiadania]. Łódź: WŁ 1991, 137 s.
   Zawartość: Mężczyzna i kobieta; List do kostuchy; Przewodnik; Czekając na Becketta; Wydobycie broni; On nie chce się bawić; Neofita; Pan Bóg pisarz i kobieta leciutkich obyczajów; Tablica Mendelejewa; Wyjście z ciemności; Ostatnia szuflada; Starucha; Zwiadowcy piekieł; Pani Nic; Następca; Dwa zdania plus jedno.
8. Wiersze zebrane. Oprac. graf. i red.: S. Potępa. Tarnów: Tarnowskie Tow. Kult. 1995, 135 s.
9. Horošaâ novost’ Dobra nowina. [Wybór wierszy]. [Przeł.] A. Bazilevskij. Moskva: Izdatel’stvo „Vahazar”; Tor.: Wydawn. Adam Marszałek 2005, 131 s. Pol.-Ros. Bibl. Poetycka.
   Tekst w jęz. pol. i ros.
10. Montaże poetyckie oparte na twórczości J. Rybowicza: Odlot. [Wersja 1]. Scenariusz: S. Potępa, T.A. Żak. Reż.: T.A. Żak. Tarnów, T. Nie Teraz 1991. – Odlot. [Wersja 2]. Scenariusz i reż.: T.A. Żak. Tarnów, T. Nie Teraz 1994. – Akt miłosny albo życie. Reż.: M. Zięba. Tarnów, T. im. J. Solskiego 1997. – Rybowicz, czyli głowa pełna lalek. Reż.: T.A. Żak. Tarnów, T. Nie Teraz 2005.

PRZEKŁADY

Przekłady utworów J. Rybowicza w antologiach białorus.: Belavezha. Literaturnyj al.’manach. Belastok 1988; Lihsce srebrnajj tapolich. Z pol’skajj lihrykich XX st. [Wybór i przekł.] J. Czykwin. Balastok 1999, – ros.: Vyhod iz t’my. [Przeł.] A. Bazilevskij [i in.]. Moskva 1990; Strana naoborot. [Przeł.] A. Bazilevskij. Moskva 1992, – włos.: Viaggio sulla cima della rotte. Racconti polacchi dal 1945 a oggi. [Przeł., oprac. i wstęp:] P. Statui. Roma 1988.

OPRACOWANIA (wybór)

• Strona internetowa: http://www.rybowicz.maxplast.net/biography.php.
• Autor o sobie: Moje życie moje pisarstwo. „Nowy Wyraz” 1979 nr 12; Jak zostałem pisarzem. Zob. Twórczość poz. 2; Szkic do autobiografii. „Radar” 1982 nr 26, 1984 nr 16, przedr. zob. Twórczość poz. 3.
• Wywiady: Wszystko jest twórczością. Rozm. Z. Borowski. „Radar” 1984 nr 31; Życiorys z dygresjami. Rozm. A. Kowalski. „Radar” 1985 nr 23; Ostre widzenie. Rozm. J. Baran. W tegoż: Autor! Autor! Autor! Rozmowy z ludźmi pióra, palety. Wwa 1986.

Ogólne

• K. RUTKOWSKI: Dojrzała proza Jana Rybowicza „Nowy Wyraz” 1979 nr 12.
• J. KUROWICKI: Tyle myśli w głowie… „Spr. i Ludzie” 1986 nr 51.
• J. BARAN: Ta straszna wrażliwość. „Regiony” 1991 nr 3, przedr. w tegoż: Tragarze wyobraźni. Rzeszów 2006.
• J. KOMAREWICZ: Straceniec z Lisiej Góry. „TEMI” 2000 nr 42.
• J. MARX: Jan Rybowicz (1949-1990). W: Legendarni i tragiczni. Wwa 2002.
• J. KOTŁON: Proza Jana Rybowicza. „Rocz. Tarnowski” 2001/2002.
• M. LEBDA: Samotnik z Lisiej Góry – rzecz o Janie Rybowiczu. „Pobocza” [on-line] 2009 nr 3/4 [dostęp 3 stycznia 2017]. Dostępny w Internecie: http://kwartalnik-pobocza.pl/pob37_38/ml_o_jr.html.
• J. KOMAREWICZ: Rybowicz – szalona lokomotywa literatury. „Nowy Dz.”, Nowy Jork [on-line] 2014 nr z 7 VII [dostęp 3 stycznia 2017]. Dostępny w Internecie: http://www.dziennik.com/publicystyka/artykul/rybowicz-szalona-lokomotywa-literatury.

Samokontrola i inne opowiadania

• J. BARAN: Pisarz z terenu. „Wieści” 1981 nr 8.
• P. BRATKOWSKI: W cieniu arcydzieła. „Literatura” 1981 nr 28.
• L. BUGAJSKI: Być pisarzem. „Twórczość” 1981 nr 11; przedr. w tegoż: Strategia ślimaka. Wwa 1988.
• J. PILCH: Krótka historia znajomości z Janem Rybowiczem. „Echo Kr.” 1981 nr 27.
• J. ROSŁAN: Cierpienia młodego pisarza. „Tyg. Kult.” 1981 nr 33.
• E. STAROSTA: Wiele hałasu o nic. „Fakty” 1981 nr 33.
• Z. UMIŃSKI: Samokontrola. „Kierunki” 1981 nr 20.
• A. WARZECHA: Przyjemność czytania. „Życie Lit.” 1981 nr 36.
• A. OGRODOWCZYK: Odmiany kompleksu. „Nurt” 1982 nr 4.

Inne opowiadania

• T. BŁAŻEJEWSKI: Zwariować z pisania. „Życie Lit.” 1985 nr 31.
• K.M. SIENIAWSKI: Buntownik z powodami. „Kultura’ 1985 nr 28.
• S. STANUCH: Głos młodych. „Dz. Pol.” 1985 nr 130.
• T.J. ŻÓŁCIŃSKI: Pozornie inne opowiadania. „Radar” 1985 nr 21.
• J. GRUNDKOWSKI: Nie zwariowałem z życia. „Nurt” 1986 nr 5.
• M. ORSKI: Czy inne? „Twórczość” 1986 nr 2.

Wiersze

• P. SOPLICA: „I ani jednej myśli w głowie”. „Fakty” 1986 nr 26.
• K. KANIA: Tabletki ze słów. „Kierunki” 1987 nr 17.
• L. KLINGER: Dosłowność. „Kultura” 1987 nr 7.

Wiocha Chodaków

• M. CHRZANOWSKI: Raj i piekło Chodakowa. „Kultura” 1986 nr 25.
• A. KOWALSKI: Tak, tylko w inną stronę. „Radar” 1986 nr 14.
• T. OLSZEWSKI: Spis z naturą. „Życie Lit.” 1986 nr 41.
• E. STAROSTA: Wiocha i świat. „Fakty” 1986 nr 34.
• T.J. ŻÓŁCIŃSKI: Wiocha Chodaków – jak z Cepeliady. „Radar” 1986 nr 32.
• R. BEDNARCZYK: Nasz Ciemnogródek. „Tak i Nie” 1987 nr 16.
• M. HALAWA: „… wielka wiocha Chodaków…”. „Literatura” 1987 nr 2.

O kay

• L. ŻULIŃSKI: Światełko w tunelu. „Literatura” 1991 nr 6.
• T. OLSZEWSKI: Za szybko. „Nowe Książ.” 1992 nr 2/3.

Czekając na Becketta

• W. SETLAK: Ostatnia szuflada Jana Rybowicza. „Fraza” 1992 nr 2.

Wiersze zebrane

• J. BARAN: Zmartwychwstać w przebiśniegach. „Gaz. Krak.” 1995 nr 269.
• S. POTĘPA: Wiersze zebrane Jana Rybowicza. „TEMI” 1995 nr 50.
• K. LISOWSKI: Poezja jest odpuszczeniem. „Rzeczpospolita” 1996 nr 3.
• K. MALISZEWSKI: Był – i jest! „Sycyna” 1996 nr 4.
• TENŻE: Ołówek w ręce losu. „Nowy Nurt” 1996 nr 3.