NPLP
\
Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
\
K
\
Jerzy KOENIG

Jerzy KOENIG
Autorka hasła: Alicja Szałagan

Jerzy KOENIG
Autorka hasła: Alicja Szałagan

1931-2008

Imiona metrykalna: Jerzy Ryszard Erwin.

Pseud. i krypt.: J.K; J.Kg.; Jan Jerek; Jerek; jk; jkg; (jkg); (Jkg); kn; (kn); Kn.; Krytyk-Zet; (mp); (rek); – wspólnie z B. Frankowskim: (bfr, jkg); – wspólnie z A. Stawarem: Nemo; – wspólnie z J. Timoszewiczem: Jerzy Koetim; – wspólnie z E. Wysińską: KiW.

Krytyk teatralny, teatrolog, tłumacz.

Zob. też TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 21 listopada 1931 w Łodzi; syn Erwina Koeniga, prawnika, i Anny z domu Bujanowskiej, urzędniczki. Po rozwodzie rodziców w 1939 był wychowywany przez matkę. Uczęszczał do Gimnazjum im. S. Żeromskiego w Łodzi. W 1949 został członkiem ZMP. Po zdaniu w 1951 matury studiował filologię rosyjską na Uniwersytecie Łódzkim. W 1954 przeniósł się do Warszawy i kontynuował studia na Uniwersytecie Warszawskim; magisterium uzyskał w 1955. Równocześnie w 1954-56 pracował jako korektor w Państwowych Zakładach Wydawnictw Szkolnych. Debiutował recenzją teatralną z dwu wystawień sztuki E. Mac Colla Zatrzymać pociąg (też pt. Podróżni) w Łodzi i Warszawie,zamieszczoną w 1955 w tygodniku „Teatr” (nr 7), w którym drukował okresowo i w późniejszych latach (1956-57, 1966-71, 1986). Był członkiem prowadzonego przez Edwarda Csató Koła Młodych Krytyków Teatralnych przy SPATiFie. W 1956-66 pracował w redakcji miesięcznika teatralnego „Dialog” kolejno jako młodszy, a potem starszy redaktor i kierownik działu; ogłaszał tu recenzje i artykuły poświęcone teatrowi. Zajmował się także przekładami z języka rosyjskiego, głównie dramaturgii współczesnej, ale także tekstów o teatrze. W 1958-75 nieregularnie publikował w „Pamiętniku Teatralnym”. W 1961-62 był kierownikiem literackim Teatru Narodowego w Warszawie. W 1966 przeszedł do redakcji „Współczesności”, w której kierował działem teatru i filmu oraz publikował recenzje teatralne (1965-68). Równocześnie był członkiem zespołu redakcyjnego „Miesięcznika Literackiego”, gdzie drukował do 1970. Od 1965 należał do ZLP. W 1967 został kandydatem na członka, a z początkiem 1968 członkiem PZPR. Po śmierci E. Csató w 1968 objął stanowisko redaktora naczelnego dwutygodnika „Teatr”, które zajmował do 1972. Krytykę teatralną uprawiał nadto na łamach m.in. „Nowej Kultury” (1961-62), „Przeglądu Kulturalnego” (1960-63), „Kultury” (tu w 1965 wspólnie z Elżbietą Wysińską pod krypt. KiW Kronika teatralna), „Expressu Wieczornego” (1969-70). W 1968-69 był redaktorem „Almanachu Sceny Polskiej” i kwartalnika „Teatr Lalek”. Współpracował też z Polskim Radiem i z Telewizją Polską, w której był przez wiele lat konsultantem do spraw teatru. W 1966 rozpoczął pracę w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (PWST) w Warszawie, gdzie wykładał historię teatru i dramatu; w 1972 otrzymał stanowisko docenta kontraktowego tej uczelni i prodziekana Wydziału Aktorskiego, był też prorektorem PWST (1975-81) i prodziekanem Wydziału Reżyserii (1981-82); w 1975 współorganizował Wydział Wiedzy o Teatrze, którego był dziekanem (do 1981, 1987-90 i 1993-96) oraz prodziekanem (1996-99). W 1972 ponownie dołączył do redakcji „Dialogu”, obejmując funkcję zastępcy redaktora naczelnego (w 1989 był krótki czas redaktorem naczelnym); publikował tu m.in. stały felieton Sprawy bieżące (1990-91). Podjął też w 1972 obowiązki kierownika literackiego Teatru Dramatycznego w Warszawie, które wykonywał do 1981. Otrzymał m.in. Nagrodę Krytyki Teatralnej SDP (1975), Nagrodę Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (TPPR) za przekłady z literatury rosyjskiej (1976), nagrodę tygodnika „Przyjaźń” za osiągnięcia w prezentacji dramaturgii radzieckiej na scenach polskich (1976) i za przekłady z literatury rosyjskiej i radzieckiej (1986), nagrodę im. W. Wasilewskiej, przyznawaną przez TPPR (1988) i Nagrodę Przewodniczącego Komitetu do spraw Radia i Telewizji (1988). Był dyrektorem artystycznym Ogólnopolskiego Festiwalu Dramaturgii Rosyjskiej i Radzieckiej (1981) i członkiem rad programowych wielu innych festiwali teatralnych, m.in. Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu, Klasyki Polskiej w Opolu, Warszawskich Spotkań Teatralnych. W 1983-85 i 1987-94 był dyrektorem naczelnym Redakcji Teatru i Programów Literackich Telewizji Polskiej, a po likwidacji tego stanowiska został redaktorem do spraw programu Teatru Telewizji w Agencji Produkcji Teatralnej i Filmowej (do 1998). Występował również na antenie, wygłaszając wprowadzenia do premier Teatru Telewizji; w 1993 otrzymał za całokształt działalności nagrodę dla osobowości telewizyjnej, Superwiktora. Pełnił też różne funkcje w teatrach pozawarszawskich: był konsultantem literackim w Teatrze im. S. Żeromskiego w Kielcach (1982-85), kierownikiem literackim w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku (1985-86) i w Starym Teatrze w Krakowie (1998), którego następnie do 2002 był dyrektorem artystycznym. W 1992-99 przewodniczył jury Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Kontakt” w Toruniu. W 1993 otrzymał na PWST (od 1996 Akademia Teatralna im. A. Zelwerowicza) stanowisko profesora nadzwyczajnego; po przejściu na emeryturę w 2002, pracował jeszcze na tej uczelni do 2007. Recenzje teatralne publikował w tym okresie w „Obserwatorze Codziennym” (1992), „Gazecie Wyborczej”, „Rzeczpospolitej”, „Teatrze” (2000, 2006-07), „Foyer” (w 2004-05 stały cykl felietonów Palarnia) i „Dzienniku Polska Europa Świat” (2006-07), także w „Polityce”. Był członkiem m.in. Rady Teatru Ministerstwa Kultury i Sztuki (1990-92), kapituły Nagrody Prezydenta RP za Twórczość dla Dzieci i Młodzieży „Sztuka Młodym” (2002-05), Rady Artystycznej Związku Pracodawców Unia Polskich Teatrów (od 2006). W 2006 otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za wybitne osiągnięcia twórcze i dydaktyczne. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim (1986) i Krzyżem Oficerskim (2003) Orderu Odrodzenia Polski.

W 1954 ożenił się z Joanną Mosińską, reżyserką telewizyjną (rozwód 1968); w 1972 zawarł związek małżeński z Anną Rachel, scenografką. Miał dwu synów: z pierwszego małżeństwa Piotra (ur. 1958), informatyka, z drugiego – Krzysztofa (ur. 1975). Zmarł 11 lipca 2008 w Warszawie; pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

W października 2008 Wydział Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej w Warszawie ustanowił Nagrodę im. J. Koeniga, przyznawaną absolwentom uczelni za szczególne osiągnięcia w ciągu trzech lat od ukończenia studiów.

TWÓRCZOŚĆ

1. Pięćdziesiąt lat teatru ZSRR (1917-1967); „Taganka”. Kronika. „Pam. Teatr.” 1967 nr 3/4 s. 301-364; 434-446.
Tu także na s. 365-416 zdjęcia w wyborze J. Koeniga – Zob. też Prace redakcyjne poz. 2.
2. Rekolekcje teatralne. Wwa: KAW 1979, 236 s. Współcz. Krytyka Pol.
Teksty drukowane w prasie w 1960-1977. – Zawartość: Co to jest? [wstęp]. – I: Sprawa pierwsza: dramat; Temat drugi: krytyka teatralna; Teatr jest sztuką; Prowincja?; Repertuar; Młodzi, zdolni [reżyserzy]; Teatr z kalendarza [dot. praktyki planowania przedstawień]. – II: Polityka – dokument – teatr; Bardzo modne „Wyzwolenie” [S. Wyspiańskiego w T. Nar. w Wwie]; „Woyzek” Swinarskiego [dot. inscenizacji sztuki G. Büchnera w Starym T. w Kr.]; Krakowski Witkacy [dot. inscenizacji: „Bezimienne dzieło” w T. im. J. Słowackiego, „Oni” i „Nowe Wyzwolenie” w Starym T.]; Teatr Przybyszewskiej; Kto to jest Erwin Axer; „Bo ja wiem…” Jana Kosińskiego. – III: Teatropisanie [uwagi nt. teatrologii, krytyki i recenzji teatr.]; Wróżyć – ale z czego? [dot. perspektyw teatru na 1971-1975]; Pomagać? [dot. dramaturgii współczesnej]; Zwyciężyliśmy [dot. sezonu teatralnego 1971/1972]; Z czym są kłopoty? [dot. możliwości debiutu dramaturgicznego]; Sprawa otwarta [dot. trzydziestolecia teatru pol., powst. 1973]; Inscenizacja i inscenizatorzy; Dwa i pół sezonu we „Współczesności” [dot. działu krytyki teatralnej w 1966-1968]. – IV. Regulamin krytyki teatralnej (projekt) [powst. 1960].
3. Kto ma mieć pomysły? Szkice i felietony teatralne z lat 1978–2008. Wybór i oprac.: P. Płoski. Kr.; Wwa: Inst. Książki w Kr. Dział Wydawn. 2014, 376 s. Teatr. Krytycy.
Teksty drukowane w prasie i w książkach w 1978-2008. – Zawartość: I. Szkice, artykuły, wspomnienia: Czy pamiętamy o nim [dot. E. Csató]; „Mały” Raszewski [dot.: Z. Raszewski: Krótka historia teatru polskiego]; Nie tylko recenzje [dot.: E. Csató: Interpretacje]; Nie tylko o krytyce [dot. sytuacji krytyki teatralnej]; Zajmować się teatrem można bardzo różnie [dot. wiedzy o teatrze]; Piscator po raz drugi; Konkurs [dot. konkursu na słuchowisko radiowe]; To nie takie proste; Notatki prelegenta; Spowiedź z własnych grzechów; Kim jest dziś Leon Schiller dla polskiego teatru; W gwarze więziennej [dot.: J. Krasiński: Czapa]; Teatr TV nie jest wyspą samotną; Mój teatr warszawski; Nie tylko role [wspomnienie o J. Świderskim]; Wieczory Adolfa Rudnickiego [dot.: A. Rudnicki: Wieczór jest sercem dnia]; Wiedza o teatrze; Kim był [K.] Puzyna?; Quodlibet [Z.] Raszewskiego [dot.: Trudny rebus]; Ważna partia szachów [dot.: Z. Hübner: Polityka i teatr]; [J.] Jarocki nie cierpi chyba jednego; Z Łodzi w świat [dot. J Kosińskiego]; Nie tylko historia [dot. jubileuszu „Pamiętnika Teatralnego”]; Zamiast teatru; Bez paniki; Rekolekcje teatralne: wiosna; Aktor Tadeusz Łomnicki (1927–1992); Prosto z Berliner Ensemble [wspomnienie o K. Swinarskim]; Pozdrowienia z przeszłości [dot.: Sto przedstawień w opisach polskich autorów. Oprac.: Z. Raszewski]; I krytyk teatralny także [dot. krytyki teatralnej T. Słobodzianka]; Są przedstawienia – i jest teatr [dot. V Festiwalu Unii Teatrów Europy]; Lubiliśmy sobie porozmawiać. Wspomnienie o Andrzeju Wanacie; Najtrudniej jest mówić o kimś, kogo się znało [wspomnienie o Z. Hübnerze]; Siła tajemna [dot. stulecia prapremiery „Wesela” S. Wyspiańskiego]; Różne odcienie szarości; Nasz [K.] Dejmek; Coś nam nie bardzo wychodzi; W oczekiwaniu na proroka; Dwa teatry [dot. dziejów teatru studenckiego]; Kilka uwag o nieistniejącym, a wciąż możliwym [dot. teatru TV dla dzieci i młodzieży]; Osobność [dot. E. Axera]; Gorący kartofel. Refleksje po VI Festiwalu „Dwa Teatry”; Bez [T.] Łomnickiego; Wiele lat temu zgrzeszyłem pychą; [J.] Jarocki: widzialna ręka reżysera. – II. Felietony: [L.] Jouvet i pan Robineau [dot.: J. Giraudoux: Improwizacja paryska]; Teatr i pieniądze; Sprawy bieżące. I-VII; Kto ma mieć pomysły?; Ćwierć wieku [dot. Wydziału Wiedzy o Teatrze PWST w W-wie]; Zmierzch inteligencji? [wspomnienie o W. Terleckim]; Jak najdalej od podejrzanych estetów i szarpidrutów; Osobisty rachunek sumienia z [K.] Dejmkiem w tle; Kto nie lubi Petera Steina; Nie zadawaj głupich pytań; Ja też mam swoją notatkę; Śni mi się sąd ostateczny; Jak pisać dramaty; Gdzie jesteśmy, co nas czeka?; Więcej pytań niż odpowiedzi; Czytam. Nie wychodzę z domu [dot.: Z. Raszewski: Raptularz]; Czterdzieści cztery lata z Jerzym Grzegorzewskim; Od pomysłu do pomysłu; Stare i nowe; Mijają lata, mijają artyści; Redaktor, który odmienił nam teatr [dot. A. Tarna]. – [Posł.:] J. Majcherek: Czy będziemy o nim pamiętać?

Przekłady

1. W. Majakowski: Jak się macie i inne scenariusze filmowe. Przekł.: …, J. Brzęczkowski. Wstępny szkic pt. Majakowski w filmie radzieckim napisał K.T. Toeplitz. Wwa: WAiF 1960, 265 s.
2. E. Stawskij: Przyciąganie ziemskie. [Utwór dramatyczny]. Wyst.: Reż.: A. Obidniak. Kalisz, T. im. W. Bogusławskiego 1964.
3. P. Hacks: Historia o starym wdowcu z roku 1637. [Utwór dramatyczny]. Tłum.: …, K. Puzyna. „Dialog” 1965 nr 8 s. 35-42. Wyst.: radiowe: Adapt. i reż.: T. Szczepański. Radio 1969; teatr.: Reż.: A. Przybylski. Olsztyn, T. im. S. Jaracza 1972; tv: Reż.: I. Cywińska. TVP 1976.
4. M. Szatrow: Szósty lipca. [Utwór dramatyczny]. Wyst.: tv: Reż.: J. Krasowski. TVP 1965; teatr.: Reż.: J. Krasowski. Wr., T. Pol. 1967; radiowe: Adapt.: K. Białek. Reż.: E. Płaczek. Radio 1969.
5. I. Dworiecki: Człowiek znikąd. (Kronika współczesna w 2 częściach). [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1972 nr 11 s. 21-60. Wyst.: Reż.: J. Kozowski. Olsztyn-Elbląg, T. im. S. Jaracza 1973.
6. A. Gelman: Protokół pewnego zebrania partyjnego. (Sztuka w 2 aktach z prologiem). „Dialog” 1976 nr 4 s. 41-70. Wyst.: teatr.: Reż.: T. Łomnicki. Wwa, T. na Woli 1976; radiowe: Adapt.: W. Billip. Reż.: Z. Nardelli. Radio 1976.
Wyst. też pt.: Premia; Szansa.
7. A. Gelman: Sprzężenie zwrotne. (Sztuka w 2 aktach). „Dialog” 1978 nr 10 s. 40-77. Wyst.: Reż.: A. Rozhin. Wwa, T. na Woli 1980.
8. A. Gelman: My, niżej podpisani. (Sztuka w 2 aktach). „Dialog” 1979 nr 10 s. 58-90. Wyst. teatr.: Reż.: A. Ziębiński. Wwa, T. Popularny 1980; tv: Reż.: M. Kopiński. TVP 1988.
Wyst. też pt. Bilet w jedną stronę.
9. E. Bragiński, E. Rjazanow: Garaże. Scenariusz filmowy. „Dialog” 1980 nr 10 s. 57-85.
10. W. Brumel, J. Szpitalnyj: Doktor Nazarow. [Utwór dramatyczny]. Wyst.: Reż.: J. Bratkowski. TVP 1980.
11. A. Gelman: Sami ze wszystkimi. [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1984 nr 10 s. 38-64. Wyst.: Reż.: A. Rozhin. Szczec., T. Współcz. 1985.
Wyst. też pt. Węzeł.
12. A. Gelman: Ławeczka. (Podział na akty wedle uznania reżysera). „Dialog” 1986 nr 4 s. 69-93. Wyst.: teatr. i tv: Reż.: M. Wojtyszko. Wwa, T. Powsz. 1986; TVP 1988.
Wyd. jako dokument elektroniczny wyst. w TVP: Wwa: Telewizja Pol. 2008, 1 dysk optyczny (DVD). Złota Setka Teatru Telewizji.
13. A. Gelman: Stuknięta. [Utwór dramatyczny]. Wyst.: Reż.: A. Grigorjan. Bydg., T. Pol. 1987.
Wyst. też pt. Zinula.
14. G. Mamlin: Dzwony. [Utwór dramatyczny]. Wyst.: teatr.: Reż.: S. Nosowicz. Kr., Stary T. 1987; tv: Reż.: B. Sałacka. TVP 1989.
15. W. Meyerhold: Przed rewolucją. (1905-1917). Wstęp i wybór … Przekł.: A. Drawicz i … Noty: A. Fewralski. Wwa: WAiF 1988, 313 s. Teorie Współcz. Teatru.
16. U. Widmer: Top dogs. [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1998 nr 8 s. 57-86. Wyst.: tv: Reż.: F. Zylber. TVP 1999; teatr.: Reż.: B. Wyszomirski. Gdańsk, T. Wybrzeże 2000.

Prace redakcyjne

1. Anty-Dialog. Ukazuje się raz w roku, w kwietniu, jako bezpłatny dodatek do „Dialogu”. Red. odpowiedzialny … [1959] nr 1, 16 s.
2. Pięćdziesiąt lat teatru ZSRR (1917-1967). Red.: B. Korzeniewski, Z. Raszewski, […] „Pam. Teatr.” 1967 nr 3/4, 520 s.
Numer monograficzny współredagowany wg inf. J. Timoszewicza przez J. Koeniga – Zob. też twórczość poz. 2.
3. J. Wachtangow: Poszukiwania. Wybór i przekł.: H. Bieniewski. Wstęp: H. Bieniewski i E. Csató. Noty: J. Koenig. Wwa: WAiF 1967, 151 s. Teorie Współcz. Teatru.
4. Teatry studenckie w Polsce. Red.: J. Koenig. Wwa: WAiF 1968, 293 s.
5. Almanach sceny polskiej 1967/68. Pod red. J. Koeniga. Wwa: WAiF 1969, 268 s.
6. Antologia dramatu. Wybór i posł.: J. Koenig. T. 1-2. Wwa: PIW 1976, 473 + 404 s. Bibl. Lit. XXX-lecia.
7. A.J. Tairow: Notatki reżysera i proklamacje artysty. Przeł. J. Ludawska. Wstęp i noty: J. Koenig. Wwa: WAiF 1979, 199 s. Teorie Współcz. Teatru.
8. Spotkania z Meyerholdem Wybór wspomnień. Przeł. E. P. Melach. Kom. red. M. A. Walentij [i in.]. Wybór i kalendarium: J. Koenig. Warszawa: PIW 1981, 354 s.

Zob. też Przekłady poz. 15.

OPRACOWANIA (wybór)

  • Informacje J. Timoszewicza i P. Płoskiego w 2013.
  • Wywiady: O teatrze, widzach i recenzjach – mówi Jerzy Koenig „Expr. Wiecz.” 1969 nr 54; Aktor w labiryncie konwencji. Rozmowa z Jerzym Koenigiem. W: J. Niesiobędzki: Rozmowy istotne. Gdańsk 1983; Krytyka teatralna: bilard czy strzelnica? Rozm. B. Winnicka. „Życie Lit.” 1983 nr 17; Rozm. M. Stankiewiczówna. „Sztand. Młod.” 1983 nr 149; Wielokąt bermudzki. Rozm. z Jerzym Koenigiem, dyrektorem Teatru Telewizji, M. Jarocka. „Argumenty” 1983 nr 19; Rozm. M. Huniewicz. „Sztand. Młod.” 1987 nr 215; Teatr dla obojętnych? Rozm. z Jerzym Koenigiem, redaktorem naczelnym Teatru Telewizji. „Życie Warsz.” 1990 nr 215; Nie ja robię Teatr Telewizji. Z Jerzym Koenigiem rozm. W. Majcherek. „Teatr” 1992 nr 11; Łatwego sposobu na odnowę nie widzę. Rozm. z Jerzym Koenigiem, krytykiem teatralnym, szefem Teatru Telewizji, J.R. Kowalczyk. „Rzeczpospolita” 1996 nr 6; Rozstanie z Kobrą. Rozm. z Jerzym Koenigiem, szefem Teatru TV, J. Wakar. „Życie Warsz.” 1997 nr 27; Dobrze, że to nie paszcza lwicy – mówi Jerzy Koenig, nowy dyrektor artystyczny Starego Teatru. „Gaz. Krak.” 1998 nr 305; Próbowałem zrozumieć teatr. Rozm. E. Likowska. „Przegląd” 2001 nr 50; ; Okularnik w teatrze. Rozm. J. Godlewska. „Not. Teatr.” 2009 nr 52/53.

 

Ogólne

  • W. MAJCHEREK: Jerzy Koenig. (1931-2008). Notatki do epitafium. „Zesz. Lit.” 2008 nr 4.
  • W. MAJCHEREK: Kim był Jerzy Koenig?; K. KUTZ: Pan Jerzy od Teatru Telewizji. „Teatr” 2008 nr 11.
  • W. MAJCHEREK: Teatrowi poświęcił życie. „Gaz. Wybor.” 2008 nr 164 dod. „Stołeczna”.
  • L. ŚLIWONIK: …miejsce spotkania. Jerzy Koenig. 1931-2008. „Scena” 2008 nr 2.
  • J. WAKAR: Chcieliśmy być tacy jak Jerzy Koenig. „Dziennik” 2008 nr 163.
  • J. SIERADZKI: Jerzy Koenig; D. ŻMIJ-ZIELIŃSKA: Z młodości „Dialogu”; P. MITZNER: K. – dziekan Jurek; T. NYCZEK: Panichida dla Jurka. „Dialog” 2009 nr 2.
  • K. KRAWCZYK: Jerzy Koenig. Legenda Teatru Telewizji. Powst. 2011 [on-line] [dostęp 9 stycznia 2013]. Dostępny w Internecie: http://www.mapakultury.pl/art,pl,mapa-kultury,95650.html

 

Rekolekcje teatralne

  • P.J. DOMAŃSKI: Eseistyka potrzebna. „Nowe Książ.” 1979 nr 19.
  • M. FIK. „Twórczość” 1979 nr 12.
  • K. MĘTRAK. „Expr. Wiecz.” 1979 nr 44 dod. „Kulisy”.
  • Z. GREŃ: Autoportret. „Życie Lit.” 1980 nr 2, przedr. w tegoż: Teatr zamknięty. Kr. 1984.