Jerzy ŁUKOSZ
ur. 1958
Pseud.: Johann David Keevus.
Prozaik, dramaturg, krytyk literacki, tłumacz
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 17 stycznia 1958 we Wrocławiu; syn Tadeusza Łukosza, nauczyciela akademickiego, i Eleonory z domu Siomiak. Uczęszczał do liceum ogólnokształcącego we Wrocławiu. Następnie studiował germanistykę na Uniwersytecie Wrocławskim (UWr.). W 1980 uzyskał magisterium i do 1981 pracował jako nauczyciel języka niemieckiego w Szkole Podstawowej nr 6 w Oławie, a następnie został zatrudniony w Instytucie Filologii Germańskiej UWr. (pracował tu do 2007, z przerwą w 1988-97). W 1980 debiutował jako prozaik opowiadaniem pt Żylina, opublikowanym w miesięczniku „Odra” (nr 7/8); z pismem tym współpracował następnie z przerwami do 2007, ogłaszając na jego łamach prozę, recenzje i przekłady z literatury niemieckojęzycznej. Nadto drukował w tym czasie w „Życiu Literackim” (1981-86) i „Twórczości” (1982-2007, z przerwami). Współpracował także jako redaktor z Wydawnictwem Dolnośląskim i „Notatnikiem Teatralnym”. W 1987 doktoryzował się na UWr. na podstawie rozprawy Terapia jako duchowa forma życia. Ja diaryczne Tomasza Manna (O „Dziennikach” z lat 1918-1921 i 1933-1946). W latach dziewięćdziesiątych przebywał na stypendiach zagranicznych m in. na zaproszenie Deutscher Akademischer Austausch Dienst (DAAD), Fundacji R. Boscha, austriackiego Ministerstwa Edukacji i Sztuki, Fundacji Kultury Pro Helvetia, Komisji Europejskiej, niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W 1995 debiutował jako dramatopisarz, ogłaszając w miesięczniku „Dialog” (nr 11) sztukę pt. Tomasz Mann. W 1996 został członkiem SPP. W 1996-97 otrzymywał stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i pracował jako dramaturg rezydent w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie. Kilkakrotnie przebywał w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych w Europäisches Übersetzer-Kollegium Nordrhein-Westfalen w Straelen. Uczestniczył w licznych polsko-niemieckich projektach literackich (m.in. projekcie Odra-Ren). Prozę, artykuły, tłumaczenia drukował w tym czasie na łamach wielu czasopism, m.in. w „Regionach” (1991-98), „Dialogu” (1995-97, 2001, 2003, 2007) „Sycynie (1995-98), „Teatrze” (1996, 1999, 2000-03) i „Gazecie Wyborczej” (2000-05) oraz w pismach niemieckojęzycznych, m.in. „Manuskripte”, „Arbitrium” i „Podium”. W 2003 został członkiem Polskiego PEN Clubu. Od 2007 poważnie choruje.
W 1987 zawarł związek małżeński z Moniką Muskałą, tłumaczką literatury niemieckiej (rozwód w 1995). Mieszka we Wrocławiu.
TWÓRCZOŚĆ
1. Dziedzictwo. [Opowiadania]. Wwa: Iskry 1986, 117 s.
Nagroda im. W. Pietrzaka w 1986, Nagroda Artyst. Młodych im. S. Wyspiańskiego w 1987.
Zawartość: Kula (Interludium); Pouczenie o triumfie; Dziedzictwo.
2. Języki prozy. [Studium]. Wwa: MAW 1989, 172 s.
3. Terapia jako duchowa forma życia. „Ja” diaryczne Tomasza Manna. Wr.: Wydawn. UWr. 1990, 109 s. Acta Univ.Wratisl., 1159, Germanica Wratisl., 84
Rozprawa doktorska
4. Afgański romans. Jedno życie, czyli wędrówka dusz. [Powieść]. Powst. 1992. Wyd. Wstęp: L. Bugajski. Wwa: PIW 1997, 241 s. Nowa Proza Pol.
Nagroda im. E. Stachury w 1992.
5. Czarna kolia. Dzieje klątwy. [Powieść]. Rękopis spolszczył … Pozn.: Kantor Wydawn. SAWW 1992, 191 s. Wyd. 2 popraw. pt. Szczurołap z Ratyzbony. Wr.: Atut 1999, 228 s.
Wyd. 1 podp. pseud.: Johann David Keevus. – Nagroda Dolnośląski Brylant Roku 1999.
Przekł. litew. wyd. 1. (Inf. Autora).
6. Byt bytujący. Esej o prozie. Wr.: Wydawn. UWr. 1994, 121 s.
7. Tomasz Mann. Sztuka w dwóch aktach. „Dialog” 1995 nr 11 s. 5-28. Praprem.: teatr.: Reż.: A. Berlin. Bydg., T. Pol., Wwa, T. Ochoty 1998 (spektakl wyprodukowany wspólnie); radiowa: Reż.: W. Modestowicz. Radio 2006. Przedr. zob. poz. 14.
Wyst. nast.: Reż.: K. Orzechowski. Kr., Stary T. 1999.
Przekł. niem.: „Der Erwählte. Ein Hörspiel über Thomas Mann”. Wien 1998.
8. Dwa ognie (Tadeuszowi Różewiczowi). [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1996 nr 9 s. 5-37. Przedr. zob. poz. 14.
9. Grabarz królów. Monodram. „Dialog” 1997 nr 8 s. 34-42. Praprem.: teatr.: Reż.: M. Kocur. Pozn., Stow. Teatr. Antrakt 2001 (wykonanie: J. Stolarski); radiowa: Reż. W. Modestowicz. Radio 2007. Por. poz. 16.
Przekł.: ang.: zob. poz. 16. – niem.: Der Königliche Totengräber. [Przeł.] K. Gruda. Wiesbaden 1998; [Przeł.] K. Gruda. W: Den Stygge Andungen, Genomgnom. Kr. 2011. Wyst.: Reż.: W. Küppers. Düsseldorf 2000; wyst. nast.: Reż.: P. Hanslik. Adapt. dwujęzyczna: C. Kresak. Wyst. Zgorzelec, Goerlitzer Szene in Salon „Zgorzelec” 2003.
10. Powrót. [Utwór dramatyczny]. „Twórczość” 1998 nr 3 s. 10-42. Przedr. zob. poz. 14. Praprem.: Reż.: P. Miśkiewicz. Kr., T. J. Słowackiego 1999.
Wyst. nast.: Reż. i adapt.: M. Bogajewska. Zielona Góra, Lubuski T. im. L. Kruczkowskiego. 2001.
11. Oko cyklonu. Dialog dzieł literackich. Austria–Niemcy–Szwajcaria. [Szkice literackie]. Wr.: Wrocławskie Wydawn. Oświat. 1999, 107 s. Bibl. Austriacka.
Zawartość: Hermann Broch; Franz Kafka; Elias Canetti; Peter Handke; Robert Walser; Günter Grass; Hermann Hesse; Tomasz Mann.
12. Imperia i prowincje. O literaturze niemieckojęzycznej i polskiej w dwudziestym wieku. [Szkice]. Wr.: Atut 2000, 347 s.
Zawartość: Wstęp. – I: Le style c’est le corps (Gottfried Benn); Cień olbrzyma (Franz Kafka); Na krawędzi wyrażalnego (Hermann Broch); Przeciwko śmierci (Elias Canetti); Urosnąć na miarę ogromu (Hermann Hesse); Książe Piechoty (Ernst Jünger); Duchowe formy życia (Tomasz Mann); Przygody metodycznej intuicji (Peter Härtling); Królestwo zapachów (Patrick Süskind); Zatoka ostatniej przemiany (Peter Handke); Człowiek, czyli sługa (Robert Walser); Furie dobosza (Günter Grass). – II: Szaleństwo elementarne (Leopold Buczkowski); Drzewo wiadomości (Wiesław Myśliwski); Wielki cień (Tadeusz Różewicz); Misterium tożsamości (Piotr Bednarski); Bez asekuracji (Tadeusz Siejak); Bunt protein (Dariusz Bitner); Nasz wspólny sen (Jan Drzeżdżon); Punkt na wieży katedry (Wojciech Czerniawski); Potrawy Marka Słyka (Marek Słyk); Ziemia Olgi (Olga Tokarczuk); Zatrat (Janusz Rudnicki); Jedyny kształt śmierci (Andrzej Łuczeńczyk). – III: Dykcja miazgi; Języki prozy; Prozaiczna głębia; Sztuka czy lewatywa?; Prowincja nie dla prowincjuszy; Sen o zaścianku; Słowo o krytyce; Ciało krytyka (Andrzej Falkiewicz); Pisarstwo (Henryk Bereza); Zagłada prozy; Groza pisania; Szkoła czytania; Czyściec literatury; Demon literatury; Spod korca; Kultura nisz; Na styku kultur (Karl Dedecius); Traktat o myśli roślinnej (German Ritz); Kultura domów; Dziupla w kosmosie; Reguły horyzontalne; O pięknej niewiedzy; O brzydkich slowach; Zapach książek; Koniec lata; „Kondensuj pan dialogi”, czyli pisarz wobec teatru; Ekonomizm a mania; Kant tańczy; Świadectwa Krystiana Lupy.
13. Śmierć puszczyka. [Utwór dramatyczny]. Praprem.: teatr.: Reż.: I. Dowlasz. Kr.: T. Lud. Scena pod Ratuszem 2000; radiowa: Reż.: W. Modestowicz. Radio 2008. Druk zob. poz. 14.
14. Śmierć puszczyka i inne utwory. [Utwory dramatyczne]. Kr.: Księg. Akademicka 2000, 277 s. Dramat współczesny, 9.
Zawartość: Powrót [poz. 10]; Dwa ognie [poz. 8]; Portret grupowy z Casanową; Świetlistość; Tomasz Mann. Monodram [poz. 7]; Śmierć puszczyka [poz. 13].
15. Hauptmann. Scenariusz widowiska teatralnego. „Dialog” 2001 nr 9 s. 5-27. Praprem.: Reż. i adapt.: W. Krzystek. Jelenia Góra, T. im. C.K. Norwida 2001. Przedr. zob. poz. 17.
Przekł.: niem., ros. [wg inf. Autora].
16. The king’s gravedigger. [Przeł. i oprac. jako libretto operowe:] J. Łukosz. Muz.: K. Głowicka. Wyst.: Reż.: J. Łukosz. Londyn, T. Almeida 2001.
Wyst. inne łączne z L. Øyno: Das hässliche Entlein pt. Nightmares: Reż.: U. Bircher. Lichtenstein, T. Karussell 2011.
Adapt. monodramu Grabarz królów por. poz. 9. – Nominacja do finału projektu The Genesis Prize for the Opera w londyńskiej Genesis Foundation w 2001.
17. Klauzura w kuszetce. Dziennik. Wr.: Atut 2001, 230 s.
Zawiera także: Strzał nad Wannsee. (Próba dramatu); Hauptmann. Scenariusz widowiska
teatralnego [poz. 15].
18. Lenora. [Powieści]. Wwa: Prószyński i S-ka 2004, 115 s. Z Żurawiem.
Nominacja do Nagrody Lit. Nike w 2005.
Zawiera: Przygotowania do ślubu; Powrót Telemacha.
19. Pasje i kantyleny. Szkice o literaturze niemieckojęzycznej. Pozn.: WP 2005, 253 s. Obszary lit. i sztuki.
Zawartość: Translacja świętej Jadwigi; Filozof na statku. O polskim wydaniu „Dziennika mojej podróży z roku 1769” Johanna Gottfrieda Herdera; Raje Novalisa, czyli o politycznej niepoprawności romantyzmu. Z okazji nowego polskiego wydania „Heinricha von Ofterdingen”; Wilczyce i owieczki, czyli dialektyka odrzucenia. Postać metresy w dramatach Friedricha Schillera; Postać tragedii (Heinrich Kleist); Duchowe formy życia (Tomasz Mann) [poz. 12]; Wyznania człowieka apolitycznego; Le style c’est le corps (Gottfried Benn) [poz. 12]; Furie dobosza (Günter Grass) [poz. 12]; Cleptes juengeri (Ernst Jünger); Człowiek, czyli sługa (Robert Walser) [poz. 12]; Przygody w znaku Marsa. O „polskich” powieściach Aleksandra Lerneta-Holenii; Na krawędzi wyrażalnego (Hermann Broch) [poz. 12]; Opowieści nowego Don Juana (Peter Handke).
20. Szeroka woda. [Powieść]. Wwa: Prószyński i S-ka 2005, 135 s. Z Żurawiem.
21. Zwarcie. [Utwór dramatyczny]. Praprem.: Reż.: J. Zembrzuski. Wwa, Klub le Madame 2006.
Wyst. nast.pt. Drugie zwarcie: Reż., scenogr. i oprac. muz.: J. Zembrzuski. Jelenia Góra, T. im. C.K. Norwida 2010.
Przekłady utworów J. Łukosza w antologiach zagranicznych, m.in. niem.: Nach den Gewittern. Ein polnisch-deutsches Lesebuch. [Red.] K.D. Sommer. Göttingen 1995; Verbotene Worte. Eine Anthologie. [Red.] T. Sofronieva. München 2005.
Przekłady
1. D. Brennecke: Karen Blixen. [Biografia]. Wr.: Wydawn. Dolnośl. 1997, 165 s.
2. D. Ploetz: Gabriel Garcia Marquez [Biografia]. Przeł. z niem. J. Łukosz. Wr.: Wydawn. Dolnośl. 1997, 164 s. Ser. Biograficzna.
3. Legenda o św. Jadwidze = Legende der hl. Hedwig. Oprac. edytorskie i tłum. niem. T. Ehlert. Współpraca nauk. i posł.: W. Mrozowicz. Tłum. pol. J. Łukosz. Wr.: Wydawn. Dolnośl. 2000, 630 s.
Książka Roku Wrocławskich Promocji Dobrych Książek w 2001. – Zawiera tekst w jęz. średniowysokoniem., niem., pol. oraz faksymile „Kodeksu hornigowskiego”.
4. H. Vormweg: Günter Grass. [Biografia]. Wr.: Wydawn. Dolnośl. 2000, 181 s.
5. A. Lenert-Holenia: Mars w znaku Barana. Przeł. i posł. opatrzył J. Łukosz. Wr.: Atut 2002, 219 s. Bibl. Austriacka, t. 16.
Zob też Twórczość poz 9.
Praca redakcyjna
1. Günter Grass w krytyce polskiej. [Szkice]. Red.: N. Honsza, J. Łukosz. Wr: Wydawn. UWr. 1988, 130 s. Acta Univ. Wratisl. Germanica Wratisl., 74.
OPRACOWANIA (wybór)
Inf.: Monika Muskała, 2011.
Wywiady: Autobiografią jest każde pisanie. Rozm. M. Nogaj. „Gaz. Wybor.” 2005 nr 182, dod. „Wrocław”; Warto było, ale wystarczy. Rozm. A. Szurek. „Not. Teatr.” 2006 nr 39/40; Człowiek, który zapomniał. Rozm. I. Klementowska. „Gaz. Wybor.” 2011 nr 174 dod. „Duży Format” nr 34.
Powrót na górę↑
Ogólne
B. PAPROCKA-PODLASIAK: Mit artysty w dramatach J. Łukosza. W: Światy przedstawione. Tor. 2006.
J. FRANCZAK: Rewolucja, realizm, retoryka. „Kresy” 2008 nr 4.
P. KACZOROWSKI: Narracyjne śnienie J. Łukosza. W: Rozkład jazdy. Wr. 2012.
Dziedzictwo
L. BUGAJSKI: Poprzez siebie. „Pis. Lit.-Artyst.” 1986 nr 11/12 [m.in. dot. J. Łukosza].
G. KOCH: Jedyna prawdziwość. „Życie Lit.” 1986 nr 5.
M. ŚWIERGOCKI. „Odgłosy” 1986 nr 50.
M. CEBO: Z kawałków rozbitego lustra. „Tyg. Kult.” 1987 nr 2.
J. KUROWICKI. „Spr. i Ludzie” 1987 nr 39.
A. DĄBROWSKI. „Okolice” 1988 nr 11.
M. JENTYS: Prywatność nie znaczy prywata. (W dyskusji o młodej literaturze). „Kierunki” 1988 nr 50, przedr. ze zmien. podtyt. (O inne wartości w literaturze) w tejże: I światłem być, i źrenicą. Wwa 1990 [m.in. dot. J. Łukosza].
Języki prozy
H. Bereza: Potencja. Czytane w maszynopisie. „Twórczość” 1986 nr 8, przedr. w tegoż: Obroty. Wwa 1996.
J. LEJMAN: Literatura i Lebenswelt. „Akcent” 1991 nr 1.
W. SADKOWSKI: Alchemia słowa tłumaczonego. „Lit. na Świecie” 1991 nr 6.
J. FRANCZAK: Rewolucja, realizm, retoryka. „Kresy” 2008 nr 4 [dot. też: Byt bytujący].
Afgański romans
I. IWASIÓW: Marzenia we śnie i na jawie. „Nowe Książ.” 1997 nr 12, przedr. zmien. pt.: Sny-fabuły J. Łukosza – wędrówki z daleka od jawy. W: Oniryczne tematy i konwencje w literaturze polskiej XX wieku. Tor. 1999.
R. KOZIOŁEK: Rozpruty romans. „FA-art.” 1998 nr 1/2.
M. TARNOGÓRSKA: Epika wyobraźni. „Odra” 1998 nr 2.
Czarna kolia
H. BEREZA: Niemieckość (powieści J.Ł). „Twórczość” 1991 nr 10.
L. BUGAJSKI: Maskarada. „Twórczość” 1992 nr 11.
J. DRZEWUCKI. Sen szczura. „Rzeczpospolita” 2000 nr 30 [dot. wyd. 2 pt. Szczurołap z Ratyzbony].
Byt bytujący
J. FRANCZAK: Rewolucja, realizm, retoryka. „Kresy” 2008 nr 4 [dot. też: Języki prozy].
Tomasz Mann
J. KOPCIŃSKI: Intelektualiści i fryzjerzy. „Teatr” 1998 nr 4, przedr. w tegoż: Którędy do wyjścia ? Wwa 2002 – W. MAJCHEREK: Sprzedać Manna za dowcip. „Teatr” 1998 nr 4.
A. NOWAK: Na przykład Tomasz Mann… „Wiad. Kult.” 1998 nr 9.
M. ZINOWIEC: Tomasz Mann zaczesany. „Sycyna” 1998 nr 6.
W. MAJCHEREK: Ja i mój fryzjer. W: Dramat polski. Interpretacje. Cz. 2. Gdańsk 2001.
Dwa ognie
J. KOPCIŃSKI: Ja to nikt: O „Dwóch ogniach” J. Łukosza. „Teatr” 1997 nr 12, przedr. w tegoż: Którędy do wyjścia? Wwa 2002.
Grabarz królów
W. MAJCHEREK: „Gitlerowskij pisatiel”. „Teatr” 2001 nr 12 [dot. też: Hauptmann].
Powrót
Ł. DREWNIAK: Małe teatry od rzeczy wielkich. „Tyg. Powsz.” 2002 nr 8.
Oko cyklonu
K. POLECHOŃSKI: Kanon na koniec wieku – po niemiecku. „Nowe Książ.” 1999 nr 12.
Imperia i prowincje
K. CZEJAREK. „Języki obce w szkole” 2003 nr 2.
Śmierć puszczyka
K. MYTKOWSKA: Motywy dramatu Jerzego Łukosza pt. „Śmierć puszczyka” „Pedag. Katol.” 2014 nr 1.
Hauptmann
W. MAJCHEREK: „Gitlerowskij pisatiel”. „Teatr” 2001 nr 12 [dot. też: Grabarz królów].
P. MITZNER: Lustro i lustracja. „Dialog” 2001 nr 9.
Lenora
W. BROWARNY: Przygody psyche. „Odra” 2004 nr 10.
L. BUGAJSKI: „Wszystko się dokonało”. „Twórczość” 2004 nr 10.
D. NOWACKI: Dużo więcej. „Nowe Książ.” 2004 nr 7.
C. POLAK: Śmieszno i straszno. „Gaz. Wybor.” 2004 nr 93.
Ż. NALEWAJK: Na razie wiem tylko tyle, że śmierć jest kobietą. „Czas Kult.” 2004 nr 5/6.
D. WEPS: W poszukiwaniu utraconego „ja”. „Opcje” 2004 nr 3.
Pasje i kantyleny
M. GRABOWSKA. „Studia Niemcoznawcze” 2007 t. 36 s. 668-670.
Szeroka woda
M. MIZURO: Szczęśliwe dziadostwo. „Nowe Książ.” 2005 nr 12.
D. NOWACKI: Przemiana inżyniera. „Twórczość” 2005 nr 12.
R. WIŚNIEWSKI: Kilka krętych kilwaterów na szerokiej wodzie. „Studium” 2005 nr 6, toż „Pomosty” 2006 t. 11.
