Jerzy ŻELAZNY

Autor(ka) hasła: Katarzyna Batora

ur. 1933

Pseud.: Agata; B.Sęk; JotŻet; Kuba z Karloty; Tomasz Zabrocki; Ziutek.

Prozaik.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 10 stycznia 1933 we wsi Ciche niedaleko Brodnicy; syn Bronisława Żelaznego, rzemieślnika budowlanego, i Konstancji z domu Dudalskiej. W 1948 rozpoczął naukę w Liceum Pedagogicznym w Grudziądzu. W tymże roku podjął też pierwsze próby literackie, publikując fragmenty opowiadania Powiedz prawdę w toruńskim dodatku do „Głosu Pomorza” pt. „Mały Gryf”. Należał do ZMP. Po zdaniu matury w 1952 pracował przez rok jako nauczyciel języka polskiego najpierw w Grudziądzu, a potem w Słupsku. Następnie odbywał zasadniczą służbę wojskową w Wałczu, w czasie jej trwania w 1954-55 publikował opowiadania w gazecie Pomorskiego Okręgu Wojskowego „Żołnierz LWP”. W 1955 zaczął studiować polonistykę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika (UMK) w Toruniu. W tym czasie działał w ZSP, pełnił funkcję przewodniczącego Rady Uczelnianej UMK. W 1956-57 był członkiem studenckiej grupy literackiej Helikon oraz członkiem zespołu redakcyjnego jednodniówki „Helikon”. Pisał też artykuły do tygodnika „Pomorze” i felietony do „Głosu Uczelni”. W 1959 przerwał studia. Do 1960 pracował na stanowisku głównego księgowego w państwowym gospodarstwie rolnym (PGR) w powiecie białogardzkim. W 1960-63 kierował Wydziałem Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Człuchowie (Koszalińskie). Następnie przeniósł się do Sławna, gdzie był kierownikiem Powiatowego Domu Kultury, a potem Powiatowej Poradni Pracy Kulturalno-Oświatowej. Napisał kilka prac popularno-naukowych dotyczących organizacji życia i zagospodarowania tzw. Ziem Odzyskanych (powiatu człuchowskiego). W 1967-70 uczestniczył w zajęciach przygotowujących do pracy z amatorskim ruchem teatralnym – Studium Teatralnego przy Centralnym Ośrodku Metodyki Kultury Ministerstwa Kultury i Sztuki w Warszawie. W 1970 zamieszkał w Polanowie (obecnie pow. koszaliński), gdzie do 1990 prowadził Miejski Dom Kultury. Przez wiele lat był reżyserem w teatrze amatorskim, opracowywał scenariusze widowisk poetyckich (kilkakrotnie nagradzanych na konkursach i przeglądach ogólnopolskich). Zdobył też wiele nagród w konkursach literackich na utwory prozatorskie. Felietony, opowiadania, fragmenty powieści zamieszczał w pismach: „Głos Pomorza” (1976-84, z przerwami, 1988-91), „Profile Kultury” (1982-84), „Morze i Ziemia” (1983), „Pobrzeże” (1989), „Akcent” (1990), „Zbliżenia” (1991-92), „Autograf” (1988, 2005). W 1986 został członkiem ZLP; działał w koszalińskim Oddziale Związku. W 1990-92 uczył języka polskiego w Szkole Podstawowej w Polanowie. W 1992-95 współpracował z dziennikiem „Głos Koszaliński” (podp. m.in.: JotŻet, Ziutek). W 1990 został członkiem Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP). W 1991 kandydował bez powodzenia w wyborach na senatora RP w województwie koszalińskim z ramienia Sojuszu Lewicy Demokratycznej (SLD). Od 1995 do przejścia na emeryturę w 2000 pracował w Urzędzie Miejskim w Polanowie najpierw jako inspektor, a potem dyrektor Zespołu Ekonomiczno-Administracyjnego Oświaty. W 1998-2007 redagował i wydawał lokalny miesięcznik „Echo Polanowskich Wzgórz” (podp. m.in.: Agata, Kuba z Karloty). W tym czasie był też członkiem zespołu czasopisma koszalińskiego „Gazeta Ziemska” oraz współpracownikiem lokalnego pisma społeczno-kulturalnego pt. „Miesięcznik”. Drukował także na łamach czasopism ogólnopolskich: „Sycyny” (1996-98) i „Wiadomości Kulturalnych” (1997). Opublikował ok. 100 opowiadań w czasopismach erotycznych, m.in. w miesięczniku „Seksrety” (podp. pseud. Tomasz Zabrocki) oraz w piśmie „Erotyka w Literaturze i w Życiu” (1993-95). W 1999-2003 pełnił funkcję prezesa Oddziału Koszalińskiego ZLP. Wyróżniony m.in. odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1975), Zasłużony dla woj. Koszalińskiego (1977), Złotym Krzyżem Zasługi (1985) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2004).

W 1958 zawarł związek małżeński z Alicją Gołębiowską; ma dwie córki: Roksanę (ur. 1959) i Marzenę (ur. 1960). Mieszka w Polanowie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Miasteczko pod wąsem. [Powieść]. Powst. 1981. Pozn.: WP 1986, 158 s.
   I nagroda w konkursie literackim WP i Wydz. Kultury i Sztuki oraz Oddz. ZLP w Koszalinie w 1981.
2. Taniec błaznów. [Powieść]. Wwa: Iskry 1984, 261 s.
   III nagroda w ogólnopolskim konkursie Wydawn. Iskry na debiut prozatorski w 1982.
3. Wygnańcy Ewy. Powieść. Powst. 1988. Koszalin: Woj. Bibl. Publiczna 1996, 94 s.
   Tytuł pierwotny: Wielka Niedźwiedzica. – I nagroda w regionalnym konkursie lit. na utwór prozą, ogł. przez Wydz. Kultury i Sztuki urzędów woj. w Koszalinie i Słupsku, Oddz. ZLP w Koszalinie, WM w Gdańsku w 1988.
4. Zgubić cień. [Powieść]. Gdańsk: WM 1988, 193 s.
   III nagroda w regionalnym konkursie lit. na utwór prozą, ogł. przez Wydz. Kultury i Sztuki urzędów woj. w Koszalinie i Słupsku w 1986.
5. Szkoda lata. [Opowiadania]. Koszalin: Woj. Bibl. Publiczna 1998, 94 s.
   Zawartość: Pierożki z kapustą i grzybkami; Niech przyjedzie wnuk; Anna Pogodna; Podpalacze; A mnie jest szkoda lata; Dziewczyna z bindugi; Mały biały domek; Runął w głąb.
6. Ucieczka na kogucie. [Opowiadania]. Koszalin, Polanów: Agaton 2004, 189 s.
   Zawartość: Ucieczka na kogucie; Słupskie tramwaje; Doczekał się; Requiescat in pace; Zburzą ten dom; Paszteciki z „Ludowej”; Drewutnia; Najpierw dał po karku; Piękna pani; Szedł skrajem drogi.
7. Duchy polanowskich wzgórz. Polanów: Ofic. Wydawn. Agaton 2006, 250 s.
   Legendy i podania niemieckie oparte na motywach podań i baśni spisanych w tomach: E. Koglin: Was eine ostpommersche Kleinstadt erzählt (Stettin1939); U. Jahn: Volkssagen aus Pommern und Rügen (Berlin 1890). – Zawiera cykle: I. W pobliżu Świętej Góry; II. Góry Dwunastu Apostołów; III. Skarb z Maćkowego Jaru; IV. Zakochani znad jeziora Kwiecko.
8. [Dziewiętnaście] 19 bułeczek. [Powieść]. Koszalin: FENIKS [2008], 174 s.
9. Ptaki Świętej Góry. Legendy i opowieści o Świętej Górze Polanowskiej. Polanów: Ofic. Wydawn. Agaton 2010, 213 s.
   Zawartość: Od Autora. – I. O Słońce, złocista tarczo: Olbrzym Gamjad; W świętym gaju; Przelanie krwi; Źródło zdrowia. – II. Drzwi zawsze otwarte: Kaplica na Świętej Górze; Święta ikona; Ujrzał złote aureole; Rybak i diabeł; Rusałki znad Drężnianki; Grób Rudolfa; W drodze po odkupienie. – III. Pamięć o Maryi przetrwała: Śmierć biskupa Erazma; Kozioł i Źródło Zdrowia; Fundament niczym opoka; Dymy nad kartofliskiem; Góry Dwunastu Apostołów.
10. Za wcześnie do nieba. [Opowiadania]. Polanów: Ofic. Wydawn. Agaton 2010, 154 s.
    Zawartość: Za wcześnie do nieba: Brzoza; Za wcześnie do nieba; Pierożki z kapustą i grzybkami [poz. 5]; Syny marmoladowe; Na bindudze; Spełniona przepowiednia; Szafa; „Cicha noc” na dwa głosy; Tryptyk morski: Dziewczyna w wiśniowych czółenkach; Dziewczyna z błękitną parasolką; Dziewczyna w śmiesznym kapeluszu, – nadto: W opinii krytyków [fragm. omówień twórczości J. Żelaznego].
11. Fatałaszki. [Powieść]. Koszalin: FENIKS 2013, 260 s.
12. Tango we mgle. Powieść. [Polanów]: Ofic. Wydawn. Agaton 2014, 313 s.

Praca redakcyjna

1. Almanach Literacki – Koszalin 2001. Red.: J. Żelazny. Koszalin: Agaton 2001, 50 s.
   Antologia opowiadań i wierszy.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2008, 2009.
• Wywiad: Zgubić cień. Rozm. A. Mrozowska. „Dz. Bałt.” 1988 nr 12 [dot. gł. Zgubić cień].

• LP XX w. (M. Jentys).

Ogólne

• M. ULICKA: Jerzy Żelazny. Powst. 2003 [on-line] [dostęp 28 czerwca 2014]. Dostępny w Internecie: http://www.ulicki.pomorzezachodnie.pl/ludzie_regionu/zelazny.html.

Miasteczko pod wąsem

• L.M. JAKÓB: Nie sama zabawa. „Fakty” 1986 nr 7.

Taniec błaznów

• J. GARSTECKA: Błazny i chochoły. „Morze i Ziemia” 1985 nr 46.
• L.M. JAKÓB: Dobra powieść popularna. „Fakty” 1985 nr 9.
• CZ. KURIATA: Frazeologia codziennej fikcji. „Zbliżenia” 1985 nr 23.
• J. NARKOWICZ: Humorystyczny wizerunek otoczenia. „Głos Pomorza” 1985 nr 60.
• A.W. PAWLUCZUK: Lekcja martwego świata. „Kultura”, Paryż 1986 nr 12 [dot. m.in. J. Żelaznego].

Wygnańcy Ewy

• J. NARKOWICZ: Legenda czasu osadnictwa. „Głos Pomorza” 1988 nr z 10 IV.

Zgubić cień

• A. KIETRYS: Z nas się chyba los natrząsał. „Głos Wybrzeża” 1988 nr z 5 V.
• CZ. KURIATA. „Pobrzeże” 1988 nr 12.
• J. NARKOWICZ: Dramatyczne losy Pomorza. „Głos Pomorza” 1988 nr 28 X.
• J. KAJTOCH: Pieśń prozą z Pomorza. „Nowe Książ.” 1989 nr 1.
• T. LINKNER. „Okolice” 1989 nr 1.
• E. STAROSTA: Niemały realizm. „Twórczość” 1989 nr 5.
• Zob. też Wywiad.

Szkoda lata

• J. NARKOWICZ: Głos współczesności. „Głos Koszaliński” 1998 nr z 18.04.

Ucieczka na kogucie

• J. NARKOWICZ: Uniesienia i pasje. „Głos Koszaliński” 2004 nr 143.
• J. TERMER. W tegoż: Z przełomu wieków, czyli literatury dzień powszedni (1900-2008). Tor. 2009.

Duchy polanowskich wzgórz

• J. NARKOWICZ. „Głos Koszaliński” 2006 nr z 25 V.
• W. SKALSKA: Port literacki: Żelazny. „Latarnia Morska” 2006 nr 4.

[Dziewiętnaście] 19 bułeczek

• Z. JANISZEWSKI: Panie w wieku różańcowym. „Gaz. Ziemska” 2008 nr 5.
• J. NARKOWICZ: Miasteczko w krzywym zwierciadle. „Głos Koszaliński” 2008 nr z 6 VIII.
• R. ULICKI: 19 smakowitych bułeczek. „Miesięcznik” 2008 nr 6.
• J. SZWARC. „Latarnia Morska” 2009 nr 1/2.

Tango we mgle

• J. SZWARC: Nękana przez mgłę. Powst. 2014 [on-line] [dostęp 2 grudnia 2016]. Dostępny w Internecie: http://latarnia-morska.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=1754%3Aqtango-we-mgleq-jerugo-elaznego&catid=40%3Aport-literacki&Itemid=6

Almanach Literacki – Koszalin 2001

• (IN): Druga edycja „Almanachu Literackiego”. „Miesięcznik” 2001 nr 12/1.