1910-2002
Pseud.: Ariel Pirmas (także wspólnie z Aleksandrem Rymkiewiczem); j.m.; J.M.; Jim; jm.; M.A. Styks; M.A.STYKS; – pseud. używany też przez innych autorów: Aron Pirmas; – prawdopodobnie: Guy.
Poeta, krytyk literacki i teatralny, felietonista.
Zob. TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 8 sierpnia 1910 w Wilnie; syn Saturnina Maślińskiego, urzędnika pocztowego, stolarza, i Stefanii z Kosińskich. Uczęszczał do Gimnazjum im. K. Chodkiewicza w Lidzie; redagował tu pisemko szkolne. Od 1928 studiował przez trzy lata medycynę na Uniwersytecie Stefana Batorego (USB) w Wilnie, po czym przeniósł się na Wydział Sztuk Pięknych USB, gdzie uczył się rysunku; uczęszczał też na wykłady z filozofii i historii literatury. Należał do Akademickiego Związku Sportowego, uprawiał boks i narciarstwo. Był członkiem Bratniej Pomocy; pracował jakiś czas w stołówce tej organizacji oraz podejmował inne zajęcia zarobkowe z powodu trudnych warunków materialnych. Związał się z Sekcją Twórczości Oryginalnej (STO) Koła Polonistów Słuchaczy USB i Akademickim Klubem Włóczęgów (miał tu pseud. Anielka). Debiutował w 1930 wierszem pt. Na wyraj, ogłoszonym w piśmie „Tęcza” (nr 25). W następnym roku został członkiem grupy literackiej Żagary i zaczął publikować w periodykach tej grupy: „Żagary” (1931-32; miesięczny dodatek do dziennika „Słowo”), „Piony” (1932; dodatek do „Kuriera Wileńskiego”) i w samodzielnym piśmie „Żagary” (1933-34; także członek komitetu redakcyjnego). Był krytykiem i teoretykiem awangardy jako ruchu literackiego. W 1933 współtworzył XI Wileńską Szopkę Akademicką i zaprojektował okładkę zbiorku jej tekstów. Uczestniczył w Wileńskich Środach Literackich, sprawozdania z ich przebiegu drukował w „Kurierze Wileńskim”. W 1934 zorganizował i do 1938 redagował niedzielny dodatek tej gazety pt. „Kolumna Literacka” (prawdopodobnie drukował tu także pod pseud. Ariel Pirmas). W głównym wydaniu „Kuriera Wileńskiego” ogłaszał artykuły i recenzje teatralne. Drukował też artykuły w „Środach Literackich” (1934-35). Prowadził wykłady w Studium Teatralnym Mieczysława Szpakiewicza, działającym przy Teatrach Miejskich w Wilnie, w których przez rok był także kierownikiem literackim. Współpracował jako felietonista z rozgłośnią Polskiego Radia w Wilnie. W 1938-39 redagował, wydawane we współpracy z Teatrem na Pohulance, pismo „Comoedia”, poświęcone sztuce, literaturze i teatrowi; zamieszczał w nim również swoje artykuły i przekłady poezji francuskiej. Był autorem karykatur pisarzy i aktorów, publikowanych w prasie wileńskiej. Należał do ZZLP i do Syndykatu Dziennikarzy Wileńskich. Przygotowywał tom poetycki pt. Ręce ziemi, który jednakże nie ukazał się drukiem. Po wybuchu II wojny światowej pozostał w Wilnie. W okresie trwania Państwa Litewskiego, a potem okupacji sowieckiej współpracował z „Kurierem Wileńskim” (1939-41), w którym drukował liczne recenzje teatralne, wiersze i przekłady (także pod pseud. Ariel Pirmas, tym pseud. podpisał się także wspólnie z A. Rymkiewiczem, ogłaszając w 1940/41 dłuższy utwór poetycki Moja podróż) oraz z „Prawdą Wileńską” (1940-41; tu artykuły, recenzje teatralne i przekłady; podp. też J.M.). Reżyserował również przedstawienia w Teatrze Młodego Widza. Podczas okupacji niemieckiej uczestniczył w konspiracyjnym życiu literackim. Prawdopodobnie w 1943/44 drukował też recenzje pod pseudonimem Guy w wydawanym za zgodą władz niemieckich „Gońcu Codziennym” (Informacja w „Almanachu sceny polskiej” za 2002/2003 s. 249). Po wycofaniu się Niemców został w 1944/45 asystentem reżysera w Polskim Teatrze Dramatycznym w Wilnie. W maju 1945 opuścił wraz z zespołem to miasto i przybył do Torunia. Włączył się tu z upoważnienia Zjazdu ZZLP w organizację życia kulturalnego; m.in. współdziałał w rozwinięciu działalności Teatru Ziemi Pomorskiej, którego został kierownikiem literackim, a w sezonach 1945/46 i 1947/48 także reżyserem. Przez kilka miesięcy na przełomie 1946/47 pracował jako inspektor teatrów w Ministerstwie Kultury i Sztuki w Warszawie. Po powrocie do Torunia sprawował funkcję prezesa miejscowej filii ZASPu. W 1947 zdał w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (PWST) w Łodzi eksternistyczny egzamin reżyserski. W następnym sezonie pracował jako kierownik literacki, a potem kierownik artystyczny i dyrektor Miejskich Teatrów Dramatycznych w Warszawie. Po rozwiązaniu tej placówki został kierownikiem artystycznym Teatru Powszechnego (1949-50). W tych latach zamieszczał wiersze, recenzje teatralne, artykuły i przekłady z literatury rosyjskiej i francuskiej na łamach m.in. „Arkony” (1945-47), „Kuźnicy” (1947-48) i „Odrodzenia” (1947-49). W 1950 przeniósł się do Krakowa, gdzie wykładał w PWST, nadto w 1951 był kierownikiem i reżyserem w Teatrze Młodego Widza. W 1953-55 reżyserował w Teatrze Dramatycznym w Częstochowie. Prowadził też zajęcia z interpretacji poezji na Studium Teatralnym Ireny i Tadeusza Byrskich, działającym przy Teatrze im. S. Żeromskiego w Kielcach. W 1956-61 wyreżyserował jeszcze kilka przedstawień w różnych miastach, ale na stałe mieszkał w Krakowie. W 1957-90 współpracował z tygodnikiem „Życie Literackie” jako autor stałej rubryki pt. Przegląd prasy (podp. pseud. M.A. STYKS), zawierającej również wspomnienia i polemiki literackie oraz teatralne. Publikował też w tym piśmie recenzje literackie i teatralne, przekłady głównie poezji z języka rosyjskiego i francuskiego, a także karykatury. Recenzje teatralne zamieszczał w 1959-60 również w „Gazecie Krakowskiej”. Współpracował jako felietonista literacki i teatralny z Polskim Radiem. Od 2000 mieszkał w Domu Artysty Seniora w Krakowie. Zmarł 28 października 2002 w Krakowie; pochowany na tamtejszym Cmentarzu Rakowickim.
TWÓRCZOŚĆ
Artykuły w czasopismach, m.in.: Józef Czechowicz – Ballada z tamtej strony. „Piony” 1932 nr 130. – Panowie, spokojnie! (Zagajenie dyskusji). „Żagary” 1933 nr 2, przedr. w: Artykuły programowe grupy literackiej „Żagary”. Wr. 1976. – Atmosfera i mechanika pracy literackiej. „Kur. Wil.” 1934 nr 274. – Bronią Lwowa polskie dzieci. „Kur. Wil.” 1934 nr 253. – Hierofanci. (Czechowicz – Gałczyński). „Kur. Wil.” 1934 nr 130 [podp.: Jim]. – K.I. Gałczyński – poeta zbłąkany w muzyce. „Kur. Wil.” 1934 nr 45 [podp.: jim]. – Miraż epoki. „Kur. Wil.” 1934 nr 239. – Awangardzie – słowo o kondotierach. „Kur. Wil.” 1935 nr 1. – Ewolucje awangardy. „Środy Lit.” 1935 nr 1. – Funkcjonalizm. „Kur. Wil.” 1935 nr 260. – Kompedia noworocznych tkliwości. „Kur. Wil.” 1935 nr 5. – Nagroda wytelefonowana. „Kur. Wil.” 1935 nr 68. – „Pawie pióra” [L. Kruczkowskiego]. „Kur. Wil.” 1935 nr 178. – Powieść o wegetacji. Zofia Nałkowska – „Granica”. „Kur. Wil.” 1935 nr 221. – „Sklepy cynamonowe” [B. Schulza]. „Kur. Wil.” 1935 nr 56 [podp.: jim]. – Wzloty zakrystiana. „Kur. Wil.” 1935 nr 74. – Ma swoje granice. „Kur. Wil.” 1935 nr 351. – Wyżej. „Kur. Wil.” 1936 nr 11 [dot.: J. Kurek: Woda wyżej]. – Droga na przełaj. „Kur. Wil.” 1937 nr 280. – Uwodziciel, romantyczny kochanek, zaniedbująca się żona. „Kur. Wil.” 1937 nr 301. – Wspólny język – warunkiem tradycji artystycznej. „Kur. Wil.” 1937 nr 321. – O Gombrowiczu – dużo, lecz nie bez kozery. „Kur. Wil.” 1938 nr 15, 22 [dot.: Ferdydurke]. – Powieści. „Kur. Wil.” 1938 nr 208. – Recenzent – do wynajęcia. „Kur. Wil.” 1938 nr z 9/10 VII. – Recepty na poezję. „Kur. Wil.” 1938 nr 57. – Dwa oblicza awangardy. „Comoedia” 1939 nr 2. – Jerzy Andrzejewski i Józef Czechowicz. „Comoedia” 1939 nr 2 [podp.: J.M.]. – Treścioform na zakręcie. „Ateneum” 1939 nr 2. – Przedmowa do: T. Bujnicki: Wybór wierszy. [Wwa] 1950 s. 5-11. – Irzykowski po latach. „Życie Lit.” 1957 nr 37, przedr. w: Klerk heroiczny. Kr. 1976 s. 396-399. – Pieśń o ziemi naszej. „Życie Lit.” 1957 nr 44. – Szekspir, nareszcie Szekspir! „Życie Lit.” 1957 nr 44. – A jednak Obrazcow. „Życie Lit.” 1958 nr 13. – Wszędzie psi boso chodzą, czyli ambulatorium prof. Dygata. „Życie Lit.” 1958 nr 33. – Kustosz Jerzy Grotowski. „Życie Lit.” 1963 nr 23. – O tzw. działaniach fizycznych w sztuce. „Proscenium” 1963 nr 3. – Osiągnięcia i niepokoje. „Życie Lit.” 1963 nr nr 50. – Tlen szkoły, tlen teatru. „Życie Lit.” 1963 nr 9. – „Kołtun? Co to za okaz?” „Moralność pani Dulskiej” [G. Zapolskiej]. W: Lektury obowiązkowe. Wr. 1973 s. 318-322. – [Teksty w:] A. Pirmas: Pisma zebrane. Oprac. T. Bujnicki. Kr. 2013 [tu teksty autorów posługujących się pseud. A. Pirmas, w tym teksty i karykatury J.Maślińskiego].
Przekłady
1. I. Sztok: Gastello. Sztuka w 3 aktach. Tłum.: J.Maśliński, Cz. Szpakowicz. Wyst. Wwa, T. Powsz. 1950. Wyd. insc. i tłum.: Cz. Szpakowicz. Tekst poetycki tłum. J.Maśliński. Muz.: Z. Turski. Wwa: KiW 1950, 112 s. CRZZ. Pol. Bibl-czka Świetlicowa, 60.
2. A. Ostrowski: Gorące serca. Komedia w 5 aktach. Przeł.: S. Hebanowski, I. Maślińska, J.Maśliński. Wyst. Gdańsk, T. Wybrzeże 1952.
Inf. o współaut. przekł. i masz. w Bibl. im. Raczyńskich w Pozn. w: Dramat obcy w Polsce 1765-1965. [T. 2]. Kr. 2004.
3. L. Leonow: Wilk. [Utwór dramatyczny]. Powst. przed 1965.
Inf. o autorze przekł. i masz. w T. Powsz. w Wwie jak w poz. 2.
OPRACOWANIA (wybór)
- Informacje J. Timoszewicza 2011.
- Autor o sobie: Ambiwalencje Miłosza. „Poezja” 1981 nr 5/6 [wspomnienie dot. uczestnictwa J.Maślińskiego w wileńskim życiu lit. w okresie międzywojnia].
- Wywiady: Na drugim biegunie awangardy. Z Józefem Maślińskim o życiu literackim międzywojennego Wilna rozm. K. Kwaśniak. [Cz. 1]-2. „Suplement” 1998 nr 5, 10.
Ogólne
- I. PIETRZAK: Modele teatru. Krytyka teatralna Józefa Maślińskiego (Styksa). Antologia. Praca napisana pod kierunkiem dr J. Ciechowicza. [Praca magisterska]. Uniwersytet Gdański 1990, 470 s. [masz. dostępny na UG i w Bibl. IBL PAN; zawiera wstęp pt. Krytyk konsekwentny, antologię tekstów teatralnych z l. 1945-1980, aneks bibliograficzny za l. 1945-1980 ].
- T. KŁAK: Czasopisma awangardy. Cz. 2. 1931-1939. Wr. 1979, passim.
- Z. GREŃ: Józef, czyli realizm. „Życie Lit.” 1980 nr 38.
- W. MACIĄG: Życzenia Józefa Maślińskiego. „Życie Lit.” 1980 nr 34.
- J. PUTRAMENT: Anielka. „Literatura” 1980 nr 33 [felieton wspomnieniowy], nawiąz.: P. NOWAK. „Życie Lit.” 1980 nr 38.
- J. CIECHOWICZ: Na przykład „Comoedia” Józefa Maślińskiego. W: Wilno teatralne. Wwa 1998.
- M. CZUCHNOWSKI: Rozliczanie poety. Nikt nie wymagał postaw heroicznych, wystarczyło milczeć… „Dz. Pol.” 2000 nr z 22 VII. – T. BUJNICKI: Żagaryści „drugiej linii”. (Maśliński, Putrament, Mikułko, Huszcza). W tegoż: Szkice wileńskie. Kr. 2002.
- J.S. OSSOWSKI: Józef Maśliński. „Gaz. Wybor.” 2002 nr 258 dod. „Kraków”.
- T. BUJNICKI: O Maślińskim i Żagarach. „Zdanie” 2003 nr 1/2.
- J.S. OSSOWSKI: Żagarysta – Józef Maśliński. W: Od strony kresów. Cz. 3. Kr. 2005.
- B. SYKULSKA: Józef Maśliński jako teoretyk i krytyk awangardy. „Ann. Acad. Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2005 [nr] 5.
- T. KŁAK: Awangardzista in partibus infidelium. Kilka rysów do portretu Józefa Maślińskiego. W: Wobec romantyzmu. Lubl. 2006.
- J. OSSOWSKI: Kilka nowych rysów do portretu Józefa Maślińskiego. W: Od poetyki do hermeneutyki literaturoznawczej. Kr. 2008.
- Tenże: Awangardowe wiersze Józefa Maślińskiego. W: Tradycje literatury polskiej XX wieku. Rzeszów 2010.
