NPLP
\
Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
\
O
\
Józef OLEJNICZAK

Józef OLEJNICZAK
Autorka hasła: Marlena Sęczek

Józef OLEJNICZAK
Autorka hasła: Marlena Sęczek

ur. 1957

Imiona metrykalne: Józef Karol.

Historyk literatury.

Zob. też TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 6 marca 1957 w Gliwicach; syn Czesława Olejniczaka, urzędnika kolejowego, i Marii z domu Raczek. W 1977 zdał maturę w Technikum Chemicznym w Gliwicach, a w następnym roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach (UŚl.). Od 1982 przez dwa lata pracował jako nauczyciel języka polskiego w Liceum Ogólnokształcącym im. A. Mickiewicza w Katowicach. W marcu 1983 roku został zatrudniony w Zakładzie Teorii Literatury Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej (INoLP; od 2005 im. I. Opackiego) na UŚl. jako asystent stażysta; w tymże roku uzyskał magisterium. W 1983 został członkiem Komisji Historycznoliterackiej Oddziału Katowickiego PAN (w 2011 przewodniczący). W 1984 przeszedł na stanowisko asystenta w INoLP UŚl. Debiutował w 1985 artykułem Problematyka marksistowska w „Dzienniku” Witolda Gombrowicza, czyli jedenasty esej przy Gombrowiczu, drukowanym w serii Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (nr 676). W następnych latach zajmował się polską literaturą współczesną, głównie emigracyjną. W 1986-90 pracował także jako polonista w Liceum Ogólnokształcącym im. gen. K. Świerczewskiego w Zabrzu, a następnie do 2002 w I Liceum Ogólnokształcącym STO im. S. Konarskiego w Katowicach. W 1988 wszedł w skład Rady Naukowej kwartalnika „FA-art”, później został współpracownikiem pisma, w którym w 1992-2000 regularnie publikował recenzje książkowe. W 1991 uzyskał tytuł doktora na podstawie rozprawy Motywy arkadyjskie w twórczości Stanisława Vincenza, Jerzego Stempowskiego, Józefa Wittlina, Czesława Miłosza (promotor prof. Ireneusz Opacki) i przeszedł na stanowisko adiunkta. Habilitował się w 2000 na podstawie rozprawy W-Tajemniczanie – Aleksander Wat i otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego UŚl. W 2002-07 był prodziekanem Wydziału Filologicznego UŚl. W grudniu 2004 uzyskał tytuł naukowy profesora. W 2005 został członkiem Rady Naukowej rocznika „Archiwum Emigracji”, a w 2006 Przewodniczącym Senackiej Komisji ds. Kształcenia (do 2008). Był także współzałożycielem (w 2008) Stowarzyszenia „Edukacja dla Przyszłości”, którego prezesem był do 2015. W 2008-09 pełnił funkcję kierownika Zakładu Teorii Literatury INoLP UŚl. Uczestniczył w wielu konferencjach naukowych, krajowych i zagranicznych. Wykładał gościnnie w Neapolu (2005), a także w ramach programu Socrates-Erasmus w Bukareszcie (2009), Wilnie (2010) i Sztokholmie (2011). W 2010 został profesorem zwyczajnym UŚl. W 2012-13 pracował także na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach, gdzie pełnił funkcje Kierownika Samodzielnego Zakładu Dziennikarstwa Ekonomicznego i Nowych Mediów, Pełnomocnika Dziekana ds. Zapewniania Jakości Kształcenia oraz Kuratora kierunku Dziennikarstwo i Komunikacja Społeczna. W 2016 wszedł w skład kapituły Nagrody Literackiej im. W. Gombrowicza. Za działalność naukową i organizacyjną wielokrotnie wyróżniany Nagrodą Rektora Uniwersytetu Śląskiego. Odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2005), Brązowym Krzyżem Zasługi (2005), Złotą odznaką „Zasłużony dla Uniwersytetu Śląskiego” (2005).

W 1985 ożenił się z Elżbietą Pieczyrak, polonistką; ma córkę, Martę (ur. 1987). Mieszka w Świętochłowicach.

TWÓRCZOŚĆ

1. Arkadia i małe ojczyzny. Vincenz, Stempowski, Wittlin, Miłosz. Kr.: OL 1992, 245 s. Kolekcja Konesera Lit.
Rozprawa doktorska.
Nagroda Rektora Uniwersytetu Śląskiego za rozprawę doktorską roku 1991.
Zawartość: Wstęp. – Cz. 1. Źródła: Figury wygnania. Sylwetki pisarzy; Wspomnienie, wspomnienia, idealizacja. O cechach twórczości Vincenza, Stempowskiego, Wittlina i Miłosza; Arkadia – topos i idea. Opis ewolucji motywu. – Cz. 2. Ilustracje: Metafizyka Arkadii. Szkic o twórczości Stanisława Vincenza; Brak Arkadii? Szkic o twórczości Jerzego Stempowskiego i Józefa Wittlina; Między Arkadią i katastrofą. Szkic o twórczości Czesława Miłosza; W Europie Środkowej. Uwagi na marginesie współczesnej dyskusji.
2. Czytając Miłosza. Katow.: Śląsk 1997, 321 s. Bibl. Interpretacji, t. 2. Wyd. 2 poszerz. i popraw. tamże 2011, 376 s.
Zawiera kalendarium życia i twórczości, wybór wierszy z: Cz. Miłosz: Wiersze. T. 1-3. Kr. 1993; Na brzegu rzeki. Kr. 1994, oraz objaśnienia, uwagi o lekturze i konteksty.
3. Emigracje. Szkice, studia, sylwetki. Katow.: Para 1999, 236 s.
Zawartość: Figury wygnania – sylwetki pisarzy [por. poz. 1]; Witold Gombrowicz; Gombrowicz – Dante; Stanisław Vincenz – Czytanie i dialog; „Dziennik” Jana Lechonia – próba lektury; Józef Wittlin trzy razy: I. Odpowiedzialność pisarza, II. Spojrzenia Wittlina, III. Wittlin wobec „Innego”; Aleksander Wat.
4. W-Tajemniczanie – Aleksander Wat. [Rozprawa]. Katow.: Wydawn. UŚl. 1999, 289 s. Prace Nauk. UŚl. w Katow., 1797.
Rozprawa habilitacyjna.
Zawartość: Wstęp. – Los; Diabeł; Duchowość; Ból; Księga; Poezja.
5. Kłamstwo nieprzerwanie nas drąży. Cztery szkice o Gombrowiczu. Katow: Wydawn. UŚl. 2003, 159 s. Prace Nauk. UŚl. w Katow., nr 2124.
Zawartość: „Marksizm” Gombrowicza?; Relacja Gombrowicz – Giedroyc. Listy; Podmiot(y) Gombrowicza; Splot – plotki, trupy i „Rzeczy ostateczne”.
6. Powroty w śmierć. [Szkice]. Katow.: Wydawn. UŚl. 2009, 263 s. Prace Nauk. UŚl. w Katow., nr 2696.
Zawartość: Powroty w śmierć; Bruno Schulz; Aleksander Wat; Józef Wittlin; Czesław Miłosz; Witold. Gombrowicz. – Coda [zakończenie].
7. Miłosz. Autobiografia. Cztery eseje. Katow.: UŚl.; Wwa: Wydawn. IBL 2013, 241 s.
Zawartość: Wprowadzenie. – Miłosz. Autobiografia; Mistrzowie?; Opowiedzieć Historię; Być na miarę literatury.
8. Inflacja – deflacja. Szkice o literaturoznawczej teorii i praktyce. Wwa: IBL PAN. Wydawn., Katow.: UŚl. 2016, 356 s.

Studia i szkice w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Problematyka marksistowska w „Dzienniku” Witolda Gombrowicza, czyli jedenasty esej przy Gombrowiczu. W: Studia skamandryckie i inne. Katow. 1985 s. 134-152. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 676. – „Cygańskim wozem do Ameryki”. Szkic o emigracji Kazimierza Wierzyńskiego. W: Skamander. T. 5. Studia o twórczości Kazimierza Wierzyńskiego. Katow. 1986 s. 179-190. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 730. – Dyskurs i autobiografia. Wokół prozy Witolda Gombrowicza, Czesława Miłosza i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W: Studia o przemianach gatunkowych w powieści polskiej XX wieku. Katow. 1987 s. 154-176. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 836. – Antoni Słonimski „w sprawie” Miłosza. W: Skamander. T. 6. Studia o twórczości Antoniego Słonimskiego. Katow. 1988 s. 169-183. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 880. – Powieść jako esej. „Alm. Hum.”* 1988 nr 8 s. 114-122. – Czesław Miłosz. „Trwoga-sen” (1918). Palimpsest. W: Znajomym gościńcem. Katow. 1993 s. 151-161. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1376. – Trzeba chronić tę miłość… Kłopoty z tekstem. W: Podsłuchane, zapisane. Katow. 1993 s. 28-37. – Tyrmand! W: Pisarze emigracyjni. Sylwetki. Kr. 1993 s. 169-182. – Esej i dziennik na emigracji; Jerzy Giedroyć [!]; Proza „wspominkarska”. W: Literatura emigracyjna 1939-1989. Katow. 1996 s. 226-259; 259-276; 126-136. – Miłosz, PRL i historia – „Który skrzywdziłeś”. W: Kanonada. Interpretacje wierszy polskich. (1939-1989). Katow. 1999 s. 54-66. – Emigracja – nietożsamość (Na przykład Aleksander Wat). W: Powroty w zapomnienie. Kr. 2001 s. 163-175. –„Ja to ktoś inny”. Przygody podmiotu Aleksandra Wata. W: Tkanina. Katow. 2003 s. 210-221, przekł. niem.: „«Ich» ist ein anderer”. Abenteuer des Subjekts von Aleksander Wat. [Przeł.] A. Grzybkowska. W: Aleksander Wat und „sein” Jahrhundert. Wiesbaden 2002 s. 175-188. – Tożsamość. Szkic przy Aleksandrze Wacie. W: Żydzi w literaturze. Katow. 2003 s. 87-97. – Konfesja (?), spojrzenie w niebo, po klęsce (?). „Klęska” Leopolda Staffa. W: Poezja Leopolda Staffa. Kr. 2005 s. 483-494. – „Nagość” Gombrowicza. W: Intymność wyrażona. Katow. 2006 s. 127-137. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2471. – Lietuva prabègus pusei amžiaus. Sugrįžimai (įsivaizduojami Ir realüs) į Miłoszo vaikystès šalį. [Przeł.] A. Radzevičius. W: Czesławas Miłoszas Iš XXI Amžiaus Perspektyvos. Kaunas 2007 s. 86-98. – Miejsce Brunona Schulza w literaturze modernistycznej. W: NarRacje po końcu (wielkich) narRacji. Wwa 2007 s. 303-315. – Witold Gombrowicz revient en Europe. „Moi” et „moi”, „maintenant” et „autrefois”, „ici” et „là-bas”. W: Witold Gombrowicz entre l’Europe et l’Amérique. Lille 2007 s. 195-212. – O poezji Marcina Świetlickiego. Rozpoznanie wstępne. W: Nowa poezja polska. Kr. 2009 s. 351-358. – Reprezentacja śmierci. W: Kulturowe wizualizacje doświadczenia. Wwa 2010 s. 557-563. – Śmierć masowa mówiła w jidysz… W: Nowe dwudziestolecie (1989-2009). Wwa 2010 s. 173-187. – Antologia Miłosza. „Postscriptum Polonist.” 2011 nr 1 s. 201-210. – Autobiografia i fantazmaty. W: Fantazmaty i fetysze w literaturze polskiej XX (i XXI) wieku. Wwa 2011 s. 142-150. – Druga? Awangarda? Czechowicz – Miłosz. W: Miłosz – Czechowicz. Lektury paralelne. Lubl. 2011 s. 41-52, dostępny on-line [dostęp 7 stycznia 2017]. Dostępny w Internecie: http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=40940. – Miłosz na miarę literatury. „Pam. Lit.” 2011 z. 2 s. 99-111. – Białoszewski. Autoportrety. W: Stolice i prowincje kultury. Wwa: 2012 s. 557-565. – Migracje Vincenza. W: Narracje migracyjne w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Kr. 2012 s. 129-138. – Projekt: historia literatury. „Śl. Stud. Polonist.” 2014 nr 1/2 s. 101-108. – Józef Wittlin w nielubianym mieście. W: Od New Orleans do Mississauga. Wwa 2015 s. 50-65. – Zwątpienie (w) tożsamość i wielokulturowość. W: W ogrodzie świata. Kr. 2015 s. 265-279.

Prace redakcyjne i edytorskie

1. Po Dantem. Wybór materiałów z VIII Konferencji Pracowników Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego. Pod red. J. Olejniczaka. Katow.: Górnośląskie Centrum Kultury 1996, 158 s.
2. Na boku. Pisarze teoretykami literatury?… (Szkice).
[T. 1.] Red. nauk.: J. Olejniczak i M. Bogdanowska. Katow.: Ag. Artyst. Para 2007, 179 s.
T. 2. Red. nauk. J. Olejniczak i A. Szewerna-Dyrszka. Katow.: Wydawn. UŚl. 2010, 215 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2778.
T. 3. Red. nauk. J. Olejniczak i A. Szawerna-Dyrszka. Katow.: Ag. Artyst. Para 2012, 178 s.
T. 4. Red. nauk. J. Olejniczak i A. Szewerna-Dyrszka. Katow.: Wydawn. UŚl. 2016. 209 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., nr 3534.
3. Starość raz jeszcze… (Szkice). Red.: J. Olejniczak, S. Zając. Katow.: Ag. Artyst. Para 2007, 291 s.]
Materiały konferencji, która odbyła się w 2006 w Katow.
4. Ciało, granice, kanon. Studia. Pod red. J. Olejniczaka i M. Rygielskiej. Katow.: Ag. Artyst. Para 2008, 247 s.
5. E. Ożarowska: Bez tytułu. Wiersze. Wybór … Katow.: Ag. Artyst. Para 2009, 32 s
6. Polityczność literatury, polityczność literaturoznawstwa, gramatyka sprzeciwu. Red.: J. Olejniczak, R. Knapek, M. Szumna. Katow.: Ag. Artyst. Para 2012, 298 s.
7. Teoria nad-interpretacją? Pod red. J. Olejniczaka, M. Baron, P. Tomczoka. Katow.: UŚl.: Wydawn. FA-art 2012, 238 s.
8. J. Wittlin: Listy do redaktorów „Wiadomości”. Oprac. i przyp. opatrzył J. Olejniczak. Konsultacja edytorska: B. Dorosz. Tor.: Wydawn. Nauk. UMK 2104, 506 s.
9. Nowy Nowak (Tadeusz). Zbiór szkiców. Pod red. J. Olejniczaka i R. Knapka. Z reprodukcją obrazów S. Baja. Katow: Wydawn. UŚl 2016, 262 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 3517.
10. Wyjść poza tekst. Literatura wobec tradycji i rzeczywistości. Pod red. S.P. Kukulaka i J. Olejniczaka. Katow.: Wydawn. UŚl. 2016, 302 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 3549.

OPRACOWANIA (wybór)

  • Ank. 2010, 2013.

Arkadia i małe ojczyzny

  • A. DZIADEK. „Postscriptum” 1992 nr 3.
  • A. BAGŁAJEWSKI: Wygnanie i powrót. „Znak” 1993 nr 11.
  • M. KRAKOWIAK. „Ruch Lit.” 1993 z. 6.
  • J. KUBICKA. „Słowo” 1993 nr 146.
  • A.S. KOWALCZYK: Stąd do Arkadii. „Kresy” 1994 nr 17.

Czytając Miłosza

  • A. DZIADEK: Jak czytać Miłosza? „Śląsk” 1997 nr 11.

Emigracje

  • R. MOCZKODAN: Rozczarowujące „Emigracje”… „Arch. Emigracji” 2000 z. 3.

W-Tajemniczanie – Aleksander Wat

  • P. MAJERSKI: Twarz poety. „Nowe Książ.” 1999 nr 12.
  • B. PRZYMUSZAŁA: Wat i Derrida? „Pozn. Stud. Polonist. Ser. Lit.” 2000 t. 7.
  • H. WITEK: W-Tajemniczanie. „Śląsk” 2001 nr 2.

Kłamstwo nieprzerwanie nas drąży

  • T. MIZERKIEWICZ. „Pam. Lit.” 2004 z. 4.

Powroty w śmierć

  • B. PIEŃKOWSKA: Pięć ruchów w stronę śmierci. „Nowe Książ.” 2009 nr 11.
  • D. KISIAŁA: Śmiertelnie niebezpieczne podróże i tajemnica „sztuki poetyckiej”. „Postscriptum Polonist.” 2011 nr 2