Józef Zbigniew BIAŁEK
ur. 1930
Historyk i teoretyk literatury,
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 21 maja 1930 we wsi Zbyszyce pod Nowym Sączem; syn Józefa Białka, tokarza, i Bronisławy z domu Augustynowicz. Po wojnie zamieszkał wraz z rodziną w Nowym Sączu, gdzie uczęszczał do Gimnazjum i Liceum im. Króla Bolesława Chrobrego. Po zdaniu matury studiował w 1950-53 polonistykę w Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP; od 1973 im. Komisji Edukacji Narodowej; od 2008 Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej) w Krakowie. Po uzyskaniu dyplomu pierwszego stopnia kształcił się na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (UJ); magisterium uzyskał w 1955. Jesienią 1954 został zatrudniony na stanowisku asystenta (następnie starszego asystenta) w Katedrze Historii Literatury Polskiej w WSP. Debiutował w 1955 w „Głosie Nauczycielskim” (nr 48) artykułem pt. Kult Mickiewicza w szkołach w Galicji. W pracy naukowej zajmował się badaniem prozy i krytyki literackiej okresu międzywojennego oraz literatury dla dzieci i młodzieży. Artykuły i rozprawy zamieszczał m.in. w „Ruchu Literackim” (1961-65) i „Roczniku Naukowo-Dydaktycznym WSP w Krakowie” (1961-68) oraz w pismach „Wychowanie w Przedszkolu”, „Ojczyzna Polszczyzna”, „Głos Nauczycielski” i „Polonistyka”. W 1962 obronił doktorat na podstawie rozprawy pt. Działalność krytycznoliteracka Ludwika Frydego na tle dyskusji o literaturze i krytyce w latach 1929-1939 (promotor prof. Kazimierz Wyka). W 1968 habilitował się na UJ, przedstawiając książkę Poglądy krytycznoliterackie Karola Wiktora Zawodzińskiego, po czym otrzymał stanowisko docenta na WSP. W 1969-72 pełnił obowiązki prodziekana Wydziału Filologiczno-Historycznego, a w 1972-81 dziekana Wydziału Humanistycznego WSP. W 1971 i 1979 otrzymał nagrodę III stopnia Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego. Brał udział w pracach Komisji Historycznoliterackiej Oddziału PAN w Krakowie (1978-80 zastępca przewodniczącego, następnie sekretarz). W 1978 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego WSP. W 1978-94 (z przerwą w 1987-90) był dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej oraz kierownikiem Zakładu Literatury Polskiej WSP. W 1978-80 wchodził w skład komitetu redakcyjnego „Rocznika Komisji Historyczno-Literackiej PAN”. Był autorem kilkudziesięciu haseł osobowych do Polskiego słownika biograficznego, Nowego słownikaliteraturydla dzieci i młodzieży (wyd. 1979, 1984) oraz Małego słownika pisarzy polskich (wyd. 1981). Należał do Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej. W 1984-90 uczestniczył w pracach Komisji Nagród Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministra Edukacji Narodowej. Wchodził w skład rady redakcyjnej miesięcznika „Polonistyka”. W 1986-92 był redaktorem „Rocznika Naukowo-Dydaktycznego Prace Historyczno-Literackie”. W 1987 współinicjował i do 1995 pełnił obowiązki redaktora naukowego serii Biblioteka Dzieci i Młodzieży w wydawnictwie Śląsk. W 1994 otrzymał tytuł naukowy profesora i został mianowany profesorem zwyczajnym na WSP. W 2000 przeszedł na emeryturę. Mieszka w Krakowie.
TWÓRCZOŚĆ
- Ludwik Fryde jako krytyk literacki. Kr: PWN, Oddz. 1962, 189 s. Pr. Komis. Hist.-lit. PAN, Oddz. w Kr.,2.
Rozprawa doktorska. - Poglądy krytycznoliterackie Karola Wiktora Zawodzińskiego. Wr: : Ossol. 1969, 123 s. Pr. Komis. His.-lit. PAN, Oddz. w Kr., 21.
Rozprawa habilitacyjna. - Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918-1939. Zarys monograficzny, materiały. Wwa: WSiP 1979, 464 s. Wyd. 2 tamże 1987.
Zawartość: Czynniki determinujące kształt i charakter literatury dla dzieci i młodzieży w latach 1918-1939; Ogólne tendencje rozwojowe; Poezja; Baśń ludowa i literacka; Powieść i opowiadanie; Twórczość sceniczna; Czasopisma dla dzieci i młodzieży; Krytyka literatury dla dzieci i młodzieży; Sylwetki polskich twórców [H, Bobińskiej, H. Boguszewskiej, M. Dąbrowskiej, H. Górskiej, J.A. Grabowskiego, H. Januszewskiej, J. Korczaka, M. Kownackiej, L. Krzemienieckiej, K. Makuszyńskiego, G. Morcinka, J. Porazińskiej, Z. Rogoszówny, E. Szelburg-Zarembiny, W. Wasilewskiej, Z. Żurakowskiej], – nadto: Wybór prac autorów polskich oraz wybór prac krytycznych. - Przymierze z dzieckiem. Studia i szkice o literaturze dla dzieci. Kr.: Bus 1994, 260 s.
Zawartość: Trwałe wartości utworów Marii Konopnickiej dla dzieci; Idea służenia dziecku. Twórczość literacka Janusza Korczaka; Janiny Porazińskiej poezja dla dzieci; Przymierze z życiem. Proza Zofii Żurakowskiej; Nad czarną wodą życia. Proza Haliny Górskiej; W poszukiwaniu ładu. Proza Ireny Jurgielewiczowej; Elementy nowatorskie we współczesnej prozie dla dzieci i młodzieży.
Artykuły w czasopismach i wydawnictwach zbiorowych, m.in.: Drogi życia i twórczości Haliny Górskiej. W: Rozprawy z historii literatury dla dzieci i młodzieży. Wr. 1958 s. 214–274. – Z działalności krytycznoliterackiej Ignacego Fika. „Rocz. Nauk.-Dydak. WSP w Kr.” 1961 s. 125–153. – Literatura dziecięca okresu międzywojennego na tle ówczesnych kierunków pedagogicznych. „Rocz. Nauk.-Dydak. WSP w Kr.” 1962 nr 12 s. 77-97. – Katedry literatury polskiej oraz metodyki nauczania języka polskiego. „Rocz. Nauk.-Dydak. WSP w Kr.” 1965 nr 18 s. 143-156. – Z zagadnień współczesnej prozy dla dzieci młodszych (8-10-letnich). W: Seminarium naukowe poświęcone literaturze dla dzieci i młodzieży w 20-leciu PRL. Opole 1965 s. 35-69. – Zawodziński i grupa Skamandra. „Rocz. Nauk.-Dydak. WSP w Kr.” 1966 s. 137-151. – Ewolucja założeń i kryteriów estetycznych lewicowej krytyki literackiej dwudziestolecia międzywojennego. Masz., 32 s. W: Konferencja „Polska myśl kulturalna i literacka wobec doświadczeń rewolucyjnych wieku XX”. Warszawa 3-5 grudnia 1967. Masz. powiel. IBL PAN. – Krytyka literacka i tendencje rozwojowe prozy lat 1918-1939. „Rocz. Nauk.-Dydak. WSP w Kr.” 1968 nr 4 s. 9-20. – Epika dnia powszedniego – Pola Gojawiczyńska. W: Prozaicy dwudziestolecia międzywojennego. Wwa 1974 s. 151-177. – Ideowe i artystyczne właściwości prozy dla dzieci i młodzieży o tematyce wojennej i okupacyjnej. W: Recepcja literatury dziecięcej i młodzieżowej w szkole podstawowej. Kielce 1974 s. 198-217, przedr. w: S. Frycie: Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945-1970. T. 1. Proza. Wwa 1978 s. 480-492. – Jak kochać dziecko, czyli o pisarstwie Janusza Korczaka. „Rocz. Nauk.-Dydak. WSP w Kr.” 1975 s. 187-201, przedr. „Pr. Lubus. TN” 1976 s. 103-118. – Motywy kieleckie w twórczości Wiesława Jażdżyńskiego. W: I Dekada literatury kieleckiej. Kielce 1976 s. 16-26. – Współczesna powieść dla dzieci i młodzieży na tle przemian prozy XX wieku. W: S. Frycie: Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945-1970. T. 1. Proza. Wwa 1978 s. 436-448. – La poésie contemporaine pour enfants. (Directions, formes et tendances). „Les Cahiers Franco-Polonais”, Paryż-Wwa 1979 s. 109-119. – Formuła realizmu w prozie Jerzego Szczygła. W: Dziecko w literaturze współczesnej. Kielce 1981 s. 85-100. – Instytut Filologii Polskiej. W: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w latach 1946-1981. Kr. 1981 s. 80-102. – Poezja dla dzieci a krytyka literacka. „Polonistyka” 1984 nr 1 s. 163-174, przedr. w: Poezja dla dzieci – mity i wartości. Wwa 1986. – Wincenty Danek jako badacz życia i twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego. W: Nad twórczością Józefa Ignacego Kraszewskiego. Studia. Kr. 1993 s. 110-132. – Maria Kownacka i literatura dla dzieci XX wieku. W: Maria Kownacka. W setną rocznicę urodzin. Kielce 1994 s. 9-19. – Instytut Filologii Polskiej. W: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w latach 1982-1996. Kr. 1996 s. 32-53. – Szkic do portretu Zofii Urbanowskiej. W: Świętochowski i rówieśnicy. Częstochowa 2001 s. 307-319, przedr. w: O tym, co Alicja odkryła… W kręgu badań nad toposem dzieciństwa i literatury dla dzieci i młodzieży. Kr. 2015 s. 92-105. – „Przepowiednia Dżokera” Josteina Gaardera. W: W kręgu literatury i języka. Piotrków Trybunalski 2005 s. 35-52.
Prace redakcyjne
Poezja dla dzieci. Wybór tekstów. [Wybór:] J.Z. Białek, M. Guśpiel. Kr.: WSP im. KEN 1977, 238 s. Mater. Pomocnicze dla Studiujących Nauczycieli, 11.
Literatura dla dzieci i młodzieży. Teoria i krytyka. Wybór tekstów: J.Z. Białek, M. Guśpiel. Kr.: Wydawn. Uczelniane WSP 1978, 228 s. Mater. Pomocnicze dla Studiujących Nauczycieli, 12.
Maria Konopnicka. Siedemdziesięciolecie zgonu. Pod red. J.Z. Białka i J. Jarowieckiego. Kr.: Wydawn. Nauk. WSP 1987, 207 s. Pr. Monogr. WSP w Kr., t. 81.
M. Konopnicka: Utwory dla dzieci. Wybór i oprac.: J.Z. Białek. (Pisma wybrane t. 3). Wwa.: LSW 1988, 325 s.
Z. Żurakowska: Roman i dziewiętnastu i inne utwory. Do druku podał i wstępem opatrzył J.Z. Białek. Katow.: Śląsk 1989, 375 s. Bibl. Dzieci i Młodz.
Maria Kownacka. W setną rocznicę urodzin. Materiały z sesji. Red. nauk.: J.Z. Białek, M. Kątny. Kielce: Gens 1994, 114 s. WSP im. J. Kochanowskiego, Kieleckie TN, Pedag. Bibl. Woj. w Kielcach.
Maria Konopnicka. Nowe studia i szkice. Pod red. J.Z. Białka i T. Budrewicza. Kr.: Cracovia 1995, 136 s.
OPRACOWANIA
Ank. 2013.
Wywiad: Humanista powinien wychodzić do szerokiego odbiorcy. Rozm. A. Marzec. „Polonistyka” 1986 nr 4.
LP XX w. (G. Skotnicka).
K. GAJDA: Ad multos annos. ,,Konspekt” 2001 nr 7.
B. PIETRZYK: Bibliografia publikacji prof. zw. dra hab. Józefa Zbigniewa Białka. W: Sezamie, otwórz się! Z nowszych badań nad literaturą dla dzieci i młodzieży w Polsce i za granicą. Kr. 2001.
Leksykon Profesorów Akademii Pedgogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej 1946-2006. Kr. 2006.
Ogólne
S. FRYCIE: J.Z.B. W tegoż: Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945-1970. T. 2. Wwa 1982.
B. PIETRZYK: Józef Zbigniew Białek – badacz – nauczyciel akademicki – humanista. W: Sezamie, otwórz się! Z nowszych badań nad literaturą dla dzieci i młodzieży w Polsce i za granicą. Kr. 2001.
Ludwik Fryde jako krytyk literacki
A. BIERNACKI: Mit Frydego. „Twórczość” 1962 nr 11.
M. KSIĄŻEK-CZERMIŃSKA. „Pam. Lit.” 1964 z. 3.
Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918-1939
G. SKOTNICKA: Brakujące ogniwo. „Nowe Książ.” 1980 nr 11.
K. KULICZKOWSKA: Literatura dla dzieci w okresie II Rzeczypospolitej. „Polonistyka” 1982 nr 1.
Przymierze z dzieckiem
S. FRYCIE: Wartościowy tom studiów o literaturze dla dzieci i młodzieży. „Zbliżenia Piotrkowskie” 1994 nr 3/4.
