Kamiński Jan Nepomucen

Jolanta Kowal

Dyrektor teatru, aktor, dramatopisarz, tłumacz, poeta, redaktor, pisarz, krytyk.

Informacje biograficzne. Urodził się 16 V 1777 w Kutkorzu (pow. złoczowski) w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Nauki pobierał we Lwowie, gdzie w 1796 r. ukończył gimnazjum, a następnie studiował filozofię na tamtejszym uniwersytecie, pogłębiając równocześnie znajomość języków obcych (francuski, włoski, niemiecki). Wcześnie osierocony, zarabiał na utrzymanie lekcjami i kopiowaniem urzędowych dokumentów. Mimo że był zachęcany do zawodu urzędniczego, to poświęcił się całkowicie teatrowi i pracy literackiej. Prawdopodobnie już jako uczeń był częstym bywalcem w teatrze niemieckim i próbował także przeróbek niemieckich dramatów. Pierwsze polskie przedstawienia oglądał zapewne w wykonaniu zespołu Macieja Każyńskiego (1793). Dla teatru Dominika Morawskiego (1793–1794) tłumaczył sztuki z niemieckiego. Zasadniczy wpływ na dalsze losy Kamińskiego miał trzeci pobyt Wojciecha Bogusławskiego we Lwowie (1795–1799). Dostarczał wówczas jego zespołowi tłumaczeń i przeróbek sztuk. Po wyjeździe Bogusławskiego Kamiński utworzył zespół amatorski (był jego organizatorem, aktorem, autorem i nauczycielem niedoświadczonych aktorów). Kiedy po kilkuletniej działalności władze austriackie zakazały występów (1803), Kamiński wyjechał do Kamieńca Podolskiego, stworzył nowy zespół aktorski i objął tamtejszy teatr. Powstało tam wiele przekładów i projektów inscenizacji (Hamlet, Makbet, Medea), realizowanych potem we Lwowie przez kilkadziesiąt lat. Następnie występował m.in. w Dubnie, Kijowie, Mińsku. W l. 1805–1809 prowadził teatr w Odessie. W 1809 r. wrócił do Lwowa i przy współudziale Kaspra Kamińskiego 27 maja zainaugurował polskie przedstawienia, ustawicznie borykając się z uciążliwymi nakazami i zakazami władz austriackich. Pewną stabilizację polskiego teatru we Lwowie przyniósł dopiero 1817 r. dzięki pozwoleniu udzielonemu przez cesarza Franciszka I. Po krótkim okresie powodzenia materialnego, począwszy od 1820 r., Kamiński na skutek wyraźnego spadku frekwencji i wygórowanych żądań aktorów popadł w długi. Dla ratowania funduszów udał się na gościnne występy do Krakowa (13 VIII–25 X 1820). Po powrocie do Lwowa pogłębiające się problemy finansowe zmusiły go do rozwiązania zespołu 2 VIII 1822, ale już w grudniu ponownie otworzył swój teatr i przez następne 20 lat starał się zapewnić mu wysoki poziom artystyczny. Wprowadził na scenę lwowską wiele cennych sztuk z europejskiego dorobku (m.in. J. Racine’a, P. Corneille’a, Voltaire’a, V. Alfieriego, J.W. Goethego, F. Schillera, W. Shakespeare’a, P. Calderóna, G.E. Lessinga, Moliere’a, C. Goldoniego). Do stałego repertuaru włączył też komedie Aleksandra Fredry, który wiele scenicznych postaci stworzył podobno z myślą właśnie o aktorach zespołu Kamińskiego. W 1822 r. ubiegał się (bez powodzenia) o katedrę języka polskiego w Uniwersytecie Lwowskim. W l. 1835–1848 był redaktorem „Gazety Lwowskiej” i „Rozmaitości”. W 1842 r. został zatrudniony jako reżyser przez nowego dyrektora sceny lwowskiej – Stanisława Skarbka. Mimo oficjalnego przejścia na emeryturę od 1848 r. aż do śmierci pełnił funkcję „dramaturga”. Zmarł 5 I 1855 we Lwowie. Został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.

W kręgu filozofii niemieckiej. Kamiński chętnie powoływał się na autorytety uznanych filozofów zarówno starożytnych (Platon, Arystoteles, Sokrates), jak i nowożytnych (B. Spinoza, J. Locke, F. Bacon). Ich dorobek poznawał najczęściej w oryginale, gdyż biegle czytał po łacinie i doskonale władał niemieckim oraz francuskim. Szczególnym zainteresowaniem darzył jednak Kamiński współczesną filozofię niemiecką; najbliżsi byli mu Friedrich Wilhelm Joseph Schelling, Georg Wilhelm Friedrich Hegel i Immanuel Kant, a zwłaszcza ten ostatni. Wielokrotnie posiłkował się jego doktryną idealizmu transcendentalnego, pod której wpływem pozostawali też romantycy (filozofia kantowska inspirowała ich myślenie w kategoriach narodowości). U Kamińskiego ta tendencja – swobody myśli, eksponowania nauki, stworzenia własnej sztuki – będzie szczególnie silna. W poglądach tych bliskie intelektualne związki łączyły go z zaprzyjaźnionym z nim i pochlebnie oceniającym wiele jego literackich prac Maurycym Mochnackim oraz z Edwardem Dembowskim, który wielokrotnie podkreślał jego zasługi jako twórcy teatru, inspiratora nowej literatury, ale przede wszystkim jako człowieka podejmującego metodę opisywania świata z filozoficznego punktu widzenia.