Kantecki Klemens
Historyk, bibliotekarz, publicysta. Pseudonimy i kryptonimy: K.K., K., Kl., ENS, * i in. (często nie sygnował prac).
Informacje biograficzne. Piotr Klemens Kantecki urodził się 19 V 1851 w Wielowsi (Wielowsi Klasztornej) w Wielkopolsce. Pochodził z niezamożnej, szanowanej rodziny, która mogła zapewnić dzieciom wykształcenie. Był jednym z czterech synów Andrzeja i jego drugiej żony Karoliny (z d. Glabisz), bratem Antoniego Kanteckiego (1847–1893, ultramontanina, doktora filozofii), Jana Kantego Kanteckiego oraz Maksymiliana Kanteckiego (1857–1899, historyka i pedagoga). Wcześnie stracił rodziców. Edukację rozpoczął w szkole elementarnej w Ołoboku, a następnie kształcił się w gimnazjum ostrowskim. Debiutował na łamach „Dziennika Poznańskiego” (1868, nr 231), ogłaszając patriotyczne korespondencje z Ostrowa. Z powodu wydrukowanej krytyki dyrektora gimnazjum, Niemca, został zmuszony do przerwania nauki, co uniemożliwiło mu podjęcie studiów.
W 1868 r. podjął pracę księgarza w księgarni Jana Konstantego Żupańskiego w Poznaniu, uzupełniał przerwane wykształcenie jako samouk i słuchacz wykładów (np. we Lwowie uczestniczył w wykładach K. Liskego, jednak poróżnił się z nim, narażając się na krytykę jego uczniów). W 1879 r. rozpoczął pracę konserwatora w Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Poznaniu, po wyjeździe zaś do Lwowa w 1876 r. – skryptora literackiego w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich. W 1882 r. wrócił do Wielkopolski, przyjął posadę bibliotekarza i konserwatora muzeum poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, gdzie pracował do kwietnia 1885 r.
Przez współczesnych Kantecki był uważany przede wszystkim za historyka i badacza źródeł. Zajmował się studiami historycznymi (m.in. dziejami Kurlandii od najdawniejszych czasów do upadku Rzeczypospolitej), prowadząc badania we lwowskim Ossolineum, w zbiorach rękopisów książąt Czartoryskich, archiwach Drezna (1872), a od 1874 r. również Petersburga, Rygi i Mitawy czy Litwy (głównie Wilna), Paryża (1876), Wiednia (1877), a pod koniec życia także Berlina (1882). W trakcie pobytu w Dreźnie zachorował, a nasilające się dolegliwości neurologiczne (ostatnie lata życia Kantecki spędził na wózku inwalidzkim) doprowadziły ostatecznie do jego śmierci – zmarł 14 X 1885 w Poznaniu w wieku 34 lat. Pozostawił żonę Marię z d. Syroczyńską (poślubioną w 1877 r.) i dwoje dzieci (córkę Antoninę, ur. 1880, i syna Stefana Witolda, ur. 1884).
Współpraca z czasopismami. Kantecki był członkiem redakcji krótko wychodzącego „Dziennika Poznańskiego” (27 III–29 VI 1872), a następnie wraz z Władysławem Bełzą i Władysławem Ordonem stałym współpracownikiem tygodnika „Sobótka” (1869–1871) i nowo powstałego „Tygodnika Wielkopolskiego” (pod redakcją E. Calliera), gdzie publikował recenzje w rubryce Przegląd literacki (1870/1871–1873), a także szkice biograficzne, wspomnienia i życiorysy. Pisał również do „Gazety Lwowskiej” jako kronikarz i sprawozdawca teatralny, a następnie felietonista literacki i historyczny, zamieszczając rozprawy historyczne w „Przewodniku Naukowym i Literackim”. Publicystyka Kanteckiego (głównie recenzje, sprawozdania z lektur) ukazywała się w kilkudziesięciu pismach Poznania, Lwowa, Warszawy, Krakowa.
Od początku swojej pracy związał się z Towarzystwem Przyjaciół Nauk, co miało niewątpliwy wpływ na jego twórczość publicystyczną i literacką. Pisał artykuły, rozprawy, monografie czy szkice biograficzne o charakterze historycznym bądź historycznoliterackim, ujęte w formę beletryzowanego portretu literackiego niosącego przekaz parenetyczny. Publikował w rubryce Życiorysy „Tygodnika Ilustrowanego” (m.in. Maurycy hrabia Dzieduszycki, „Tygodnik Ilustrowany” 1877, nr 72–74). W „Tygodniku Wielkopolskim” i we lwowskiej „Strzesze” zamieszczał szkice biograficzne, w których chwalił przymioty swoich bohaterów, wymieniał ich zasługi. Tworzył sylwetki pisarzy, uczonych, społeczników, artystów, m.in. Ludwika Légera („Tygodnik Wielkopolski” 1870, nr 1), Wita Stwosza („Strzecha” 1873, z. 5), Mikołaja Kopernika (tamże, z. 3), Wincentego Pola i Kajetana Suffczyńskiego (tamże, z. 15/16), Józefa Korzeniowskiego („Przewodnik Naukowy i Literacki” 1879, nr 2, 4), Karola Szajnochy („Strzecha” 1873, z. 1). Dorobek tego ostatniego, nazywanego „mistrzem kunsztu dziejopisarskiego”, Kantecki cenił najbardziej z racji swoich zainteresowań: „Skupił [Szajnocha] bowiem w jednej osobie genialność krytycyzmu, ogrom erudycji i mistrzostwo formy” (Wspomnienie o Karolu Szajnosze, tamże). Pisał także o Szajnosze jako literacie („Panicz i dziewczyna”, niewydany dramat Karola Szajnochy. Studium, „Kłosy” 1880, nr 757–760) w kontekście przemian wizerunku chłopów w literaturze lat 40. XIX w. Dostrzegając w Paniczu i dziewczynie (powst. 1845, wyd. fragm. 1847) polemikę z Ulaną (1842) Józefa Ignacego Kraszewskiego, krytyk oceniał dramat jako wytwór „z gorączkową namiętnością przeprowadzonej antytezy”, „sztucznej sympatii dla klas niższych”, których nie znajduje później w twórczości historycznej Szajnochy.
Bibliografia
PSB, t. 11
Źródła:
Kantecki, Dr. Ludwik Léger, „Tygodnik Wielkopolski” 1870, nr 1;
K. Kantecki, Władysław Bełza, „Jutrzenka” 1870, nr 9;
K. Kantecki, Dwa przekłady „Pieśni o ziemi naszej” oraz słowo o niemieckich tłumaczeniach poetów niemieckich, „Dziennik Literacki” 1870, nr 38;
K. Kantecki, Sponad mogił. Poezje, „Dziennik Literacki” 1870, nr 32;
K.K. [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] Wł. Bełza, Poezje. Wydanie nowe (Poznań 1871), „Tygodnik Wielkopolski” 1871, nr 39, s. 476–478;
K. Kantecki, [przekłady Mów Marka Tuliusza Cycerona E. Rykaczewskiego (Paryż 1871)], „Tygodnik Wielkopolski” 1872, nr 16;
K.K. [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] Wł. Bełza, Poezje. Wydanie nowe (Poznań 1871), „Tygodnik Wielkopolski” 1871, nr 39, s. 476-478;
K.K. [K. Kantecki], „L’homme-femme” i „Femme-homme”, „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1872, nr 3, s. 35;
K.K. [K. Kantecki], Kronika literacka i artystyczna [korespondencja z Poznania z 7 marca 1872 r.], „Strzecha” 1872, z. 3, s. 88–90;
K.K. [K. Kantecki], Biblioteczka [rec.] P. Wilkońska, Opactwo grodzieckie. Powieść (Lwów 1872), „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1872, nr 6, s. 72;
K.K. [K. Kantecki], Biblioteczka domowa [rec.] Wł. Łoziński, Historia siwego włosa. Powieść, „Opiekun Domowy” 1872, nr 35, s. 279–280;
K.K. [K. Kantecki], [rec.] A. Łuczkiewicz, Szkolnictwo na podstawie historycznego rozwoju i zasad wychowania podług planu przepisanego dla seminarium nauczycielskich (Lwów 1872), „Tygodnik Wielkopolski” 1872, nr 39, s. 525–526;
* [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] Wł. Nehring, O psałterzu Floryańskim łacińsko-polsko-niemieckim – w szczególności o polskim jego dziele (Poznań 1871), „Tygodnik Wielkopolski” 1872, nr 6, s. 121–122;
* [K. Kantecki], [rec.] Biblii królowej Zofii, żony Jagiełły, z kodeksu Szaroszpatackiego, wyd. A. Małeckiego (Lwów 1871)];
K.K. [K. Kantecki], Biblioteczka [rec.] W. Marrené, Róża, studium małżeńskie (Poznań 1872), „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1872, nr 2, s. 21–22;
K.K. [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] B. Komorowski,Krok, ostatni Arkony książę, „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 49, s. 583–585;
K. Kantecki, Literatura [rec.] J. I. Kraszewski, Boża opieka. Powieść osnuta na podaniach XIII wieku (Lwów 1873), „Gazeta Lwowska” 1873, nr 157;
K. Kantecki,Czy istniał Wilhelm Tell? (Szkic historyczny), „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 48 i 50;
K.K. [K. Kantecki], Wincenty Pol i Kajetan Suffczyński. (Notatka do biografii), „Strzecha” 1873, z. 15-16;
K.K. [K. Kantecki], Poezje Wasilewskiego, „Gazeta Lwowska” 1873, nr 286;
Wspomnienie o Karolu Szajnosze, „Strzecha” 1873, z. 1;
Kl. [K. Kantecki], Kl. [K. Kantecki], Urodziny Mikołaja Kopernika, „Strzecha” 1873, z. 3;
K. [K. Kantecki], Wit Stwosz, „Strzecha” 1873, z. 5;
K.K. [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] K. Pieńkowski, Powieści (Lwów 1873), „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 23, s. 273-274;
K.K. [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] P. Wilkońska, Opactwo grodzieckie (Lwów 1872), „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1872, nr 6;
[K. Kantecki], [rec.] J. Turczyński, Rozbiór dzieł Adama Mickiewicza, z. I: „Grażyna”, z. II: „Konrad Wallenrod”, „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 13, s. 152-153; K.K. [K. Kantecki], Biblioteczka [rec.] J. Narzymski, Ojczym. Powieść współczesna (Poznań 1873), „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1872, nr 5, s. 59-60;
K.K. [K. Kantecki], [rec.] H. Zathey, Uwagi nad „Panem Tadeuszem” Adama Mickiewicza (Poznań 1873), „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 13;
K. Kantecki, Lenartowicz o Mickiewiczu, „Gazeta Lwowska” 1874, nr 283, 284;
K. Kantecki, Mickiewicz w Śmiełowie, „Ruch Literacki” 1875, nr 47, 48;
K.K. [K. Kantecki], Krytyka [rec.] E. J. B. Rathéry, Le Comte de Plélo, un gentilhomme français, aux duix-huitième siècle,guerrier, litérateur et diplomatè– d’après des papiers de famille et les archives du ministrère de la guerre et affaires etrangères (Paris 1876), „Ateneum” 1877, t. 1, z. 3, s. 696–698;
K. Kantecki, Ojciec Stanisława Augusta, „Ateneum” 1876, t. 3, z. 7;
Maurycy hrabia Dzieduszycki, „Tygodnik Ilustrowany” 1877, nr 72, 73, 74; nr 28–34;
K. K. [K. Kantecki], Krytyka [rec.] J. Falkowski, Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, t. I (Poznań 1877), „Ateneum” 1877, t. 2, z. 4, s. 183–194;
K.K. [K. Kantecki], Z powodu wspomnień o Mickiewiczu, „Niwa” 1879, z. 113;
ENS. [K. Kantecki], Jubileusz Kraszewskiego, „Gazeta Lwowska” 1879, nr 227;
K.K. [K. Kantecki], Słowacki po niemiecku, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1879, t. 1/2;
K. Kantecki, Artur Grottger. Szic biograficzny, Lwów 1879;
K. Kantecki, Dwaj krzemieńczanie. Wizerunki literackie, t. 1 Alojzy Feliński, t. 2 Józef Korzeniowski, Lwów 1879;
K. Kantecki, Mniemany dziad Stanisława Augusta, „Kłosy” 1881, nr 828.
Opracowania:
Gryglewicz, Klemens Kantecki, „Tygodnik Ilustrowany” 1885, nr 151;
Wł. Bełza, Z albumu pani Skórzewskiej, „Pamiętnik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 1889, R. 3, s. 193–194;
M. Motty, Przechadzki po mieście (Poznaniu), t. 2, Poznań 1888, s. 194–198;
M. Wojciechowska, Kantecki Piotr Klemens, w: Polski słownik biograficzny, t. 11, Wrocław 1939–1946, s. 616–618;
M. Wojciechowska, Bracia Kanteccy, maszynopis z 31.10.1968 r.;
B. Zakrzewski, „The Congress of Bolimof”, „Pamiętnik Literacki” 1950, z. 2;
L. Słowiński, Z ławy szkolnej naszych pradziadów: pisarze polscy w szkołach średnich Wielkiego Księstwa Poznańskiego, Poznań 1996;
M. Zięba, Adam Mickiewicz we wspomnieniach zamieszczonych w „Gazecie Lwowskiej” i lwowskim „Ruchu Literackim” w latach 1874–1878, w: Kraków – Lwów: książki, czasopisma, biblioteki, t. 8, pod red. H. Kosętki, Kraków 2006, s. 529–538.
