Kantecki Klemens
Biografia i legenda. W publikacjach recenzyjno-bibliograficznych poświęconych Mickiewiczowi Kantecki krytykuje niski poziom analizy utworów poety, jak np. w przedmowie Juliusza Turczyńskiego skoncentrowanej nie na zasadniczej idei poematów, a jedynie na przytoczeniu ich treści i wydobyciu mało znaczących szczegółów. Zarzuca autorowi błędne pojmowanie przyczyn postępowania bohaterów, „nieudolny sposób pisania” oraz „plątaninę i sprzeczności w argumentach”, trywialność, a nawet śmieszność (Rozbior dzieł Adama Mickiewicza przez Juliusza Turczyńskiego, „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 13). W niezwykle krótkiej ocenie książki Hugona Zatheya Uwagi nad „Panem Tadeuszem” Adama Mickiewicza (tamże, nr 13) ogranicza się do postawienia zarzutu o nadmiar cytatów z niemieckich filozofów na temat poezji epicznej oraz brak „krytycznego zmysłu i estetycznego poczucia”. Doceniając wagę wypowiedzi źródłowych oraz badań przynoszących wiedzę o nieznanych faktach, krytyk jest wyczulony na subiektywizm i zbyt daleko idące interpretacje (Lenartowicz o Mickiewiczu, „Gazeta Lwowska” 1874, nr 283; Z powodu wspomnień o Mickiewiczu, „Niwa” 1879, nr 113). Kantecki obawia się, że wobec braku rzetelnych opracowań biograficznych wiedza o największych poetach – Mickiewiczu, Słowackim, Krasińskim – może przetrwać jedynie w legendzie. Przestrzega, by niepełnych informacji o życiu sławnych ludzi nie zastępować domysłami, ponieważ „w ten sposób rosną podania i legendy, podnoszone niekiedy przez biografów do wysokości historycznych faktów” (Mickiewicz w Śmiełowie, „Ruch Literacki” 1875, nr 47). Mickiewicz w Śmiełowie to znaczący artykuł w dorobku publicystycznym Kanteckiego. Krytyk rzuca w nim nowe światło na nieznany dotąd epizod kilkutygodniowego przymusowego (w obliczu niemożności przekroczenia granicy między Wielkim Księstwem Poznańskim a Królestwem Kongresowym) pobytu poety w Wielkopolsce latem 1831 r. Zaufanie do empirii – wspomnień naocznych świadków – niepoparte weryfikacją w źródłach sprawia, że wersję wydarzeń podaną przez krytyka późniejsi badacze (np. B. Zakrzewski) uznawali za budzącą zastrzeżenia.
Zgodnie z uniwersalnym modelem żywotopisarstwa Kantecki konsekwentnie dąży do przedstawienia prawdy historycznej, kierując się zasadą rzetelności przekazywanych informacji i tropiąc niewiarygodne opinie w obawie, że „zamiast biografii poetów pisać będziem legendy o męczennikach” („Niwa” 1879, nr 113). Polemika z historycznymi mitami (np. Czy istniał Wilhelm Tell? (Szkic historyczny), „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 48, 50) służy nadrzędnemu celowi – rozprawieniu się z „konserwatyzmem naukowym” stojącym na przeszkodzie rozwojowi nowoczesnej historiografii. Jako demaskator omyłek, przekłamań i niedokładności Kantecki występuje również w innych recenzjach, np. dotyczących historii życia wnuczki Jana Sobieskiego, Klementyny („Ateneum” 1877, z. 8), a także w polemikach z autorami recenzji swojej pracy poświęconej biografii ojca ostatniego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – z Władysławem K. Zielińskim (Franciszek Poniatowski, podstarości rycki i lubelski, „Kłosy” 1881, nr 827) i Władysławem Smoleńskim („Prawda” 1881, nr 5; „Kwartalnik Kłosów” 1881, nr 85).
Kantecki, zarabiając na życie pisaniem, stał się rozpoznawalnym, pełnym pasji historiografem, tropicielem prawdy historycznej, a przy tym krytykiem, którego jedna z prac jest do dziś cytowana przez badaczy twórczości Mickiewicza. Był też wytrawnym stylistą. „O piękność formy dbał nie mniej jak o dokładność treści” – pisał Marceli Motty w Przechadzkach po mieście (Poznaniu) (1888).
Bibliografia
PSB, t. 11
Źródła:
Kantecki, Dr. Ludwik Léger, „Tygodnik Wielkopolski” 1870, nr 1;
K. Kantecki, Władysław Bełza, „Jutrzenka” 1870, nr 9;
K. Kantecki, Dwa przekłady „Pieśni o ziemi naszej” oraz słowo o niemieckich tłumaczeniach poetów niemieckich, „Dziennik Literacki” 1870, nr 38;
K. Kantecki, Sponad mogił. Poezje, „Dziennik Literacki” 1870, nr 32;
K.K. [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] Wł. Bełza, Poezje. Wydanie nowe (Poznań 1871), „Tygodnik Wielkopolski” 1871, nr 39, s. 476–478;
K. Kantecki, [przekłady Mów Marka Tuliusza Cycerona E. Rykaczewskiego (Paryż 1871)], „Tygodnik Wielkopolski” 1872, nr 16;
K.K. [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] Wł. Bełza, Poezje. Wydanie nowe (Poznań 1871), „Tygodnik Wielkopolski” 1871, nr 39, s. 476-478;
K.K. [K. Kantecki], „L’homme-femme” i „Femme-homme”, „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1872, nr 3, s. 35;
K.K. [K. Kantecki], Kronika literacka i artystyczna [korespondencja z Poznania z 7 marca 1872 r.], „Strzecha” 1872, z. 3, s. 88–90;
K.K. [K. Kantecki], Biblioteczka [rec.] P. Wilkońska, Opactwo grodzieckie. Powieść (Lwów 1872), „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1872, nr 6, s. 72;
K.K. [K. Kantecki], Biblioteczka domowa [rec.] Wł. Łoziński, Historia siwego włosa. Powieść, „Opiekun Domowy” 1872, nr 35, s. 279–280;
K.K. [K. Kantecki], [rec.] A. Łuczkiewicz, Szkolnictwo na podstawie historycznego rozwoju i zasad wychowania podług planu przepisanego dla seminarium nauczycielskich (Lwów 1872), „Tygodnik Wielkopolski” 1872, nr 39, s. 525–526;
* [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] Wł. Nehring, O psałterzu Floryańskim łacińsko-polsko-niemieckim – w szczególności o polskim jego dziele (Poznań 1871), „Tygodnik Wielkopolski” 1872, nr 6, s. 121–122;
* [K. Kantecki], [rec.] Biblii królowej Zofii, żony Jagiełły, z kodeksu Szaroszpatackiego, wyd. A. Małeckiego (Lwów 1871)];
K.K. [K. Kantecki], Biblioteczka [rec.] W. Marrené, Róża, studium małżeńskie (Poznań 1872), „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1872, nr 2, s. 21–22;
K.K. [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] B. Komorowski,Krok, ostatni Arkony książę, „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 49, s. 583–585;
K. Kantecki, Literatura [rec.] J. I. Kraszewski, Boża opieka. Powieść osnuta na podaniach XIII wieku (Lwów 1873), „Gazeta Lwowska” 1873, nr 157;
K. Kantecki,Czy istniał Wilhelm Tell? (Szkic historyczny), „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 48 i 50;
K.K. [K. Kantecki], Wincenty Pol i Kajetan Suffczyński. (Notatka do biografii), „Strzecha” 1873, z. 15-16;
K.K. [K. Kantecki], Poezje Wasilewskiego, „Gazeta Lwowska” 1873, nr 286;
Wspomnienie o Karolu Szajnosze, „Strzecha” 1873, z. 1;
Kl. [K. Kantecki], Kl. [K. Kantecki], Urodziny Mikołaja Kopernika, „Strzecha” 1873, z. 3;
K. [K. Kantecki], Wit Stwosz, „Strzecha” 1873, z. 5;
K.K. [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] K. Pieńkowski, Powieści (Lwów 1873), „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 23, s. 273-274;
K.K. [K. Kantecki], Przegląd literacki [rec.] P. Wilkońska, Opactwo grodzieckie (Lwów 1872), „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1872, nr 6;
[K. Kantecki], [rec.] J. Turczyński, Rozbiór dzieł Adama Mickiewicza, z. I: „Grażyna”, z. II: „Konrad Wallenrod”, „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 13, s. 152-153; K.K. [K. Kantecki], Biblioteczka [rec.] J. Narzymski, Ojczym. Powieść współczesna (Poznań 1873), „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1872, nr 5, s. 59-60;
K.K. [K. Kantecki], [rec.] H. Zathey, Uwagi nad „Panem Tadeuszem” Adama Mickiewicza (Poznań 1873), „Tygodnik Wielkopolski” 1873, nr 13;
K. Kantecki, Lenartowicz o Mickiewiczu, „Gazeta Lwowska” 1874, nr 283, 284;
K. Kantecki, Mickiewicz w Śmiełowie, „Ruch Literacki” 1875, nr 47, 48;
K.K. [K. Kantecki], Krytyka [rec.] E. J. B. Rathéry, Le Comte de Plélo, un gentilhomme français, aux duix-huitième siècle,guerrier, litérateur et diplomatè– d’après des papiers de famille et les archives du ministrère de la guerre et affaires etrangères (Paris 1876), „Ateneum” 1877, t. 1, z. 3, s. 696–698;
K. Kantecki, Ojciec Stanisława Augusta, „Ateneum” 1876, t. 3, z. 7;
Maurycy hrabia Dzieduszycki, „Tygodnik Ilustrowany” 1877, nr 72, 73, 74; nr 28–34;
K. K. [K. Kantecki], Krytyka [rec.] J. Falkowski, Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, t. I (Poznań 1877), „Ateneum” 1877, t. 2, z. 4, s. 183–194;
K.K. [K. Kantecki], Z powodu wspomnień o Mickiewiczu, „Niwa” 1879, z. 113;
ENS. [K. Kantecki], Jubileusz Kraszewskiego, „Gazeta Lwowska” 1879, nr 227;
K.K. [K. Kantecki], Słowacki po niemiecku, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1879, t. 1/2;
K. Kantecki, Artur Grottger. Szic biograficzny, Lwów 1879;
K. Kantecki, Dwaj krzemieńczanie. Wizerunki literackie, t. 1 Alojzy Feliński, t. 2 Józef Korzeniowski, Lwów 1879;
K. Kantecki, Mniemany dziad Stanisława Augusta, „Kłosy” 1881, nr 828.
Opracowania:
Gryglewicz, Klemens Kantecki, „Tygodnik Ilustrowany” 1885, nr 151;
Wł. Bełza, Z albumu pani Skórzewskiej, „Pamiętnik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 1889, R. 3, s. 193–194;
M. Motty, Przechadzki po mieście (Poznaniu), t. 2, Poznań 1888, s. 194–198;
M. Wojciechowska, Kantecki Piotr Klemens, w: Polski słownik biograficzny, t. 11, Wrocław 1939–1946, s. 616–618;
M. Wojciechowska, Bracia Kanteccy, maszynopis z 31.10.1968 r.;
B. Zakrzewski, „The Congress of Bolimof”, „Pamiętnik Literacki” 1950, z. 2;
L. Słowiński, Z ławy szkolnej naszych pradziadów: pisarze polscy w szkołach średnich Wielkiego Księstwa Poznańskiego, Poznań 1996;
M. Zięba, Adam Mickiewicz we wspomnieniach zamieszczonych w „Gazecie Lwowskiej” i lwowskim „Ruchu Literackim” w latach 1874–1878, w: Kraków – Lwów: książki, czasopisma, biblioteki, t. 8, pod red. H. Kosętki, Kraków 2006, s. 529–538.
