Krasuski Eugeniusz

Tomasz Cieślak

Inżynier chemik, przedsiębiorca, działacz polityczny i społeczny, publicysta.

Informacje biograficzne. Eugeniusz Jan Marceli Krasuski urodził się 22 IV 1878 w Miń­sku Mazowieckim z ojca Kazimierza i matki Józefy z Popławskich. Studiował w Technische Staatslehranstalten w Chemnitz i w École de chimie de Mulhouse, uzyskując tytuł inżyniera. W 1902 r. został zatrudniony jako chemik w łódzkiej fabryce włókienniczej Ludwika Groh­mana, a następnie pracował wiele lat jako dyrektor w Zjednoczonych Zakładach Przemys­łowych Karola Scheiblera i Ludwika Grohmana Sp. Akc. Praca zawodowa nie była jedynym polem jego aktywności. Działał w sekcji technicznej Łódzkiego Towarzystwa Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu, któremu przewodniczył w l. 1903‒1905. W 1909 r. był jed­nym z inicjatorów utworzenia, a następnie członkiem zarządu Stowarzyszenia Techników w Łodzi (funkcjonującego do 1939 r.). Z inicjatywy m.in. Krasuskiego powołano w ramach Stowarzyszenia w czerwcu 1910 r. Koło Chemików. W 1914 r. wsparł inicjatywę stworze­nia „monografii miasta Łodzi”, która jednak wówczas nie powstała. W październiku 1916 r. wszedł w skład zarządu nowo powołanego Towarzystwa Biblioteki Publicznej w Łodzi, obok znanego lekarza-społecznika dr. Seweryna Sterlinga, który został prezesem, oraz adwokata Tadeusza Kamieńskiego i chemika Oskara Grossa. Celem Towarzystwa było utworzenie bi­blioteki publicznej, którą otwarto w październiku 1917 r. Na początku I wojny światowej, po opuszczeniu Łodzi przez Rosjan, Krasuski został jednym z dwu sekretarzy ‒ obok Józefa Ada­mowicza ‒ zorganizowanego przez przedstawicieli burżuazji i inteligencji, z marginalnym udziałem kleru i robotników, Głównego Komitetu Obywatelskiego, którego celem było bie­żące zarządzanie miastem, pomoc dotkniętym wojenną biedą i bezrobociem oraz reprezen­towanie lokalnej społeczności wobec niemieckich władz okupacyjnych. W pierwszych wy­borach do rady miejskiej zarządzonych przez Niemców Krasuski uzyskał w styczniu 1917 r. mandat radnego z ramienia Polskiego Komitetu Wyborczego. W toku prac nad wprowadze­niem powszechnego obowiązku szkolnego w Łodzi Krasuski opowiadał się za kształceniem jedynie w języku polskim. We wrześniu 1917 r. obszernym memoriałem zainicjował powo­łanie Wydziału Statystycznego przy Zarządzie Miejskim w Łodzi, utworzonego 1 I 1918, któ­rego stał się członkiem. W 1917 r. uczestniczył w zawiązaniu Związku Miast Królestwa Pol­skiego. Był członkiem biura Komisji Windykacji Strat Wojennych w Tymczasowej Radzie Stanu działającej w okresie 14 I‒25 VIII 1917, powołanej przez państwa centralne na okupo­wanych ziemiach Królestwa Polskiego. Został jednym z przywódców Zjednoczenia Narodo­wego, konserwatywnego ugrupowania powstałego w Królestwie Polskim w 1915 r., w marcu 1937 r. zaś znalazł się wśród sygnatariuszy aktu erekcyjnego Obozu Zjednoczenia Narodowe­go. W dwudziestoleciu międzywojennym był nadal czynny na polu przemysłu łódzkiego jako dyrektor fabryki i sędzia handlowy (od lipca 1933 r.) oraz działacz zrzeszenia producentów przędzy bawełnianej, publikował także artykuły o tematyce gospodarczej (m.in. Zagadnie­nie katastracji we Włoszech, „Gazeta Przemysłu i Handlu Włókienniczego” 1937, nr 14). Był jednym z sekretarzy, utworzonego 6 IX 1939 w Łodzi w dniu ewakuacji Zarządu Miejskie­go wraz z prezydentem Janem Kwapińskim, Komitetu Obywatelskiego pod przewodnictwem bpa Kazimierza Tomczaka, będącego szeroką reprezentacją społeczności lokalnej wobec nie­mieckich władz okupacyjnych. Komitet działał do końca listopada 1939 r.

Poślubił w 1903 r. w Łodzi Jadwigę z d. Wścieklica, córkę Władysława Wścieklicy, właś­ciciela drukarni i współzałożyciela endeckiego dziennika „Rozwój” (wydawanego w Łodzi w l. 1897‒1931). Małżeństwo miało troje dzieci: Annę Marię Mieszkowską (1908‒1994), Stefana Eugeniusza (1904‒1987) i Janinę Jadwigę Jabłkowską (1905‒1984). Krasuski zmarł w styczniu 1944 r.; 27 I 1944 został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Filozofia kultury. Dorobek Krasuskiego związany z kulturą i literaturą nie jest obszerny i obejmuje zaledwie cztery lata jego aktywności (1913‒1916). Opublikował z tego zakre­su: Zagadnienia kultury (1913) ‒ obszerny esej poświęcony sytuacji kultury polskiej prze­łomu wieków na tle tendencji filozoficznych epoki, omówienie Głosów wśród nocy Stanisła­wa Brzozowskiego („Myśl Polska” 1914, z. 1) oraz broszurę Ideały i życie (1916) stanowiącą zapis odczytu, jaki autor wygłosił w łódzkim Towarzystwie Oświatowym „Wiedza”. Reflek­sje Krasuskiego są efektem wnikliwych przemyśleń filozoficznych oraz ‒ a może przede wszystkim ‒ fascynacji myślą Brzozowskiego. W Zagadnieniach kultury autor zbudował wy­wód świadczący tyleż o erudycji, co o dość swobodnym traktowaniu prezentowanych kon­cepcji filozoficznych począwszy od starożytności aż po czasy współczesne. Główną ideą Krasuskiego jest poszukiwanie impulsu do zmiany w myśleniu o kulturze u początku XX w.: porzucenie „jednostronnego racjonalizmu” i utylitaryzmu oraz „mechanistycznego trakto­wania działalności człowieka” na rzecz „indywidualnej woli i odpowiedzialności jednostki”, wbrew „dogmatyzmowi przyczynowości mechanicznej” i myśleniu o działalności człowieka w kategoriach jedynie przyrodniczych (tamże). Krasuski idzie tu ‒ w ślad za Brzozowskim ‒ drogą Georga Simmla, aczkolwiek nie czyni niemieckiego filozofa i teoretyka kultury posta­cią centralną wywodu. Swobodnie łączy ze sobą elementy koncepcji m.in. Charles-Bernarda Renouviera, Williama Jamesa, Henriego Bergsona, Friedricha Paulsena, by zwrócić uwagę „na istotę i znaczenie tych współczesnych prądów, których uświadomienie może i powin­no stać się podstawą prawdziwej kultury” (tamże). Chodzi mu przede wszystkim o to, „aby dziś każdy człowiek myślący mógł ze swego wnętrza wykrzesać taki pogląd na życie, któ­ry, odpowiadając jego istotnemu »ja«, stałby się jednocześnie podstawą dla jego kulturalno-narodowej twórczości” (tamże). Bliska jest Krasuskiemu koncepcja Wilhelma Wundta uj­mująca filozofię jako światopogląd jednostki; deklaruje zatem wprost, że „filozofia dzisiejsza musi stać się filozofią człowieka” (tamże), a nie wszechświata, jaką była wcześniej. Człowiek nie jest tylko istotą biologiczną, lecz „twórcą wartości”, „źródłem wszelkiej prawdy”, która ma wartość względną, a istota wszechbytu pozostaje niewyjaśniona. Autor jest przeciwni­kiem systemowości w myśleniu o społeczeństwie czy kulturze i ‒ podobnie jak Brzozowski ‒ monizmu naturalistycznego; kulturę rozumiał jako ludzką realność, autonomiczną wobec natury. Podstawowym pojęciem refleksji nad kulturą uczynił „życie”, które nazywał „dziedzi­ną realnej rzeczywistości”, „ciągłym uzewnętrznianiem się naszego istotnego »ja«” (tamże). „Świat ma dla nas znaczenie tylko takie, jakie mu sami nadajemy, i znaczenie to zmienia się wraz ze zmieniającymi się warunkami kultury, którą człowiek sam wytwarza” (tamże). Pisał, że „kultura nie jest żadnym stanem, żadnym status quo, lecz bezustannym dążeniem, czyn­nością, przejawiającą się w ciągłym współdziałaniu wszystkich dla wszystkich” (tamże). Per­spektywę kulturologiczną Krasuskiego Ryszard Nycz uznał za „najbardziej popularną w pol­skiej refleksji tego czasu”. Także Kazimierz Błeszyński, filozof i poeta, podkreślił w swojej recenzji Zagadnień kultury, że autor należy „duchowo do grupy kulturalnej, o filozofię wspar­tej w swym życiu umysłowym, a nie wyłącznie o naukę, ani przeważnie sztukę” („Krytyka” 1913, t. 40, z. 11). Dla Błeszyńskiego rozprawa Krasuskiego jest „kulturozoficzną książką popularną” (tamże).

Podobny charakter ma broszura Ideały i życie, w której Krasuski dokonał pobieżne­go przeglądu idei filozoficznych od starożytności po czasy współczesne, ponownie czyniąc najważniejszym pojęciem „życie” i konstatując, że „[p]rzez całe dzieje ludzkości przebija ów zasadniczy rytm, owe kolejno po sobie następujące okresy, w których raz ludzkość w dionizyjskim szale to życie potwierdza, to znów w apollińskim spokoju od niego się odwra­ca”. Przywoływał z aprobatą uwagi Brzozowskiego na temat formacji romantycznej, dystan­sował się od pozytywizmu „przeszczepionego z Zachodu na nasz grunt ręką niewprawnych i niepowołanych ogrodników”, literaturę Młodej Polski przedstawił jako świadectwo upad­ku polskiej kultury, zapis społecznej bezradności, apatii, braku nadziei, „istotny wyraz tra­gicznej, chorej duszy polskiej”, czego dowodzą jego zdaniem Ozimina Wacława Berenta i Ro­dzina Połanieckich Henryka Sienkiewicza ‒ „powieść wychowująca społeczeństwo w zaciszu indyferentyzmu” (Ideały i życie). Na tym tle Krasuski zaprezentował pokrótce, nie dokonu­jąc głębszej analizy, Wesele i Wyzwolenie Stanisława Wyspiańskiego jako utwory oskarżycielskie, „rozpaczy bliski krzyk przestrogi”, niewnoszące jednak nowego postrzegania sztuki i jej społecznej roli. Tę nową wizję, „przeistoczenia psychiki narodowej: psychiki bezwładu i bier­ności na psychikę świadomej narodowej woli” (tamże), dostrzegł w wypowiedziach Brzo­zowskiego. Potwierdza to spostrzeżenie chronologicznie wcześniejsze, krótkie i dość po­wierzchowne omówienie Głosów wśród nocy.

Kulturologiczne i krytycznoliterackie prace Eugeniusza Krasuskiego są świadec­twem pozazawodowych poszukiwań intelektualnej formacji części inteligencji technicznej początku XX w., ale przede wszystkim świadczą o żywym zainteresowaniu autora, działa­cza gospodarczego, społecznego i politycznego, filozofią rozumianą jako niezbywalny ele­ment tożsamości jednostki oraz życia społeczności. Krasuski był bardziej obserwatorem niż uczestnikiem intelektualnego fermentu przełomu XIX i XX w., a jednak jego prace, realizują­ce swobodną formę nowoczesnego eseju, przekazywały aktywny stosunek do rzeczywistości.