Mapa romansu Zygmunta Krasińskiego i Delfiny Potockiej

Aleksandra Sekuła, Warszawa

Dla historyka literatury romans między Delfiną Potocką a Zygmuntem Krasińskim to przede wszystkim ogromny zbiór listów – pisanych okresami tak często, że stanowiących rodzaj dziennika. Słowa wypełniały czas rozdzielenia kochanków. Chwile spędzane razem są w zasadzie opieczętowane milczeniem. Miejsca spotkań, trasy wspólnych podróży, drogi przebyte ku sobie – ponieważ kochankowie, dla niepoznaki i uniknięcia (i tak nieuniknionych) plotek, przybywali na umówione randez-vous z różnych stron – kreślą mapę tego niezwykłego romansu. Niektóre z odwiedzanych miejsc, jak Fryburg, Sorrento, Varenna, pełniły rolę osi krystalizacji „mitologii” osobistej czy też prywatnego systemu symbolicznego Krasińskiego (Sorrento stało się przecież pseudonimem Delfiny).

Chociaż Potocka z Krasińskim poznali się przelotnie w dzieciństwie, romans między nimi zawiązał się pod koniec 1838 roku podczas Wigilii u Komarów^[1] w Neapolu. Dalsze spotkania i wojaże są do odtworzenia z korespondencji Krasińskiego^[2] do różnych adresatów, choć dokładne daty bywają nie do ustalenia. W późniejszym czasie, szczególnie w latach pięćdziesiątych, trudno niekiedy domyślić się, czy przebywając razem w jednym miejscu, Potocka i Krasiński w ogóle się widzieli – stąd przy niektórych miejscach i datach pojawiają się znaki zapytania. Wiele zapewne jest przyczyn tego osłabienia intensywności spotkań i braku jakichkolwiek relacji z nich: poeta był coraz bardziej cierpiący i coraz poważniej schorowany, przy tym jak zawsze stały tym dwojgu na przeszkodzie względy obyczajowe, a wreszcie, jak się można domyślać, choć znajomość między nimi przetrwała do końca, jednak jej charakter przez lata zmienił się na tyle, że później trudno właściwie mówić o romansie.

Kalendarium – miejsca i daty

1/ Neapol (24 XII 1838 – przed 17 II 1839)

24 grudnia 1838 r. na uroczystej polskiej Wigilii w Neapolu, w domu wdowy po Stanisławie Komarze, majorze wojsk rosyjskich i marszałku gubernialnym Podola, Honoraty z Orłowskich Komarowej, Zygmunt odnawia znajomość z córką pani majorowej, trzydziestodwuletnią Delfiną Potocką. Dalsze spotkania pozwalają zacieśnić przyjaźń (,,gawędzę z nią długie godziny”, wyznaje Krasiński w liście do Sołtana z 28 I 1839). Prawdziwa czułość budzi się w sercu Krasińskiego, gdy Delfina troszczy się o niego w chorobie „jak siostra miłosierdzia”: „5 lutego. Przez te wszystkie dni leżałem w wściekłej gorączce, która mi całe ciało i twarz całą osypała krostami, słowem ospę miałem […] Nie mogę Ci opisać, o ile przez czas ten mojej choroby Delfina była dobra, prawdziwie szczerze dobra dla mnie. Po trzy razy na dzień przyjeżdżała się pytać […] Co dzień z rana pisała do mnie, kwiaty mi przysyłała, lampę do oświecenia pokoju w nocy […]”^[3].

15 lutego Krasiński opuszcza Neapol, udając się do Rzymu; pożegnanie z nową muzą upamiętnia wierszem Ledwom Cię poznał, już Cię żegnać muszę… 18 lutego 1839 r. Krasiński pisze do Delfiny pierwszy list (i zaraz potem, tego samego dnia, drugi).

2/ Albano – Rzym (3 III i 31 III 1839)

Krasiński wyjeżdża do Albano^[4] na spotkanie przybywającej z Neapolu do Rzymu Delfiny. Potem przez dłuższy czas przebywają oboje w Rzymie, spotykając się przy różnych towarzyskich okazjach. W niedzielę wielkanocną 31 marca razem, stojąc na stopniach Bazyliki św. Piotra, przyjmują błogosławieństwo Urbi et Orbi. Niekiedy ruiny Wiecznego Miasta udzielają kochankom swego zacisza, jak miesiąc później wspominał poeta w Neapolu: „Na rzymskich cmentarzach lepiej nam było […] tam nocy czarne i pełne pokoju – tam wszystko nosi cechę wieczności […] Kampania dobrą dla nas była – ruiny kochały nas – grób Augusta strzegł nas – księżyc, co zazierał przez okna i siatką srebrną oplatał błękitną kurtynę, był nam przyjacielem”^[5].

3/ Albano (20 IV 1839)

Krasiński przybył tu po rozstaniu się z ojcem w Rzymie 18 kwietnia i czekał na Delfinę, by towarzyszyć jej w drodze do Neapolu.

4/ Mola di Gaeta – Neapol (21–28 IV 1839)

Kilka dni spędzonych razem w Neapolu, dokąd przybyli przez ulubione Mola di Gaeta, zakłócane są zgiełkiem miasta i koniecznością zachowania pozorów (mieszkają osobno, Delfina w willi swej matki). Potem, 28 kwietnia 1839, Krasiński wyrusza w towarzystwie Jerzego i Kazimierza Lubomirskich na Sycylię, skąd będzie pisał dziennik dla Delfiny, oprowadzając ją w marzeniach po odwiedzanych miejscach: „Sycylia, co nikomu domem nie była, mogłaby nam być schronieniem […] O śnie dziki, namiętny, jasny, czego mnie dręczysz? – Już czuję jej dłoń w mojej, już ją wiodę pomiędzy te skały. Teraz zasłaniam jej czoło przed tym gorejącym słońcem, teraz znowu siadam z nią w chłodzie i cieniu nad tym ruczajem, wśród poziomych dębów, wśród sosen, do palm podobnych, okolony rzędem wysmukłych cyprysów. – Ona lubi kwiaty […] Powiedz, co wolisz: czy rozkwitły aloes, czy prostą małgorzatkę, czy tę różę świeżą, stulistną, której tu nikt nie zasiał, którą wiatr posadził? Patrz! sama to jesteś – nie słychać głosu ludzi – nie widać śladu ich stóp na piasku! – Przywiodłem cię tutaj […] – Tyś panią świata tego!”^[6] (Mesyna, 1 V 1839).

5/ Neapol (6 V 1839)

Po powrocie z Sycylii Krasiński spędza ponad miesiąc w Neapolu w towarzystwie przyjaciół (Jerzego Lubomirskiego, Konstantego Danielewicza), ale również uczestnicząc w życiu rodzinnym państwa Komarów, będąc stale dyskretnie w pobliżu Delfiny, niekiedy widując ją potajemnie sam na sam.

6/ Civitaveccia (1 VII) – Genua (3–5 VII) – Pavia – Mediolan (6 VII) – Como – Splügen (8 VII) – Bregenz nad Jeziorem Bodeńskim (10 VII 1839)

Kochankowie ruszyli morzem z Neapolu przez Civitaveccia i Livurno (gdzie dołącza Danielewicz) do Genui, następnie lądem do Mediolanu, w Como przepłynęli jezioro i przez przełęcz Splügen dotarli do Szwajcarii. Po tej pierwszej podróży alpejskiej Krasiński razem z Delfiną jedzie też w kierunku Drezna, gdzie 15 lipca ma spotkać z ojcem. Rozstaje się z ukochaną w Bregenz, Delfina podąża do Baden, a Krasiński z Danielewiczem dalej do Drezna.

7/ Baden (25 VII 1839)

Jednodniowe spotkanie, po którym Krasiński „ucieka“ przed plotkami do Frankfurtu, umawiając się z Delfiną na sierpień.

8/ Mannheim (trzy dni po 9 VIII 1839); Baden (poł. VIII 1839)

Odprowadziwszy Delfinę, Krasiński rusza do Fryburga Badeńskiego sam, dla zachowania pozorów.

9/ Baden (25 VIII 1839) – Fryburg Badeński (koniec VIII – koniec X 1839)

Po kilkudniowym niewidzeniu Delfina Potocka dołącza do Krasińskiego (on wyjeżdża na jej spotkanie do Baden 25 sierpnia); spędzają razem dwa miesiące urozmaicone wycieczką po Renie. Szczególnych wzruszeń i rozmarzeń dostarcza fryburska katedra, a sam Fryburg staje się dla Krasińskiego synonimem (nomen omen) miasta wolności. Na początku października dołącza do nich Danielewicz; we troje wędrują po okolicy, celebrując urze- czywistniony ideał romantycznej miłości i przyjaźni.

10/ Podróż statkiem po Renie; wycieczka do Badenweiler (30 X) Krajoznawcza przejażdżka odbyta we troje, z Danielewiczem.

11/ Podróż: Fryburg – Szafuza (Schaffhausen) – Konstancja – Splügen – Chiavenna– Varenna – Lecco – Mediolan (3–9 XI 1839)

Po powrocie z wycieczki Renem, na zakończenie pobytu we Fryburgu, wracają razem przez Szwajcarię i przełęcz Splügen do Mediolanu, powtarzając niemal dokładnie lipcową marszrutę w odwrotnym kierunku, przy czym Splügen w zimowej szacie dla wyobraźni poety staje się obrazem Sybiru.

12/ Mediolan (9 XI – pocz. XII 1839)

Pobyt w Mediolanie przedłużył się z konieczności – Potocka i Krasiński z powodu ulew zostali zamknięci „w rygle rzek i potoków”. Spędzają czas na dysputach filozoficznych ze spotkanym przypadkowo Augustem Cieszkowskim, niekiedy szukając rozrywki w operze.

13/ Podróż: Pievepelago – Serravalle – San Marcello – Modeny – Pistoi – Civitaveccia (pocz. XII – 10 XII 1839)

Po wydostaniu się z zalanego wodą Mediolanu, kochankowie udają się w kierun- ku Rzymu.

14/ Terracina pod Rzymem (12 XII 1839)

Krasiński odprowadza Delfinę udającą się na zimę do Neapolu.

15/ Neapol (koniec I – ok. 15 II 1840)

Do Neapolu, do Delfiny, uciekał Krasiński z Rzymu przed scenami zazdrości i rozpaczy, jakie robiła mu w tym czasie poprzednia kochanka, Joanna Bobrowa.

16/ Neapol (koniec II – 11 III 1840)

Dłuższy pobyt Krasińskiego w Neapolu spowodowany jest chorobą Delfiny.

17/ Civitaveccia – Neapol (ok. 13 III 1840)

18/ Mola di Gaeta (21 III 1840)

Na spotkanie Krasiński przybywa z Rzymu 17 III i czeka na Delfinę zdążającą w jego kierunku z Neapolu.

19/ Albano (25 III 1840) – Castel Gandolfo – Ariccia di Roma – Genzano

20/ Rzym (19 IV – VI 1840)

Wspólna Wielkanoc w Rzymie, Zygmunt Krasiński przyjmuje błogosławieństwo Urbi et Orbi w karecie Delfiny w towarzystwie jej samej i Stanisława Małachowskiego. Dalszy pobyt w wiecznym mieście wypełniają m.in. konne wycieczki za miasto (w towarzystwie Jerzego Lubomirskiego).

21/ Mola di Gaeta (26–30 VI) – Neapol (do 7 VII 1840)

22/ Capodimonte – Neapol – Sorrento – Capodimont (15 IX – 15 X 1840)

Capodimonte jest miejscem spotkania i rozstania; miesiąc ten Potocka z Krasińskim spędzają w Neapolu i nigdy niezapomnianym Sorrento, którego nazwa staje się jednym pseudonimów Delfiny w korespondencji Krasińskiego.

23/ Mola di Gaeta – Albano – jezioro Castel Gandolfo (pocz. XI 1840)

24/ Rzym (XII 1840) – ?

W tym czasie Zygmunt Krasiński znajduje się w położeniu „fantastycznym i rozdziera- jącym serce” – w Rzymie jest wówczas Joanna Bobrowa, z którą przeprowadza ostateczne pożegnanie, oraz Delfina, z którą zapewne również się spotyka.

25/ Neapol – Terracina (koniec I 1841)

26/ Rzym (31 I 1841 – koniec II 1841)

Po pobycie w Neapolu Krasiński wraca spędzić karnawał w Rzymie, gdzie w tym czasie przebywa również Delfina.

27/ Rzym (przed 11 IV – 7 VII 1841) – Neapol

Od Wielkanocy (Krasiński przyjmuje błogosławieństwo Urbi et Orbi na placu Świętego Piotra w towarzystwie Delfiny i jej szwagra, księcia Beauvau) do lata bawią w Rzymie oboje. Następnie Krasiński odprowadza Delfinę do Neapolu, a sam udaje się w kierunku Monachium na spotkanie z Danielewiczem.

28/ Varenna – Tremezzo (koniec IX – 27 X 1841)

Miesiąc ten, spędzony w Varennie we Włoszech, nad jeziorem Como, określił Krasiński jako „ferie duszy”. W połowie października odbywają krótką wycieczkę do Lago Maggiore. Varenna staje się dla Krasińskiego synonimem nieba kochanków, krainy szczęścia, kwitnącego raju otoczonego górami; zyskała swój poetycki obraz w Przedświcie.

29/ Provins – Melun (5 XI 1841)

Krasiński odprowadza Delfinę przez Alpy do Francji.

30/ Bazylea (15 IV 1842)

Miejsce spotkania po kilkumiesięcznym niewidzeniu.

31/ Lucerna (30 IV) – góra Righi – Brienz – Interlaken – Thun – Interlaken – dolina Lauterbrunnen u podnóża Eigeru w Alpach Berneńskich – Grindelwald u podnóża lo- dowca Gauli – Meiringen – Lucerna – Mormant (26 VI 1842)

Razem, ale incognito, Potocka i Krasiński spędzają dwa wiosenne miesiące w Szwajcarii, odbywając wędrówkę po Alpach.

32/ Bazylea – Sestri di Levante – Chiavari – Genua – Monaco? – Lavagna – Savona

(IX 1842)

Po ponownym spotkaniu w Bazylei cały wrzesień 1842 roku wypełnia parze podróż do Włoch.

33/ Nicea (ok. 12 X – 17 XI 1842)

Na zakończenie włoskich peregrynacji Krasiński odprowadza Delfinę do Nicei, do matki; sam pozostaje w mieście ponad miesiąc.

34/ Nicea (2–9 III 1843)

35/ Nicea (21 III – 3 IV 1843)

Korzystając z okazji czy pretekstu, przez Montpellier, gdzie widzi się z lekarzem, Kra- siński jedzie do Nicei spotkać się z Delfiną.

36/ Tullins pod Grenoble (27 V 1843) Miejsce spotkania przed dalszą   podróżą.

37/ Uriage – Aix-les-Bains – czerwiec (do 24 VI) 1843

Ostatnie przedślubne spotkanie Krasińskiego z Delfiną – miesiąc spędzony razem.

38/ Aix-les-Bains – (Lugdun?) – Sens (Sens-sur-Yonne) (3 VII – 15 VII 1843)

Krasiński robi w tym czasie wypady z Heidelbergu, gdzie odbywa kurację, do Aix-les-Bains, by ratować, jak sam pisze, Delfinę przed zalotnikami; ostatecznie w połowie lipca rozstają się na rok. Jednak w tym czasie sfinalizowany zostaje zakup willi w Nicei, która ma być zacisznym, idyllicznym miejscem spotkań kochanków. Umowa zostaje podpisana 31 X 1843, transakcję sfinansował w przeważającej części lub w całości Krasiński. Willa Rey (od nazwiska wcześniejszego właściciela) staje się willą Irydią (na pamiątkę tytułowego bohatera dramatu Irydion); położona w dzielnicy Carabacello (dzisiejszy adres: Bulwar de Cimiez nr 2) posiadłość obejmowała ogrody z drzewkami oliwnymi i szczepami winnymi.

39/ Haga – Scheveningen – Kolonia (do 14 VII 1844)

Po krótkim pobycie w Holandii i Belgii kochankowie oddzielnie jadą do Kolonii, gdzie najpierw zatrzymuje się Krasiński, a 12 lipca dołącza do niego Delfina; tu spędzają razem trzy dni.

Opuściwszy Kolonię, wspólnie odbywają podróż Renem do Moguncji i Frankfurtu, skąd Krasiński udaje się do Heidelbergu, a Potocka do Hamburga.

40/ Moguncja (26 VII 1844)

Po odbyciu kuracji Krasiński wraca do Moguncji, gdzie 26 lipca spotyka się z Delfiną. Podróżują statkiem po Renie do Bonn, stamtąd koleją do Kolonii i znów statkiem do Rotterdamu.

41/ Paryż (10 VIII – 14 IX 1844)

10 sierpnia Krasiński pojawia się incognito w Paryżu; razem z Delfiną odbywają przechadzki w Lasku Bulońskim.

42/ Nicea (20 V 1845)

43/ Między Antibes a Grasse (10 VI 1845)

Po spotkaniu w Nicei Zygmunt Krasiński odprowadza Delfinę do Cagnes i Antibes na początku czerwca, sam zaś jedzie do Turynu.

44/ Podróż: Chambery – Annecy – Chamonix – Genewa – Montreux – Vevey – Lo- zanna – Dole – Dijon (15–29 VI 1845) [niezaznaczone na mapie]

Po kilkudniowej przerwie Krasiński spotyka się z Delfiną ponownie 15 czerwca   w Chambery, stąd udają się na wycieczkę po Sabaudii i Szwajcarii.

45/ Paryż (20 VII – ok. 17 VIII 1845)

Krasiński przyjeżdża do Paryża w największej tajemnicy, w związku z drukiem Psalmów przyszłości; zapewne widuje się z mieszkającą tu Delfiną, skoro w tym czasie zamówiony zostaje u Ary Scheffera jej portret.

46/ Nicea (7 XII 1845) – Cannes (10 VI 1846)

Dłuższy pobyt w Nicei. Początkowa data oznacza przyjazd Krasińskiego do Nicei, końcowa zaś – wyjazd Delfiny z Nicei; Krasiński odprowadza ją do Cannes, gdzie się rozstają; Delfina udaje się do Paryża.

Krasiński jeszcze na jakiś czas wraca do Nicei i zamieszkuje w willi Delfiny.

47/ Boppard (25 VIII – 25 IX 1846)

Przez Frankfurt i Moguncję Krasiński dociera do Boppard, by spędzić z Delfiną wspól- ny miesiąc.

48/ Podróż: Bonn – Kolonia – Rotterdam (koniec września 1845) – Vallenciennes –

Paryża (5 X 1846)

Z Boppard para odbywa wycieczkę statkiem w dół Renu, następnie Krasiński dowozi Delfinę przez Vallenciennes do Paryża, gdzie przebywa w najgłębszej konspiracji i tylko trzy godziny.

49/ Fontainbleau (od 21 XI 1846) – Paryż 19 (?) XI – St.-Assise (10 XII 1846)

Krasiński zatrzymuje się w Fontainbleau, skąd na krótko jedzie do Paryża; można przypuszczać, że w Paryżu towarzyszy mu Delfina.

50/ Aix-en-Provence (24 III 1847) – Nicea (29 III – 24 V 1847) – Fontainbleau (10–24/25 VII 1847) – St.-Laurent-du-Var na drodze do Melun (27 V 1847)

Krasiński przebywa w Nicei od 17 grudnia, następnie wyjeżdża na spotkanie Delfiny; od 29 marca ona również przebywa w Nicei, by 25 maja wraz z jego rodziną – żoną i dziećmi, wyjechać do Paryża; Krasiński pozostaje w Nicei i zamieszkuje w willi Delfiny aż do początku lipca, kiedy to udaje się do Fontainbleau, by spędzić z Delfiną dwa tygodnie.

51/ Akwizgran (5 IX – ok. 5 X 1847) – Moguncja (6 X) – Heidelberg (8–20 X 1847) – Akwizgran – Paryż (5 XI 1847)

Z Akwizgranu, gdzie przebywają przez miesiąc, Krasiński i Potocka robią wypad do Heidelbergu na 10 dni (w towarzystwie Konstantego Gaszyńskiego). Następnie Krasiński odprowadza Delfinę do Akwizgranu, a sam na kilkanaście dni udaje się do Paryża z Gaszyńskim, by na początku listopada (najprawdopodobniej) wrócić do Akwizgranu po Delfinę i odprowadzić ją do Paryża.

52/ Fontainbleau (7 XII 1847) – Melun (12 XII 1847)

Krasiński przybywa na spotkanie w Fontainbleau z Heidelbergu, Delfina z Paryża; po kilku dniach ona odprowadza go do Melun, gdzie się rozstają.

53/ Paryż (druga poł. / koniec VI – 14 VII 1848)

W tym czasie Krasiński mieszka u Delfiny w Paryżu (jak zawsze tu – incognito); przyjechał, by ją „zbawić ze szponów rewolty czerwonej, gdyby takowa zwyciężyła”.

54/ Nancy (ok. 8 września 1848) – Dieppe (poł. IX – pocz. X 1848) ? – Paryż – (ok. 13 X – 5 listopada 1848)

Na początku września Krasiński wyrusza z Heidelbergu w kierunku St. Assise pod Paryżem na spotkanie z Delfiną i przez Nancy jadą już razem, by spędzić miesiąc w Dieppe nad Kanałem La Manche; stamtąd na kilka tygodni Krasiński w największej konspiracji jedzie do Paryża, odprowadzając Delfinę.

55/ Heidelberg (ok. 4–13 września 1849 – ?)

Od 5 VIII 1849 Krasiński przebywał w Baden, skąd we wrześniu jeździ do Heidelbergu, gdzie może spotkać się z Delfiną.

56/ Karlsbad (16 VIII 1850) Spotkanie zaledwie kilkugodzinne.

57/ Bruksela (8 IX 1850) – Blankenberg nad Morzem Północnym – Calais – Tréport nad Kanałem La Manche (ok. 20 IX 1850) – Dieppe (pocz. X 1850) – Paryż (ok. 20 X do 26 XI 1850)

Po krótkim widzeniu się w sierpniu w Karlsbadzie Potocka i Krasiński wyjeżdżają stamtąd osobno, by spotkać się 8 września w Brukseli. Stamtąd ruszają na wspólną wędrówkę po nadmorskich uzdrowiskach. Na koniec tych wojaży spędzają wspólny tydzień w końcu października w Paryżu.

58/ Frankfurt (koniec VII 1851)

59/ Nancy – Craon (ok. 18–28 IX 1851)

Od 6 czerwca do późnej jesieni 1851 roku Krasiński przebywa na kuracji w Baden, skąd robi wypady do Frankfurtu, Bonn oraz właśnie do Nancy w celu widzenia się z Delfiną. Ok. 23 października wyjeżdża z Baden na kilka tygodni (do połowy listopada) do Paryża, gdzie zatrzymuje się u Delfiny (nie wiadomo, czy gospodyni jest obecna).

60/ Nicea (druga poł. III 1852)

61/ Nicea – (ok. 21–30 V 1852)

Kilka dni spędzonych razem w willi Irydia, już po raz ostatni.

62/ Heidelberg (23 VI – 2 VII 1852)

64/ Paryż (X 1852)

65/ Paryż (11 VII 1853)

Przebywając w Paryżu, Krasiński zatrzymuje się u Delfiny.

66/ Baden (jesień 1854) – ?

Od Wielkanocy 1854 roku Zygmunt Krasiński przebywa na kuracji w Heidelbergu, Delfina zaś – w Baden; możliwe, że odwiedza Krasińskiego latem, dość prawdopodobne jest też, że kiedy jesienią Krasiński udaje się do Baden, Delfina jeszcze tam jest i spotykają się.

67/ Baden (lato 1855)

68/ Paryż (poł. I – pocz. II 1856) – ?

Krasiński był na pogrzebie Mickiewicza 21 stycznia 1856 roku w Paryżu, Delfina również. Mogli się spotkać wtedy lub podczas późniejszego pobytu Krasińskiego w Paryżu.

69/ Baden (VI 1856)

W uzdrowisku przebywa wówczas całe towarzystwo, przyjaciele, odbywa się zjazd rodzinny; jest tam również Delfina i najprawdopodobniej dochodzi do jakiegoś spotkania.

70/ Paryż (koniec XII 1856 – VI 1857) – ?

Nie wiadomo, czy Krasiński widzi się z Delfiną Potocką, kiedy wraz z żoną przebywa w Paryżu (po raz pierwszy nie incognito), gdzie Delfina mieszka.

71/ Paryż (poł. IX 1857 – VII 1858 oraz w VIII 1858) – ?

Nie wiadomo też, czy dochodzi – choć mogło dojść – do spotkania Krasińskiego z Delfiną w Paryżu, gdzie poeta przebywa (znów jawnie) od jesieni 1857 do lata 1858 roku; w lipcu wyjeżdża stamtąd na pięć tygodni do Plombières w Wogezach, by w sierpniu wrócić znów do Paryża (dopiero w końcu sierpnia 1858 jedzie spotkać się z żoną i dziećmi w Trouville).

72/ Paryż (jesień 1858) – ?

Delfina pociesza Krasińskiego po śmierci ojca, gdy w pierwszej połowie listopada 1858 roku jedzie do Paryża. Nie wiadomo, czy widzieli się jeszcze przed śmiercią poety 23 lutego 1859.