Marek KUSIBA

Autorka hasła: Beata Dorosz

ur. 1951

Pseud. i krypt.: Cergoń; Cergowa; Krzysztof Cergoń; (kum); Kum; mak; Marek Śmiglewski; Qsiba; Spinacz; Targowiak.

Poeta, reporter, krytyk literacki, tłumacz.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 22 września 1951 w Krośnie; syn Józefa Kusiby, instruktora lotniczego, i Alicji z Ochałów, suwnicowej. Po zdaniu matury w Liceum Ogólnokształcącym im. M. Kopernika w Krośnie podjął w 1969 studia polonistyczne na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (UMCS); w 1975 uzyskał magisterium. W 1969-74 był członkiem zespołu Radia Akademickiego UMCS w Lublinie, a w 1972-74 członkiem lubelskiej Studenckiej Grupy Literackiej „Samsara”. Jako poeta debiutował w 1972 na łamach „Kameny” (nr 10) wierszami Jest to strategia… i Tak winno, w następnych latach (1974, 1976) ogłaszał tu wiersze, prozę i reportaże. Pierwszy tekst o charakterze krytycznoliterackim pt. Droga do „kariery”, na temat działalności Klubu Dziennikarzy Studenckich, ogłosił w 1972 w „Kamenie” (nr 20). Wiersze, artykuły literackie i reportaże publikował też w „Konfrontacjach”, dodatku studenckim do „Kuriera Lubelskiego” (1971-74; także współredaktor), w „Sztandarze Ludu” (1972, 1974-75; tu w 1975 odbył staż), w „Studencie” (korespondent w 1971-77). W 1976 został członkiem SDP. W tymże roku przeniósł się do Białegostoku i pracował w tamtejszych pismach: miesięczniku literatury faktu „Kontrasty” oraz redakcji „Gazety Współczesnej”. W 1976-77 był członkiem Klubu Literackiego ZLP w Białymstoku. Liczne wiersze i prozę, artykuły i recenzje literackie i teatralne, przekłady poezji amerykańskiej i holenderskiej publikował także w „Poezji” (1975), „Nowym Wyrazie” (1976, 1979-80), „Odrze” (1976, 1978), „Studencie” (1976-77), łomżyńskich „Kontaktach” (1980-81), „Kulturze” (1980-81), „Miesięczniku Literackim” (1981) i „Więzi” (1982). Współpracował z Polskim Radiem i Oddziałem Telewizji Polskiej w Białymstoku (1976-81; m.in. stały felieton literacki w cyklu Sobotynka). Był laureatem konkursów reporterskich (m.in. w 1980 II nagroda, ex aequo z T. Torańską, w konkursie o nagrodę im. A. Polewki). W 1980 został członkiem NSZZ „Solidarność”; uczestniczył w I Zjeździe Związku w Oliwie. Po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 został pozbawiony możliwości pracy zawodowej w dziennikarstwie; wraz z trzema zwolnionymi dziennikarzami zaskarżył RSW Prasa-Książka-Ruch w Białymstoku do Sądu Pracy i uzyskał odszkodowanie (sprawozdania z rozprawy emitowane były na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa). Powstały w tym okresie zbiór reportaży Wybrzeże świata(1982) i utwór dramatyczny Eksmisja (współautor J. Muszyński, 1983) zostały zatrzymane przez cenzurę. W stanie wojennym złożył u prof. Stefana Sawickiego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim konspekt rozprawy doktorskiej pt. Obraz USA i Kanady w literaturze faktu PRL. Projekt ten jednak zarzucił, gdy w 1984 dzięki pomocy rządu kanadyjskiego wyemigrował z rodziną do Kanady. Zamieszkał w Halifaksie w Nowej Szkocji, skąd nadawał korespondencje dla polskiej sekcji CBC-RCI (Canadian Broadcasting Corporation ‒ Radio Canada Internationale) w Montrealu oraz współpracował z „Halifax Herald” (1984-85), z „Głosem Polskim” w Toronto (1986-87), a sporadycznie także z rozgłośnią radiową „Głos Ameryki” w Waszyngtonie. W połowie 1985 przeniósł się z rodziną do Toronto, gdzie krótko współpracował z tygodnikiem „The Polish Express – Express Polski”. W tym samym roku podjął pracę menedżera budynku w kompanii Maysfield Property Management Inc. (1985-1996), w którym organizował cykliczne spotkania literackie (dzięki czemu budynek zyskał w środowisku przydomek „Kusibówka”). W Toronto współpracował m.in. z telewizją CBC jako konsultant serii „Struggles for Democracy” (1987-88), cotygodniowym programem „Polish Studio” w telewizji torontońskiej (1988-2003), tygodnikiem „Związkowiec” (1997-2003; m.in. zastępca redaktora naczelnego), miesięcznikiem „Books in Canada” (1998-1999; tu zastępca redaktora naczelnego), miesięcznikiem „Exile” (1999, 2000, 2011), kwartalnikiem „Alphabet City” (2000-01), „Dziennikiem” (2000-02; tu m.in. codzienny felieton „Nieco-dziennik”), a także z tygodnikiem „The New Yorker” (2005-06), nowojorskim dodatkiem kulturalnym „Nowego Dziennika” „Przegląd Polski” (tu od 2000 stały felieton Żabką przez Atlantyk). Po 1989 nawiązał też współpracę z czasopismami w kraju, m.in. z lubelskim „Akcentem” (od 1993, z przerwami), rzeszowską „Frazą” (2000-14, z przerwami), „Podkarpaciem” (2002, 2004), „Tygodnikiem Powszechnym” (2004) oraz portalami internetowymi „Zwoje” (1997-2006) i „Studio Opinii” (studioopinii.pl; 2011-15). W 1990 wszedł w skład zarządu Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie, a w 1992 ‒ Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich w Toronto. W 1996 (maj-grudzień) współpracował z Polskim Radiem i Oddziałem Telewizji Polskiej w Białymstoku (codzienny felieton radiowy Daty i tematy; wydawca sześciu programów telewizyjnych, m.in. Budzik i Słowo od autora) oraz białostockim wydaniem „Gazety Wyborczej”. W 2004-05 wykładał dziennikarstwo w Wyższej Szkole Komunikowania i Mediów Społecznych im. J. Giedroycia w Warszawie, gdzie założył i prowadził Instytut Badań i Dokumentowania Emigracji/Migracji. W 2009 należał do inicjatorów Wakacyjnej Akademii Reportażu im. R. Kapuścińskiego w Siennicy Różanej, gdzie w 2009-13 prowadził wykłady z cyklu Nocny Marek. Sztuka pisarska Ryszarda Kapuścińskiego. W 2007 został członkiem SPP oraz PEN Clubu Canada.

W 1976 ożenił się z Barbarą Krawczyk, z zawodu rusycystką; ma dwóch synów: Mateusza (ur. 1982) i Mikołaja (ur. 1986). Mieszka w Mississauga (część metropolii Toronto) w Kanadzie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Tratwa. [Wiersze]. Lubl.: Wydawn. Lubel. 1976, 40 s. Lubel. Bibl. Poetycka, t. 75.
2. Wszystkie działa na mnie. [Wiersze]. Białystok: Woj. Dom Kultury w Białymstoku 1983, 14 s.
3. Samobójstwo Marsjan. Poezja. Red.: W. Iwaniuk, F. Śmieja, E. Zyman. Toronto: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie 1987, 33 s. Bibl. Pol. w Kanadzie. Arkusz Poetycki, nr 3.
4. Próba Atmy. Rzecz o Szymanowskim. [Utwór dramatyczny]. Praprem.: Montreal, Konsulat RP 1991. [Inf. Autora].
5. Rozwiązać siebie. [Wiersze]. Berlin: Mordellus Press 1995, 11 s.
Druk bibliofilski w nakł. 40 egz.
6. Janusz Żurakowski. From Avro Arrow to Arrow Drive. [Biografia]. Mississauga, Ontario: Adres Press 2003, 100 s.
7. Inne powody. Wiersze przebrane i nowe 1974-2004. Wwa, Rzeszów: Inst. Badań i Dokumentowania Emigracji / Migracji Wyższej Szkoły Komunikowania i Mediów Społ. im. J. Giedroycia 2005, 132 s. Bibl. „Frazy”.
8. Admiral Road. [Wiersze]. Toronto: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie 2006, 18 s. Druga Bibliofilska Ser. Poetycka Pol. Funduszu Wydawn. w Kanadzie, t. 3.
9. Alassio. [Wiersze]. Toronto: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie 2011, 19 s. Kolofon. Trzecia (Autorska) Bibliofilska Ser. Poetycka Pol. Funduszu Wydawn. w Kanadzie, t. 2.
10. Żabką przez Atlantyk. [Cykl felietonów].
[T.] 1. Podręcznik do kobiet. 100 felietonów (niemal) feministycznych. Red. i wstęp: E. Zyman. Lubl.: Wydawn. UMCS; Toronto, Mississauga: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie 2011, 363 s.
[T.] 2. Cymbał w świecie. Felietony flâneura. Red.: E. Zyman. Toronto, Mississauga: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie; Siennica Różana: Wakacyjna Akademia Reportażu im. R. Kapuścińskiego 2012, 404 s.
[T.] 3. Lennon wiecznie żywy. Felietony funeralne. Toronto, Mississauga: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie; Siennica Różana: Wakacyjna Akademia Reportażu im. R. Kapuścińskiego 2015, 360 s.
11. Rajskie. [Wiersze]. Toronto: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie 2015, 20 s. Czwarta Bibliofilska Ser. Poetycka Pol. Funduszu Wydawn. w Kanadzie, t. 1.

Przekłady

1. R. Kapuściński: I wrote stone. The selected poetry of Ryszard Kapuściński. [Przekł.:] D. Kuprel, M. Kusiba. Emeryville, Canada: Biblioasis 2007, 96 s.
2. R. Kapuściński: Wiersze zebrane = Collected poems. Przeł.: D. Kuprel i M. Kusiba. [Lubl.:] Wydawn. UMCS; [Mississauga, Ontario:] Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie 2012, 242 s.
Tekst w jęz. pol. i ang.
3. Ryszard Kapuściński. Fotobiografia = Photobiography. Koncepcja, wybór tekstów i oprac. graf.: M. Sadowski. Konsultant merytoryczny: A. Kapuścińska. Tłum.: J. Stawujak-Romaszko. Tłum. wierszy: D. Kuprel i M. Kusiba. Wwa: Wydawn. Veda 2013, 253 s.
Tekst w jęz. pol. i ang.

Prace redakcyjne

1. J. Żurakowski: Nie tylko o lataniu. [Wspomnienia]. Pod red. M. Kusiby. Toronto: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie 2002, 200 s.
2. P.Z. Woś: Życie pełne Ameryki. Dzieje rodziny. Red. i posł.: M. Kusiba. Toronto: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie 2008, 239 s.
3. E. Zyman: Mosty z papieru. O życiu literackim, sytuacji pisarza i jego dzieła na obczyźnie na przykładzie Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie w latach 1978-2008. Red.: M. Kusiba. Toronto: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie; Rzeszów: Stow. Lit.-Artyst. „Fraza” 2010, 559 s.
4. E. Zyman: Poemat współczesny. Wybór wierszy, układ tomu i red.: M. Kusiba. Toronto: Pol. Fundusz Wydawn. w Kanadzie 2014, 19 s. Czwarta Bibliofilska Ser. Poetycka Pol. Funduszu Wydawn. w Kanadzie, t. 2.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2015.
• Wywiady: Czy z emigracji można wrócić? Rozm. K. Konecka.

• „Gaz. Współcz.” 1997 nr z 15 V; Polska od Karpat po Kordyliery. Rozm. J. Wolski. „Fraza” 2004 nr 2; Polish song M. Kusiby. Rozm. E. Czerwińska. „Kur. Lubel.” 2009 nr 29 (36) dod. „Magazyn”; Pospolite ruszenie miłości. Rozm. L. Błońska. „ARRKA” 2010 nr 1; Od poezji zaczynał dzień. Z M. Kusibą, tłumaczem i redaktorem polsko-angielskiej edycji Wierszy zebranych Ryszarda Kapuścińskiego rozm. B. Dudko. „Nowe Książ.” 2012 nr 8; Przyjaciele z krainy wiersza. Rozm. E. Czerwińska. „Kur. Lubel.” 2012 nr 125 dod. „Magazyn”.

Ogólne

• E. ZYMAN: Oddalenia i powroty, czyli rozwiązywanie siebie. „Fraza” 2006 nr 3.
• A. GÓRA: Wszystkiemu winien Hitler, albo wysokie latanie. „Wiad. Uniw. UMCS” 2007 nr z XII.
• J. PASTERSKI: „Z emigracji się nie wraca”. Przypadek M. Kusiby. W: Nowa poezja polska. Kr. 2009.
• J. BUDZIK: M. Kusiba i Roman Sabo – zmowa (nie)oddalonych. W tejże: Zadomowieni i wyobcowani. Kr.; Toronto 2013.
• V. WEJS-MILEWSKA: M. Kusiba. Strategia życia i pisania. W: Literatura polska obu Ameryk. Katow.; Toronto 2014.
• E. ZYMAN: Melodie z domu obłąkanych, czyli długie dystanse felietonisty. (M. Kusiba). W: M. KUSIBA: Żabką przez Atlantyk. [T.] 1. Podręcznik do kobiet. Lubl.; Toronto 2011.

Tratwa

• A. NOWAK: Tratwa debiutanta. „Walka Młodych” 1978 nr 2.

Wszystkie działa na mnie

• E. BIELA: Za nas myślą poeci? „Kur. Podlaski” 1987 nr 46.

Inne powody

• Ł. JANICKI: Prawda i wspomnienie. „Akcent” 2005 nr 4.
• K. LISOWSKI: Wersja osobista ogólnie znanych wydarzeń. „Nowe Książ.” 2005 nr 6.
• S. RUSIN: Itaka Kusiby. „Twórczość” 2005 nr 8.
• J. ZIELIŃSKI: Fototerapia. „Nowy Dz.”, Nowy Jork 2005 nr z 27 V dod. „Prz. Pol.”.
• A. STRZELECKA: W poszukiwaniu „innych” powodów [on-line] [dostęp 29 czerwca 2015]. Dostępny w Internecie: http://www.biblioteka.sanok.pl/www/innepowody.html.

Żabką przez Atlantyk

• A. BIENIAS: Kusiba i kobiety: konieczność reformy? „Fraza” 2012 nr 4.