Marek PIECHOTA

Autor(ka) hasła: Maria Kotowska-Kachel

ur. 1951

Historyk i teoretyk literatury, edytor.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 17 kwietnia 1951 w Ząbkowicach pod Będzinem (obecnie: Dąbrowa Górnicza-Ząbkowice); syn Władysława Piechoty, lekarza ftyzjatry, i Marii z Szulców. Dzieciństwo spędził w Tarnowskich Górach, gdzie w 1965-69 uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. St. Staszica. Po zdaniu matury rozpoczął w 1969 studia na Wydziale Automatyki Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Naukę przerwał i po roku podjął ją na Uniwersytecie Śląskim (UŚl.) w Katowicach: w 1970-73 studiował fizykę, a następnie polonistykę. Po obronie pracy magisterskiej pt. Epopeiczność „Balladyny”, został jesienią 1977 zatrudniony na stanowisku asystenta stażysty, następnie asystenta (od 1978) i starszego asystenta (od 1980) w Zakładzie Historii Literatury Staropolskiej, Oświeceniowej i Romantycznej Instytutu Literatury i Kultury Polskiej UŚl. (od 1991 Zakład Historii Literatury Baroku, Oświecenia i Romantyzmu Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej, INoLP, od 2005 im. I. Opackiego). W pracy badawczej zajął się problematyką literatury okresu Romantyzmu. Od 1977 należał do ZNP oraz do Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza; w 2006 został prezesem oddziału w Katowicach. W 1977 debiutował w „Życiu Literackim” listem polemicznym pt. O krytyce literatury fantastycznonaukowej (nr 10). Artykuły i recenzje książek z dziedziny historii literatury romantycznej zamieszczał od 1983 m.in. w „Pamiętniku Literackim” i „Przeglądzie Humanistycznym”. W 1984 uzyskał na UŚl. doktorat na podstawie rozprawy pt. Żywioł epopeiczny w twórczości Juliusza Słowackiego(promotor prof. Zbigniew Jerzy Nowak) i w 1985 otrzymał stanowisko adiunkta. W 1984 został członkiem Komisji Historycznoliterackiej Oddziału PAN w Katowicach (w 1990-96 był jej sekretarzem). W 1992 wszedł w skład Rady Naukowej INoLP UŚl. W tymże roku został członkiem założycielem Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego. W 1993 habilitował się na podstawie rozprawy O tytułach dzieł literackich w pierwszej połowie XIX wieku. W 1993-96 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Filologicznego do spraw Studentów UŚl., jesienią 1994 został nadto kierownikiem Zakładu Historii Literatury Oświecenia i Romantyzmu w INoLP UŚl. oraz otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego. Popularne artykuły i recenzje, a także limeryki publikował w „Gazecie Uniwersyteckiej” (1992-2004) oraz w miesięczniku „Śląsk” (1996-2004). W 1993-2005 współpracował z telewizyjnym kabaretem Olgi Lipińskiej, dla którego napisał około 40 piosenek. W 1997 otrzymał nagrodę zespołową Ministra Edukacji Narodowej jako współautor książki pt. Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939-1945), wydanej w 1996. Od tegoż roku do 2000 wykładał w Filii UŚl. w Cieszynie. W 2001 otrzymał tytuł naukowy profesora. W 2002-07 pracował również w Akademii Polonijnej w Częstochowie jako kierownik Katedry Slawistyki i prodziekan do spraw Studentów Filii Akademii Polonijnej w Gliwicach (2003-07). W 2005-08 pełnił obowiązki wicedyrektora do spraw nauki w INoLP UŚl. W 2006 otrzymał stanowisko profesora zwyczajnego na UŚl. W tymże roku zaczął redagować serię Historia Literatury Polskiej wydawnictwa UŚl. W 2009 wszedł w skład komitetu naukowego projektu badawczego Genius loci (UŚl., Università degli Studi di Napoli – L’Orientale). Od 2011 przewodniczył Radzie Naukowej „Śląskich Studiów Polonistycznych”. Był wielokrotnie nagradzany przez rektora UŚl. (1979, 1980, 1981, 1985, 1986, 1994, 1996, 2001, 2002, 2006, 2007, 2012). Odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2002), Złotym Krzyżem Zasługi (2005), Złotą Odznaką za Zasługi dla Uniwersytetu Śląskiego (2007), odznaką Zasłużony dla Kultury Polskiej (2007).

W 1976 zawarł związek małżeński z Małgorzatą Pawlas, technikiem medycznym; ma dwoje dzieci: Aleksandrę i Pawła. Mieszka w Tarnowskich Górach.

TWÓRCZOŚĆ

1. O tytułach dzieł literackich w pierwszej połowie XIX wieku. Katow.: UŚl. 1992, 133 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1265.
   Rozprawa habilitacyjna.
2. Żywioł epopeiczny w twórczości Juliusza Słowackiego. Katow.: Śląsk 1993, 140 s.
   Rozprawa doktorska.
3. „Pan Tadeusz” i „Król-Duch” – dwie koncepcje romantycznej epopei. Kielce: Szumacher 1995, 45 s. PAN Oddz. w Katow. Komisja Hist.-lit. Spotkania z Lit.
4. Zoofioły. Bestiariusza heroikomicznego część mniejsza. [Wiersze satyryczne]. Katow.: Gnome 1997, 80 s.
5. Od tytułu do Epilogu. Studia i szkice o „Panu Tadeuszu”. Katow.: Wydawn. UŚl. 2000, 167 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1889.
   Zawartość: Od „Szlachcica” do „Pana Tadeusza”. O wariantach tytułu arcypoematu Adama Mickiewicza i ich konsekwencjach interpretacyjnych; O „argumentach”, albo też o „treściach” poprzedzających poszczególne księgi. (Z dygresją o tytułach ksiąg); O imionach drugoplanowych postaci – święci protoplaści Gerwazego i Protazego; „Teraz nie wiem, czy moda i nas starych zmienia, czy młodzież lepsza…” Starzy i młodzi w „Panu Tadeuszu”. (Z uwzględnieniem kontekstu „Ody do młodości”); O wieku narratora „Pana Tadeusza”. (Poetyckie uroki nawiasowych wtrąceń); Mowy postaci w świetle retoryki; Kłopoty z Epilogiem „Pana Tadeusza”. Pre-tekst, tekst i mit. – Aneks: Profesor Zbigniew Jerzy Nowak – badacz, krytyk wydań i edytor „Pana Tadeusza”.
6. Słownik Mickiewiczowski. [Współaut.:] J. Lyszczyna. Katow.: Książnica 2000, 421 s. Słowniki Encyklopedyczne „Książnicy”.
7. „Chcesz ty, jak widzę, być dawnym Polakiem”. Studia i szkice o twórczości Słowackiego. Katow.: Wydawn. UŚl. 2005, 183 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2315.
   Zawartość: Wstęp. – I. Słowacki i Mickiewicz: Pojedynki Słowackiego z Mickiewiczem; Pierwszy sąd Mickiewicza o twórczości Słowackiego. – II. Trzy szkice o „Balladynie”: „Balladyna” – dramat fałszywych rozpoznań; O epopeicznej cudowności „Balladyny”; „Balladyna” i filozofia historii. – III. Cztery strony poetycznego świata: Fascynujący problem adresatki „Rozłączenia”. (Wreszcie domknięty). – IV. Polska dawna i przyszła: Słowackiego przypowieść o „dawnym Polaku”; Polska dawna i przyszła w pismach Słowackiego. (Na tle toposu pamięci i sławy).
8. Zbigniew Jerzy Nowak (1919-1993). [Autorzy:] K. Heska–Kwaśniewicz, M. Piechota. Katow.: Wydawn. UŚl. 2006, 102 s. Mentibus Memoratis, 1.
   Tu M. Piechoty: O warsztacie badawczym Zbigniewa Jerzego Nowaka – historyka literatury, bibliografa, tekstologa i edytora, s. 35-68; Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa, s. 71-99.
9. Wielka rewia satyryczna. [Współaut.:] I. Mikrut, R. Wieliczko. T.1. Jaworzno; Katow.; Tarnowskie Góry; Lubl.; Bytom; Sosnowiec; Dąbrowa Górnicza; Trzebuń: Wydawn. Hyla 2007, 68 s.
10. „Słowo to cały człowiek”. Studia i szkice o twórczości Mickiewicza. Katow.: Wydawn. UŚl. 2011, 263 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2856.
    Wyd. także jako dokument elektroniczny: Katow.: Wydawn. UŚl. 2011, pliki w formacie PDF, IBUK.
    Zawartość: Przedsłowie. – Cz. I. Filomackie spełnienia i rozczarowania: Rozczarowanie filomatów Imperatorskim Uniwersytetem; „Bywaj mi zdrowa biedna Cenzuro!”. Niecenzuralność „Ody do młodości”; Od „boskiego diabła” do „puchu marnego”. Współredaktorzy tekstów Mickiewicza w okresie wileńsko-kowieńskim. – Cz. II. Motywy, inspiracje, fenomeny: Ikaryjskie inkrustacje Mickiewicza; Mickiewicz wobec „czasów saskich”; Saplicowie-Soplicowie. (Na marginesie pewnej odręcznej notatki w osiemnastowiecznej „Etyce chrześcijańskiej” Wincentego Houdry’ego); Autorzy nowożytni w „Wykładach lozańskich” Mickiewicza. (Z dygresją o prowincjach i prowincjonalizmach). – Cz. III. Dopowiedzenia o ideach wolności w „Dziadach” Mickiewicza: Jeszcze o milczeniu Mickiewicza. Myśl i cień myśli. – Cz. IV. Z problemów edytorskich i ściśle filologicznych: kilka słów o „Przedmowie” do tomiku „Wspomnienia z wojny narodowej i sonaty wojenne” Stefana Garczyńskiego. Więcej pytań niż odpowiedzi. Jeszcze o tekście we fragmencie zaledwie przypisywanym Mickiewiczowi; Trzy przedmowy do dwudziestowiecznych wydań zbiorowych „Dzieł” Mickiewicza. – Cz. V. Poliglotyzm wieszcza: Czy Mickiewicz czytał poetów z Tybetu? O fortunnych skutkach błędnej hipotezy; Iloma językami władał „pan Mićkiewicz”?
11. Poliglotyzm wielkich romantyków polskich. (Mickiewicz, Słowacki, Krasiński). Katow.: Wydawn. UŚl. 2016, 200 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 3429.
    Wyd. także jako dokument elektroniczny: Katow.: Wydawn. UŚl. 2016, pliki w formacie PDF, IBUK.
    Zawartość: Jeszcze o „fantazjach” etymologicznych romantyków (Słowacki i Mickiewicz). Preliminaria i dopowiedzenia; Iloma językami władał „pan Mićkiewicz”? [poz. 10]; Ograniczony poliglotyzm Zygmunta Krasińskiego?; Jeszcze o zmierzchu obfitości języków i poliglotów.
12. Rozprawy i artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: „Stary i ślepy harfiarz z wyspy Scio”. (Jeszcze o Homerze w twórczości Juliusza Słowackiego). Pr. Nauk. UŚl. w Katow. 1984 nr 664 s. 33-51. – „Dialog” i „monolog” jako terminy krytyczne na tle rozwoju obu pojęć i gatunków w wieku XIX. Rekonesans. W: Od tragedii do groteski. Katow. 1988 s. 25-40. – W kręgu marzenia o eposie w drugiej połowie XIX wieku. W: Między krytyką a prozą artystyczną pozytywizmu i modernizmu. Katow. 1988 s. 7-25. – Jana Kochanowskiego marzenie o eposie. W: W kręgu Jana Kochanowskiego. Katow. 1989 s. 7-26. – „Sławić cnotę i wskrzeszać dzielnych mężów boje”. W kręgu marzenia o eposie twórców staropolskich. W: Szkice o dawnej książce i literaturze. Katow. 1989 s. 44-71. – „A teraz prosto i bez epizodów…”. O problemach delimitacyjnych w twórczości polskich romantyków. W: O literackiej ramie wydawniczej w książkach dawnych. Katow. 1990 s. 100-120. – Dialog; Dziennik; Epopeja, (epos, poemat heroikomiczny); List; Monolog; Pieśń. Hasła w: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Wr. 1991, s. 162-163, 202-204, 236-240, 483-485, 574-576, 692-696. Wyd. nast. tamże 1994, 2002. – Motto w dziele literackim. Rekonesans. W: Autorów i wydawców dialogi z czytelnikami. Katow. 1992 s. 104-122. – Tajna misja Ulissesa. Próba interpretacji „Odprawy posłów greckich” Jana Kochanowskiego. W: Szkice o literaturze dawnej i nowszej ofiarowane profesorowi Zbigniewowi Jerzemu Nowakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Katow. 1992 s. 44-60. – Auto-da-fé. Romantyczne konteksty terminu Świętej Inkwizycji. W: Barokowe przypomnienia i inne szkice historycznoliterackie. Katow. 1994 s. 162-173. – Fascynujący problem adresatki „Rozłączenia” Juliusza Słowackiego. W: Od baroku ku pozytywizmowi. Katow. 1995 s. 82-94. – Na emigracji i obczyźnie; Język prozy. W: O języku poezji i prozy polskiej czasu drugiej wojny światowej (1939-1945). Wwa 1996 s. 406-418; 418-431. – Potoczna nieufność wobec retoryki. W: Teatr wymowy. Formy i przemiany retoryki użytkowej. Białystok 2004 s. 7-19. – Kilka uwag o „przewrotce” albo też o „puentce” w stronniczo dobranych trzech tekstach piosenek z „Kabaretu Olgi Lipińskiej”. W: Żonglerzy słów w literaturze. Katow. 2006 s. 44-64. – Funkcje motywu homeryckiego w „Górach o zmierzchu” Krzysztofa Zanussiego. Film – scenariusz – nowela filmowa. (Trzy warianty jednej sceny i ich konsekwencje interpretacyjne). W: Zbliżenia. Współpraca naukowców i artystów Śląska i Wileńszczyzny. Katow. 2007 s. 201-219. – Kryzys obfitości języków. Nadzieja w dialogu kultur. W: Po pierwsze: Śląsk. Tadeuszowi Kijonce w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Katow. 2007 s. 184-198. – Wiersze z tomiku „Chwila” Wisławy Szymborskiej przepuszczone „przez pryzma” lektury romantologa. W: Literatura współczesna wobec romantyzmu. Lubl. 2007 s. 95-108. – „Gdybym mówił językami ludzkiemi i anielskiemi […]”. Iloma językami posługiwał się Juliusz Słowacki. W: Album gdańskie. Gdańsk 2009 s. 298-312. – O pojęciu „piękna” w wierszach Słowackiego. Rekonesans. „Postscriptum Polonist.” 2009 nr 2 s. 27-38. – „Arma virumque cano…” Niepowtarzalny urok pierwszych zdań arcydzieł. W: Alfabet Paszka. Katow. 2010 s. 160-181. – Dlaczego Słowacki tylko bywał wielkim poetą? W świetle jego korespondencji. „Zesz. Wydz. Hum. Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze” 2010 s. 47-66. – Juliusz Słowacki w galeriach Europy. Rekonesans. „Świat i Sł.” 2010 nr 2 s. 66-77. – Norwid wobec auto-da-fé. Z zagadnień symboliki terminu. W: Symbolizm Norwida. Wwa 2011 s. 191-207. – O „barankach”, „owieczkach” i „Baranku Bożym” w wybranych wierszach ks. Jana Twardowskiego. W: Przestrzenie kultury i literatury. Katow. 2012 s. 110-124. – „Został żal po rodzinie”. O relacjach rodzinnych w „Konradzie Wallenrodzie” A. Mickiewicza. W: Stolice i prowincje kultury. Wwa 2012 s. 95-107. – Limeryki. Od intymnej inspiracji do upublicznienia. (Awans czy degradacja?). W: Transcendentalność badań nad komunikacją medialną. T. 2. Katow. 2013 s. 135-155. – Jeszcze o „psach i chartach” z Pana Tadeusza: słynny w mickiewiczologii lapsus calami i jego domniemane klasycystyczne źródło. W: Eklektyzmy, synkretyzmy, uniwersa. Z estetyki dzieła epoki oświecenia i romantyzmu. Kr. 2014 s. 201-221. – Dandyzm i pojedynek: jeszcze o „sprawie honorowej” pomiędzy Słowackim i Krasińskim. „Śl. Studia Polonist.” 2015 nr 1 s. 69-89. – O pierwszym segmencie zestawienia „»fantazje« etymologiczne romantyków”. (Mikrowstęp do rzeczy znacznie poważniejszej). W: Balaghan.Mkroświaty i nanohistorie. Katow. 2015 s. 235-242. – O pożytkach płynących ze spotkań z rękopisem i elektroniczną wersją autografu „Pana Tadeusza”. W: Pan Tadeusz: poemat, postacie, recepcja. Wwa 2016 s. 415-426.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. N. Bonczyk: W chłodniku tajnej świątyni. Wybór liryków. Wyboru wierszy dokonał i posł. opatrzył M. Piechota. Katow.: Śląski Inst. Nauk. 1988, 111 s. Silesiana.
2. Barokowe przypomnienia i inne szkice historycznoliterackie. Pod red. R. Ocieczek i M. Piechoty. Katow.: Wydawn. UŚl. 1994, 193 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1404.
3. A. Mickiewicz: Dziady. Część III. Z opracowaniem szkolnym. Wstęp i objaśn.: M. Piechota. Oprac. dydaktyczne: K. Heska-Kwaśniewicz i B. Zeler. Katow.: Książnica 1996, 262 s. Lektury Szk.
4. A. Mickiewicz: Pan Tadeusz. We fragmentach z komentarzem. Dla uczniów, studentów i nauczycieli. Wybór, wstęp i komentarze: M. Piechota. Katow.: Książnica 1997, 325 s. Lektury Szk. Wyd. 2 przejrz. tamże 1999.
5. „Pieśni ogromnych dwanaście…”. Studia i szkice o „Panu Tadeuszu”. Pod red. M. Piechoty. Katow.: Wydawn. UŚl. 2000, 236 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1848.
6. Od oświecenia ku romantyzmowi i dalej… Autorzy, dzieła, czytelnicy. Cz. 1-4. Pod red. M. Piechoty i J. Ryby.
   Cz. 1-2. Katow.: Wydawn. UŚl. 2004, 2007, 250 + 258 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2238, 2481.
   Cz. 3. Katow.: Gnome, Wydawn. UŚl. 2009, 154 s.
   Cz. 4. Katow.: Wydawn. UŚl. 2012, 253 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2933.
   Wyd. jako dokument elektroniczny: Katow.: Wydawn. UŚl. 2012, plik w formacie PDF, IBUK.
   Cz. 5. Pod red. M. Piechoty, J. Ryby, przy współudziale M. Janoszki. Katow.: Wydawn. UŚl. 2014, 329 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 3190.
   Wyd. jako dokument elektroniczny: Katow.: Wydawn. UŚl. 2014, plik w formacie PDF, IBUK.
   Cz. 6. Pod red. M. Piechoty, J. Ryby, M. Janoszki. Katow.: Wydawn. UŚl. 2016, 213 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 3533.
   Wyd. jako dokument elektroniczny: Katow.: Wydawn. UŚl. 2016, plik w formacie PDF, IBUK.
7. Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka. Charakterystyki, wspomnienia, bibliografia. Pod red. M. Piechoty. Katow.: Wydawn. UŚl. 2004, 170 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2215.
8. Słownik literatury polskiej. Red. nauk.: M. Piechota, M. Pytasz. Katow.: Videograf II 2006, 372 s. Wyd. 2 tamże 2008.
   W wyd. 1. błędnie w składzie red. wymieniono także P. Wilczka.
9. Dziedzictwo romantyczne. O (nie)obecności romantyzmu w kulturze współczesnej. Katow.: Wydawn. UŚl. 2013, 239 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 3050.
   Wyd. jako dokument elektroniczny: Katow.: Wydawn. UŚl. 2013, plik w formacie PDF, IBUK.
10. Granice romantyzmu: romantyzm bez granic?. Pod red. M. Piechoty, M. i O. Kalarus. Katow.: Wydawn. UŚl. 2014, 156 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 3226.
    Wyd. jako dokument elektroniczny: Katow.: Wydawn. UŚl. 2014, plik w formacie PDF, IBUK.
11. Komizm i tragizm w literaturze romantyzmu. Pod red. M. Piechoty, M. i O. Kalarus. Katow.: Wydawn. UŚl. 2016, 137 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 3494.
    Wyd. jako dokument elektroniczny: Katow.: Wydawn. UŚl. 2016, plik w formacie PDF, IBUK.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2008, 2011.

O tytułach dzieł literackich w pierwszej połowie XIX wieku

• M. PIASECKA. „Pam. Lit.” 1994 z. 2.

Żywioł epopeiczny w twórczości Juliusza Słowackiego

• J. STARNAWSKI. „Ruch Lit.” 1993 z. 4.

Od tytułu do Epilogu

• A. PAWLUSIEWICZ: „Pan Tadeusz” wielokrotnie. „Śląsk” 2001 nr 10.
• I. POSPIŠIL: K poetice „Pana Tadeāše”. „Opera Slavica”, Brno 2001 nr 5.
• M. BILIŃSKA: Radość drobnych odkryć. „Śląsk” 2002 nr 5.

Słownik Mickiewiczowski

• M. CIUPEK. „Postscriptum” 2000 nr 33/34.
• P. DUDZIAK: Kameralne przedsięwzięcie. „Nowe Książ.” 2000 nr 9.
• E. OGŁOZA: Od „Aa!!” do „Żyżmy”. „Śląsk” 2000 nr 9.
• K. SZCZUKA: Byki w bryku. „Gaz. Wybor.” 2000 nr 105 dod. „Książki”.
• M. SZARGOT. „Ruch Lit.” 2001 z. 2.
• M. KUZIAK. „Prz. Hum.” 2002 nr 3.

Zbigniew Jerzy Nowak (1919-1993)

• B. PYTLOS: Mentibus Memoratis. „Śląsk” 2007 nr 3.