Maria JENTYS

Autorka hasła: Katarzyna Batora

ur. 1942

Imiona metrykalne: Maria Teresa.

Utwory podpisywała też nazwiskami: Maria Jentys (do 1963 i w 1978-2010), Maria Jentys-Wronkowska, Maria Wronkowska (1963-1978); Maria Jentys-Borelowska (od 2010).

Pseud.: Anna Zdaniewska; Ewa Mańkowska; M.J.

Krytyk literacki, poetka.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzona 1 stycznia 1942 roku w Łukowie na Lubelszczyźnie w rodzinie lekarzy; córka Jerzego Jentysa i Kamili ze Zdaniewskich. Do szkoły podstawowej uczęszczała w Zielonej Górze (1948), Strzelnie pod Mogilnem (1948-53) i w Wyrzysku pod Nakłem (1953-55). Od 1955 uczyła się w Liceum Ogólnokształcącym im. T. Kościuszki w Łobżenicy (powiat pilski). Po zdaniu matury w 1959 studiowała filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W roku akademickim 1961/1962 dodatkowo studiowała filologię klasyczną na UW (zaliczony pierwszy rok). Podczas studiów współpracowała z tygodnikiem studenckim „Politechnik”; na jego łamach debiutowała artykułem pt. Od „Wyroku” do wyroku (1963 nr 24; podp.: Maria Jentys); w piśmie tym do 1966 publikowała recenzje, felietony, reportaże i artykuły. W 1964 uzyskała magisterium z zakresu filologii polskiej na podstawie pracy pt. „Matka Joanna od Aniołów” Jarosława Iwaszkiewicza w kręgu utworów o złu, za którą otrzymała nagrodę rektorską. W 1965-68 pracowała w redakcji „Rocznika Biblioteki Narodowej”, początkowo jako redaktorka i korektorka prac naukowych, a w końcowym okresie jako zastępca sekretarza redakcji. W 1970-79 była redaktorką w Redakcji Literatury Pięknej Współczesnej w Ludowej Spółdzielni Wydawniczej. Równocześnie rozwijała działalność krytycznoliteracką i literacką. Jako krytyk debiutowała w 1972 recenzją pt. Sny i widma, opublikowaną w „Tygodniku Kulturalnym” (nr 4; podp. Maria Wronkowska), dotyczącą książki Stanisława Czernika Sny i widma. W 1977 debiutowała jako poetka wierszami: Cisza, Dialog ze sobą, Nie widzisz ludzi…, Przed podróżą, Uwięziony cień, ogłoszonymi w kwartalniku „Regiony” (1977 nr 1, podp.: Maria Jentys), z którym stale współpracowała w 1975-92 oraz w 1996-2003 (w 1975-78 podp: Maria Wronkowska, a następnie – Maria Jentys) W 1979-91 była zatrudniona w Redakcji Debiutów w Państwowym Wydawnictwie „Iskry”. Recenzje, szkice, wiersze i opowiadania zamieszczała także w „Odrze” (1984-85, 1987), „Twórczości” (od 1984), „Zielonym Sztandarze” (1984-85), „Nowych Książkach” (1986-88), „Przeglądzie Tygodniowym” (tu w 1986 rubryka recenzji pt. „Czytelnia na Brackiej”), „Więzi” (1987; podp. m.in. M.J.), „Integracjach” (1988, 1991), „Kierunkach” (1988-90), „Piśmie Literacko-Artystycznym” (1989), „Poezji” (1989), „Nadodrzu” (1989), „Tygodniku Podlaskim” (1989), „Potopie” (1991), „Arkuszu” (1991, 1997), „Kresach Literackich” (1991-95), „Literaturze” (1992), „Okolicach” (1992), „Przeglądzie Literackim” (1992-93), „Kwartalniku Artystycznym Kujawy i Pomorze” (1994), „Sycynie” (1995-98; również członek redakcji; też pod pseud.: Anna Zdaniewska, M.J.), „Roczniku Nadnoteckim” (1996-97), „Akancie” (1998-2000), „Magazynie Literackim” (1999), „Śląsku” (1999-2000). Od kwietnia 1991 do 1993 pełniła funkcję sekretarza w Oficynie Literatów i Dziennikarzy „Pod Wiatr” (była też redaktorką i korektorką). Następnie pracowała od maja do sierpnia 1993 w Zakładzie Przewodnika Bibliograficznego Biblioteki Narodowej. We wrześniu 1993 przeniosła się do Wydawnictwa Naukowego PWN, gdzie pracowała do przejścia na emeryturę w 2002 (a potem jeszcze przez trzy lata jako pracownik zatrudniony na zlecenie); była tam redaktorką w Pionie Encyklopedii, najpierw w Zespole Leksykografii, a od kwietnia 1996 w Zespole 6 Encyklopedii. Brała udział redaktorski oraz autorski w pracach nad Literaturą polską XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny (T. 1-2, wyd. 2000) oraz Wielką Encyklopedią PWN (t. 1-30 + 31 suplement, wyd. do 2005). Uczestniczyła też jako autorka w pracy nad ostatecznie niewydaną pięciotomową Encyklopedią literatury światowej. W 1995 została członkiem SPP; w 2005-08 wchodziła w skład Zarządu Oddziału Warszawskiego, a w 2008-10 pełniła funkcję sekretarza Zarządu Głównego Stowarzyszenia. W tym czasie była współpracownikiem kwartalnika „Migotania, Przejaśnienia” (od 2003; od 2008 stała współpraca; od 2009 członek zespołu redakcyjnego; od 2011 pisma pt. „Migotania”) i kwartalnika „Wyspa” (2007-11; w 2007-09 członek zespołu redakcyjnego). Publikowała też na łamach pism „eleWator” (2012), „Podgląd” (2016-17; tu m.in. fragm. powieści „Dziennik Aleksandry”, 2017 nr 2-3), „Twórczość” (2016-17). Była dwukrotnie stypendystką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2004, 2006) oraz w 2014 Marszałka Województwa Pomorskiego. Otrzymała Nagrodę Specjalną Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2007), Nagrodę Funduszu Promocji Twórczości Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2007) oraz Nagrodę im. W. Hulewicza (2011). Odznaczona m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi (1984) i Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1988).

W 1963 zawarła związek małżeński z Leszkiem Wronkowskim, pracownikiem naukowo-dydaktycznym Politechniki Warszawskiej (rozwód w 1976).W 2009 poślubiła Marcina Borelowskiego, emerytowanego pracownika naukowo-dydaktycznego krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej i Politechniki Krakowskiej i do lipca 2012 mieszkała w Krakowie, po czym przeniosła się wraz z mężem do Warszawy.

TWÓRCZOŚĆ

1. Córka Ikara. (Wiersze z lat 1970-1980). Oprac. graf.: W. Freudenreich. Wwa: [b.w.] 1990, 45 s.
Cykle: Dom; Piosenki z domu obłąkanych; Dom niebieski.
Wyd. [rozszerz.] jako dokument elektroniczny: Córka Ikara. Wiersze i opowiadania. Gdańsk: Tower Press 2001, plik w formacie txt [dostępny w Internecie na portalu wydawn. Literatura.net.pl].
2. I światłem być, i źrenicą. (Szkice o literaturze). Wwa: Okolice 1990, 137 s.
Zawartość: Duchowie czarni, aniołowie biali: Zliczyć każdy dźwięk. (O lirykach lozańskich Adama Mickiewicza); Ku jedyności. (O poezji Juliana Przybosia); W niepomyślenie, w nieodżałowanie. (O poezji Wisławy Szymborskiej); Ze słońcem twarzą w twarz. (O Edwardzie Stachurze w dziewiątą rocznicę śmierci); To ja tak patrzę nie widząc. (O twórczości Wojciecha Czerniawskiego); Ziarna duszy nagie: Moja idea i moje żarcie. (O twórczości Tadeusza Siejaka); Oficerowie prawdy. (O nowe wartości w literaturze) [dot. J. Łozińskiego, A. Łuczeńczyka, R. Szuberta, T. Siejaka, M. Słyka]; Prywatność nie znaczy prywata. (O inne wartości w literaturze); Ojczyzna myśli mojej: Myślenie musi być cienkie. (O prozie Zygmunta Haupta); Przestrzenie dziwne. (O twórczości Jerzego Pietrkiewicza); Wyjdź z obozu. (O pisarstwie Zofii Romanowiczowej); Serca mego rodzeństwo: Rycerz więzień [dot.: T. More: Pisma więzienne]; Trwoga nie jest piękna [dot.: G. Bernanos: Dialogi karmelitanek]; Manekiny [dot. powieści J. Greena]; Świat nie miał krańca [dot.: A. Lundkvist: Wola Nieba]; Zło jest złe [dot.: S. Delblanc: Speranza]; Dać próbę siebie [dot.: M. Corti: Godzina próby]; Cena wolności [dot.: P.O. Sundman: Opowieść o Såmie]; Winni bez winy [dot.: M. Delibes: Niewinni święci]; Spiskowiec [G.] Guareschi [dot.: Dziesiąty spiskowiec]; Bramy prostoty [dot.: R. Tagore: Dom i świat].
3. Portrety liryczne. [14 szkiców literackich]. Wyd. jako dokument elektroniczny: Gdańsk: Tower Press 2001, plik w formacie txt [dostępny w Internecie na portalu wydawn. Literatura.net.pl oraz na portalu: Ebooks Warez (3813).
4. Szare godziny Weroniki. Wiersze i proza. Wwa: Nowy Świat 2003, 63 s.
Zawiera wiersze z cyklów poz. 1: Dom; Piosenki z domu obłąkanych; Dom Niebieski, – nadto: Bezdomność. – Szare godziny Weroniki [fragm. prozy].
Wyd. jako dokument elektroniczny: Gdańsk: Tower Press 2003, plik w formacie txt [dostępny w Internecie na portalu wydawn. Literatura.net.pl].
5. Pomnożyć serca dostatek. O poetkach, poetach i prozaikach. Wwa: Nowy Świat 2004, 124 s.
Zawiera wspomnienia, listy i komentarze krytycznoliterackie o Hannie Nowosielskiej, Celinie Tatarkiewicz, Janie Piepce, Ludmile Marjańskiej, Janie Drzeżdżonie, Wojciechu Czerniawskim, Andrzeju Łuczeńczyku, Tadeuszu Siejaku, Stanisławie Kopiec i Lilli Latus.
6. Nić Ariadny. Z notatnika recenzentki. Tor.: Wydawn. A. Marszałek 2005, 223 s.
Zawiera recenzje w działach: 1. Ból przemijania; 2. Neuroza i melancholia, czyli smutek, ból i bezsens istnienia; 3. Demony historii; 4. Społeczne, polityczne i cywilizacyjne korzenie neurozy; 5. Koła ratunkowe: sacrum, mit, archetyp, sen; 6. Narzędzia walki: ironia, kpina, groteska, – nadto: Aneks.
7. Argonauci naszych czasów. O prozie polskiej (i niepolskiej). [Szkice]. Tor.: Wydawn. A. Marszałek 2009, 372 s.
Zawartość: Zatrzymać czas. O Kazimierzu Orłosiu; Pogoda świata. O Marianie Pilocie; Duch światła. O Janie Drzeżdżonie (1937-1992); Ocalić siebie. O Piotrze Bednarskim; Fenomeny rzeczywistości. O Józefie Łozińskim; Oto człowiek. O twórczości Eustachego Rylskiego; Człowiek ze światła. O Macieju Malickim; Obszar przemiany. O powieści Leszka Szarugi [dot.: Zdjęcie]; Pustka i mrok. O Januszu Andermanie; Żarliwy świadek epoki. O Tadeuszu Siejaku (1949-1994); Opowiadacz natchniony. O Bernardzie Nowaku; Odmienne stany świadomości. O Krystynie Sakowicz; Człowiek tragikomiczny. O Marku Ławrynowiczu; Los tułaczy. O Aleksandrze Jurewiczu; Człowiek heroiczny. O Wacławie Holewińskim; Człowiek i świat. O Włodzimierzu Kowalewskim; Człowiek niepokorny. O Januszu Rudnickim; Ludzie i wiatraki. O Piotrze Siemionie; Księga podróży. O Oldze Tokarczuk; Najpiękniejszy obraz światła. O Zycie Rudzkiej; Żywioły buntu. O Mariuszu Sieniewiczu. – Aneks: Święty Nikt. O Zygmuncie Krzyżanowskim (1887-1950); Pamięć, historia i fikcja. O Ewie Stachniak, pisarce z Toronto.
8. Ogrody zamyśleń, marzeń i symboli. Rzecz o Janie Drzeżdżonie. Gdańsk: Woj. Bibl. Publiczna im. J. Conrada-Korzeniowskiego; Fundacja Światło Literatury 2014, 219 s.

Prace redakcyjne

1. J. Rączkowski: Wśród polityków i artystów. (Ze wspomnień redaktora). Oprac.: W. Stankiewicz i M. Wronkowska . Wwa: LSW 1969, 538 s., [13] tabl.
Tu M. Jentys (Wronkowskiej) komentarze do pamiętników J. Rączkowskiego, redaktora „Piasta” i sekretarza Wincentego Witosa.
2. „Wilczy Szaniec” – zamach na Hitlera. Oprac.: M. Jentys. Wwa: Iskry 1993, 36 s.
Dot. zamachu na Adolfa Hitlera w 1944 r.
3. S. Kopiec: Wielki Wóz. (Wiersze z lat 1987-1997). Wybór wierszy: M. Jentys. Rzeszów: Stow. Lit.-Artyst. „Fraza” 1997, 109 s.
4. T. Siejak: Kulturysta. Cz. 1. [Powieść]. Oprac. z rękopisu i posł.: M. Jentys. Wwa: Wydawn. Nowy Świat 2004, 247 s.
Część tomu drugiego niedokończonej powieści pt. „Tam, dołem płynie rzeka”.
5. J. Drzeżdżon: Baśnie = Brãwadë. Red. i wybór: M. Jentys-Borelowska. [Przeł. z jęz. kaszubskiego na jęz. pol.:] R. Drzeżdżon. Gdańsk: Zrzesz. Kaszubsko-Pomor. ZG 2012, 289 s., [16] k. tabl.
Tekst w jęz. pol. i kaszubskim.
6. J. Drzeżdżon: Łąka wiecznego istnienia. Wybór wierszy z lat 1973-1990. Red.: M. Jentys-Borelowska, P. Nowakowski. Szczec.: Wydawn. Forma; Książn. Pomor. im. S. Staszica 2012, 58 s. 15 Piętnastka.
7. H. Sekulski: Przecież jestem. Wiersze zebrane. Zebrała, oprac. i posł. opatrzyła M. Jentys-Borelowska. Wwa: Ofic. Literatów i Dziennikarzy „Pod Wiatr” 2012, 290 s.
8. S. Kopiec: Niebieski gościniec. Wiersze wybrane. Wybór, oprac. i posł.: M. Jentys-Borelowska. Słowo wstępne: J. Baran. Wwa: Ofic. Literatów i Dziennikarzy „Pod Wiatr” 2013, 286 s.
9. J. Drzeżdżon: Pergamonia. [Powieść]. Red.: M. Jentys-Borelowska, A. Nowakowska, P. Nowakowski. Szczec.: Forma; Fundacja Lit. im. H. Berezy 2016, 377 s. Dzieła.

PRZEKŁADY

1. B. Cartland: Święte szafiry. [Powieść]. Wwa: Amber 1994, 151 s. Najpiękniejsze Miłości, 84.
2. B. Cartland: Wieczór radości. [Powieść]. Wwa: Amber 1994, 165 s. Najpiękniejsze Miłości, 50.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2014, 2015.
• Wywiad: Zjawisko Drzeżdżon. [Rozm.] M. Adamkowicz. „Pomerania” 2015 nr 3 [dot.: Ogrody zamyśleń, marzeń i symboli].

Córka Ikara

• S. JURKOWSKI: Córka nadziei. „Sł. Powsz.” 1991 nr 231.
• R. MIELHORSKI: Poezjobranie. „Okolice” 1992 nr 1/3.

I światłem być, i źrenicą

• R. MIELHORSKI: Przenikanie. „Prz. Lit.” 1992 nr 1/2.

Szare godziny Weroniki

• A. JĘSIAK: Obłąkani na pustyni. „Migotania, przejaśnienia” 2004 nr 2.
• K. LISOWSKI: Weronika i śmierć. „Nowe Książ.” 2004 nr 2.
• A. SZYMAŃSKA: Wiersze o domu, bólu i nadziei. „Prz. Powsz.” 2004 nr 3.

Pomnożyć serca dostatek

• P.M. „Nowe Książ.” 2004 nr 6.
• A. NĘCKA: Ocalić od zapomnienia. „Śląsk” 2004 nr 9.
• S. STANIK: Dziesięć portretów. „Nowa Myśl Pol.” 2004 nr 18/19.
• L. ŻULIŃSKI: Wyższe miary. „Twórczość” 2004 nr 11.
• M. ŁAWRYNOWICZ: Obrona Münhausena. „Mag. Lit. Książki” 2005 nr 1.

Nić Ariadny

• S. BURYŁA: Recenzent Maria Jentys. „Nowe Książ.” 2006 nr 7.
• L. ŻULIŃSKI: Po nici do kłębka. „Twórczość” 2008 nr 1.

Argonauci naszych czasów

• M. WOJAK: Radość czytania. „Wyspa” 2010 nr 1.
• A. WOŁOSEWICZ: Jentys, argonautka literatury. „Migotania, przejaśnienia” 2010 nr 2/3.
• W. TRZCIŃSKA: Zapraszam na prywatę. „Miesięcznik”, Koszalin 2010 nr 3/4.
• P. URBAŃSKI: Czytanie emocjami. „Nowe Książ.” 2010 nr 7.

Ogrody zamyśleń, marzeń i symboli

• [M. ADAMKOWICZ] (MA): Przewodnik po świecie Jana Drzeżdżona. „Dz. Bałt.” 2015 nr z 6 II.
• J. KRZYŻANOWSKI: Dzieło niedokończone. „Elewator” 2015 nr 3.
• K. LISKOWACKI: Uśpiona moc Ogniszcza. „Topos” 2015 nr 6.
• A. NĘCKA: Podążanie za głosem serca. „Nowe Książ.” 2015 nr 7.
• L. ŻULIŃSKI: Zamyślenia, marzenia, symbole. „Latarnia Morska” 2015 nr z 18 VIII [on-line] [dostęp 17 grudnia 2015]. Dostępny w Internecie: http://www.latarnia-morska.eu/index.php?option
• Zob. też Wywiad.

T. Siejak: Kulturysta. Cz. 1

• Kulturysta. Cz. 1: L. BUGAJSKI: Tylko raz. „Twórczość” 2004 nr 9.