Maria PRUSSAK

Autor(ka) hasła: Barbara Marzęcka

ur. 1949

Historyk literatury, edytorka, tłumaczka.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzona 26 sierpnia 1949 w Elblągu; córka Wacława Prussaka i Janiny z Szygendowskich. W 1962 zamieszkała w Warszawie i rozpoczęła naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. J. Dąbrowskiego. W 1966 zdała maturę i rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Po otrzymaniu w 1971 magisterium pracowała do 1972 jako radca w Centralnym Ośrodku Metodyki Upowszechniania Kultury. Debiutowała w 1973 artykułem pt. Wyspiański o aktorze – artyście teatru, opublikowanym na łamach „Pamiętnika Teatralnego” (z. 1). Od 1974 uczęszczała na studium doktoranckie w Instytucie Badań Literackich (IBL) PAN w Warszawie, które ukończyła w 1977. W 1978 roku obroniła rozprawę doktorską pt. Krytyka teatralna Stanisława Brzozowskiego (promotor doc. Stefan Treugutt) i rozpoczęła pracę na stanowisku adiunkta w Pracowni Psychosocjologii Literatury IBL PAN. W pracy badawczej zajęła się tradycjami badań filologicznych, nowymi tendencjami w rozwoju edytorstwa naukowego, tekstologią Adama Mickiewicza i Stanisława Wyspiańskiego oraz historią teatru i dramatu XX w. Artykuły, szkice, recenzje teatralne i literackie ogłaszała na łamach wielu pism, m.in. w „Pamiętniku Teatralnym” (1975-79, 1983-84, 1986-88, 1990, 1998, 2013) oraz w „Dialogu” (1976-85, z przerwami, 1993-95, 2002-04, 2007-11, 2014), „Tekstach Drugich” (1991, 1993-97, z przerwami, 2005, 2011, 2014, 2015), „Teatrze” (1997-99, 2001-12, z przerwami). W 1978-82 prowadziła zajęcia z historii dramatu na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. W 1981-86 była współpracownikiem Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom. Od 1991 wchodziła w skład komitetu redakcyjnego nowej edycji krytycznej Dzieł Adama Mickiewicza, pod redakcją Zofii Stefanowskiej, wydawanej przez Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza; od 1995 jako członek Redakcji Naczelnej. W 1992 rozpoczęła pracę w Zespole Edycji Dzieł Wszystkich Adama Mickiewicza. W 1993 uzyskała habilitację na podstawie rozprawy „Po ogniu szum wiatru cichego”. Wyspiański i mesjanizm, po czym objęła stanowisko docenta. W 1996-98 prowadziła zajęcia z historii teatru i dramatu na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Prowadziła również konwersatoria na podyplomowych studiach przy IBL PAN. Od 1997 pełniła funkcję kierownika Zespołu Edytorstwa Literatury XIX wieku IBL PAN; po jego rozwiązaniu w 2000 była członkiem Ośrodka Krytyki Tekstu i Edytorstwa Naukowego, a w 2011, po zmianie nazwy na Ośrodek Badań Filologicznych i Edytorstwa Naukowego, została jego kierownikiem. Była członkiem Komitetu Obchodów Dwusetnej Rocznicy Urodzin Adama Mickiewicza. W 1999-2009 pracowała na stanowisku profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Brała udział w wielu polskich i międzynarodowych konferencjach naukowych. Była członkiem komisji grantowej Komitetu Badań Naukowych (zespół HO1; cztery kadencje) i Komisji Teatrologicznej przy Komitecie Olimpiady Polonistycznej. Weszła w skład komitetu redakcyjnego serii Polska Kultura Religijna XX w. – źródła; była inicjatorką edycji Pism Matki Elżbiety Czackiej. W 2011 otrzymała tytuł naukowy profesora. W 2013 utworzyła serię wydawniczą Filologia XXI, wydawaną w IBL PAN. Współpracuje z Wydziałem UW „Artes Liberales”. Mieszka w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Krytyka teatralna Stanisława Brzozowskiego. Wr.: Ossol. 1987, 133 s. PAN IBL. Z Dziejów Form Artyst. w Lit. Pol., t. 69.
   Rozprawa doktorska
2. „Po ogniu szum wiatru cichego”. Wyspiański i mesjanizm. Wwa: Wydawn. IBL 1993, 163 s. PAN IBL
   Rozprawa habilitacyjna
3. Wyspiański w labiryncie teatru. [Studium].Wwa: IBL PAN; UKSW 2005, 253 s.
4. Czy jeszcze słychać głos romantyzmu ? [Studia]. Wwa: Errata 2007, 198 s.
   Zawartość: Czy jeszcze słychać głos romantyzmu?; Kto napisał „Odę do młodości”?; Porzucony sonet Mickiewicza; Przyjaciele i nieprzyjaciele Moskale; Kult zmarłych czy świętych obcowanie; Gry poetyckie; Problemy edytorskie wykładów Adama Mickiewicza w Collége de France; Przygody „Lekcji XVI”; Poezja i dym; „Liryki Lozańskie” i interpunkcja; Nieważkość epoki; Echa psalmów w lirykach lozańskich; Pytania o monolog w dramacie romantycznym; Horror i harmonia; Teraźniejszość „Nie-Boskiej komedii” – inscenizacje Jerzego Grzegorzewskiego.
   Przekł. franc. studium Przyjaciele i nieprzyjaciele Moskala: Amis et ennemis. Les Moscovites. W: Adam Mickiewicz. Poète qui unit la Lituanie, la Pologne et la France. Lyon 1999 s. 71-82.
5. Od słowa do słowa. Na marginesach krytyki tekstu. [Studia]. Wwa: Fundacja Hum.; IBL PAN Wydawn. 2013, 246 s. Filologia XXI, 2.
   Zawartość: Nonna i tożsamość; Pisarze rosyjscy o cenzurze (fragment długiej historii), „Człowiek honorowy, istota nadliczbowa” – sarkazm czy paradoks?; Kłopoty z Iwanem Łobojką; „Fantazy” – w poszukiwaniu nowej formuły dramatu; Niezrealizowany film Konrada Swinarskiego; Duma czy pokora; Wyspiański niepatetyczny; Wyspiański – słowa żywe, słowa wykradzione; Filolog w bibliotece teatralnej; Nieprzetarte szlaki; Listy od Adama Chmiela; Niedoceniony katastrofizm Wacława Berenta; Biblia zdegradowana? Dramaty Andrzeja Stasiuka.
6. Artykuły, studia, szkice drukowane w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Elementy sytuacji pozajęzykowej wpisane w tekst dramatu. („W sieci” Kisielewskiego i „Złote runo” Przybyszewskiego). „Pam. Lit.” 1974 z. 4 s. 189-208. – Teatr ogromny? (O pogrzebie Adama Mickiewicza). W: Z dziejów teatru krakowskiego. Kr. 1985 s. 127-144 – Hasła w: Słownik biograficzny teatru polskiego. Wwa 1994. – Przygody filologii – przygody filologa. „Teksty Drugie” 1997 nr 1 /2 s. 153-163. – Un Wyspiański pour cette fin de siêcle. „Le Théâtre en Pologne”, 2000 nr 1/2 s. 36-48. – Paradoksalny sukces Wyspiańskiego. „Znak” 2002 nr 3 s. 29-41. – Stanisław Wyspiański. „Wyzwolenie”. W: Dramat polski. Interpretacje. Cz. 1. Gdańsk 2001 s. 340-355. – D’une maison ouverte en Pologne á la maison commune de l’Europe. W: Taizé au vif de l’espérance. Paris 2002 s. 129-139. – Świat kultury w poezji Janusza Pasierba. Wokół wiersza „genesis”. W: Janusz St. Pasierb – poeta. Wwa 2003 s. 133-144. – Sztuka pamiętania. „Dialog” 2003 nr 3 s. 88-97. – Konsekwencje założeń i decyzji edytorskich. „Teksty Drugie” 2005 nr 1/2 s. 188-197, przedr. w: Polonistyka w przebudowie. T. 1. Kr. 2005. – „Teatr jest od tropienia rzeczy niewidzialnych”. Piotr Cieplak. „Kron. Warsz.” 2007 nr 4 s. 27-36. – Wstęp do: S. Wyspiański: Hamlet. Wr. 2007 s. 1-100. – Nieprzetarte szlaki. W: Antreprener. Kr. 2009 s. 219-232. – Duma czy pokora. W: Słowacki/ Grotowski. Rekontekstualizacje. Wr. 2010 s. 91-101. – Koniec „naszego narodowego dramatu”. W: 20-lecie. Teatr polski po 1989. Kr. 2010 s. 181-192. – Stanisław Wyspiański. W: Nieśmiertelni. Krypta Zasłużonych na Skałce. Kr. 2010 s. 267-279. – Norma i tożsamość. Starcie romantyków z klasykami – nowe myślenie o filologii. W: Humanizm i filologia. Wwa 2011 s. 413-438. – Wacław Borowy o sztuce teatru. „Teatr” 2012 nr 4. – Wyspiański, Grecy i my. W: Wyspiański, Kazandzakis i modernistyczne wizje antyku. Wwa 2012, s. 13-20. – Chińska porcelana. „Pam. Teatr.” 2013 z. 3/4 s. 37-46 [dot. „Kartoteki” T. Różewicza]. – Dykcja współczesności, „Didaskalia” 2014 nr 120. – „Robigus zjada żelazny nożyk” „Teksty Drugie” 2014 nr 3 s. 57-65 [dot. T. Różewicza]. – Tożsamość filologii. „Teksty Drugie” 2014 nr 2 s.150-153. – Co po katastrofie? W: Czterech dostojnych szamanów. Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Norwid. Gdynia 2016 s. 107-132. – Francuskie teksty Adama Mickiewicza. „Teksty Drugie” 2016 nr 1 s. 143-150. – Wyspiański w teatrach Pawlikowskiego. W: Tadeusz Pawlikowski. W stulecie śmierci. Kr. 2016 s.169-182. – Co mówią autografy „Romantyczności”? „Konteksty” 2017 nr 3 s. 194-198.

Przekłady

1. Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie. Wybór, przekł., oprac.: M. Prussak. Wwa: Krąg 1994, 187 s.
2. Brat Roger z Taizé: Zachować we wszystkim pokój serca. Wwa: Verbinum 1995, 165 s. Na Każdy Dzień.
   Rozważania religijne na każdy dzień.
3. Ch. Joly: Modlimy się w Taizé z Bratem Rogerem. Wwa: Verbinum 1997, 80 s. Modlimy Się.
4. O. Clément: Taizé. Szukanie sensu życia. [Rozmyślania religijne]. Pozn.: W Drodze 1999, 71 s. Wyd. 2 z podtyt. Poszukiwanie sensu życia. Pozn.: Wydawn. Św. Wojciecha 2009, 131 s.
5. Brat Roger z Taizé: Bóg może tylko kochać. [Rozmyślania]. Wwa: Wydawn. Księży Marianów MIC 2005, 120 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 2006, wyd. 3 2011.
6. Brat Roger z Taizé: Czy widzisz przed sobą szczęście. [Rozmyślania religijne]. Wwa: Wydawn. Księży Marianów MIC 2006, 95 s.
7. Brat Roger z Taizé: Pokój serca. [Rozmyślania religijne]. Wwa: Promic – Wydawn. Księży Marianów MIC 2009, 204 s.
8. Brat Roger z Taizé: Żyć dla miłości. Myśli wybrane. Pozn.: Druk. i Księg. Św. Wojciecha; Wydawn. Św. Wojciech 2010, 96 s.
9. Brat François z Taizé: Czy Chrystus jest podzielony? [Rozmyślania religijne]. Pozn.: Wydawn. Św. Wojciecha 2012, 22 s.
10. P-M de Biasi: Genetyka tekstów. [Rozprawa]. [Przeł.:] F. Kwiatek, M. Prussak. Wwa: IBL Wydawn. 2015, 225 s. Filologia XXI; 5.

Prace redakcyjne i edytorskie

1. Teatr. Program nauczania na kursie kwalifikacyjnym II stopnia. Oprac.: J. Ejsmond. Red.: M. Prussak, A. Rossowiecka.. Wwa: [b.w.] 1975, 56 s. Ministerstwo Kultury i Sztuki; Centr. Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury.
2. S. Wyspiański: Hamlet. [Studium]. Wstęp i oprac. M. Prussak. Wr.; Kr.: Ossol. 1976, LXXXVIII, 226 s. BN I, 225. Wyd. 2 zmien. tamże 2007, 249 s.
3. A. Mickiewicz: Dzieła. Wydanie rocznicowe. Red. naczelna Z.J. Nowak, Z. Stefanowska, C. Zgorzelski, M. Prussak. T. 1-17. Wwa: Czyt. 1993-2006. Tow. Lit. im. A. Mickiewicza.
4. S. Treugutt: Geniusz wydziedziczony. Studia romantyczne i napoleońskie. Pod red. M. Prussak. Wwa: Wydawn. IBL 1993, 445 s. IBL PAN.
5. J. Korczak: Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe. Red. nauk.: H. Kirchner. Oprac. tekstów: E. Cichy. Przyp. M. Prussak. (Dzieła. T. 10). Wwa: Latona 1994, 419 s. Inst. Badań Edukacyjnych; IBL PAN; Międzynarodowe Stow. im. J. Korczaka.
6. Wydania krytyczne prelekcji paryskich Adama Mickiewicza. Materiały do dyskusji. Oprac.: M. Prussak, Z. Stefanowska, M. Troszyński. Wwa: Kom. Red. Pism Mickiewicza 1994, 56 s.
   Tekst częściowo w jęz. franc.; aneks tłum. z niem.
7. A. Mickiewicz: Dziadów cz. III. [T. 1]. Podobizny autografów; [T. 2] Transliteracje, komentarze. Oprac. edytorskie: Z. Stefanowska. Współpraca M. Prussak. Wwa: IBL PAN 1998, 295 + 371 s.
8. S. Wyspiański: Noc listopadowa. [Dramat]. Wstęp i oprac. M. Prussak. Kr.: Universitas 1998, 278 s. Bibl. Pol. Wyd. 2 tamże 2007.
9. S. Tregutt: Pożegnanie teatru. [Szkice]. Wybór i oprac. M. Prussak. Wwa: Errata 2001, 343 s.
10. Romantyzm, poezja, historia. Prace ofiarowane Zofii Stefanowskiej. [Studia]. Pod red. M. Prussak i Z. Trojanowiczowej. Wwa: IBL 2002, 395 s.IBL PAN
11. Janusz St. Pasierb – poeta. [Szkice]. Red.: B. Kuczera-Chachulska, M. Łukaszuk, M. Prussak. Wwa: Wydawn. UKSW 2003, 174 s.
12. Rozmowy o „Dziadach”. [Szkice]. Pod red. B. Kuczery-Chachulskiej i M. Prussak. Wwa: Errata 2005, 153 s.
13. Zygmunt Krasiński. Pytania o twórczość. Pod red. B. Kuczery-Chachulskiej, M. Prussak, E. Szczeglackiej. Wwa: Wydawn. UKSW 2005, 206 s.
14. E. Czacka, S. Wyszyński: Listy. Wprowadzenie: A. Gałka. Przygot. do druku M. Prussak. Wwa: Wydawn. UKSW 2006, 111 s. Pol. Kult. Religijna XX w. Źródła, 2.
    Na książce imię zakonne autorki Róży Czackiej.
15. E. Czacka: Notatki. Oprac.: K. Michalak. Red. nauk. M. Prussak. (Pisma. T. 1). Wwa: UKSW 2006, 352 s. Pol. Kult. Religijna XX w., Źródła, 1.
    Na książce imię zakonne autorki Róży Czackiej.
16. E. Czacka: Dyrektorium. Oprac.: M. Banaszek, M. Prussak. Współpraca: K. Michalak. (Pisma. T. 1). Wwa: Wydawn. UKSW 2007, 627 s. Pol. Kult. Religijna XX w., Źródła, 3. Wyd. 2 Laski: Siostry Franciszkanki Służebnice Krzyża 2008, 370 s. Duchowość Dzieła Lasek.
    Rozważania, wskazówki, notatki dot. życia duchowego. – Na książce imię zakonne autorki Róży Czackiej.
17. S. Brzozowski: Mocarz. [Utwór dramatyczny w 3 aktach]. Wstęp: M. Sutkowski. Oprac. tekstu i posł.: M. Prussak, M. Piwińska. Wwa: Wydawn. Krytyki Polit. 2008, 101 s. Kanon Wydawn. Krytyki Polit.
18. E.Czacka: O niewidomych.Oprac.: M. Banaszek, M. Prussak. Red. nauk. M. Prussak. (Pisma. T. 3). Wwa: UKSW 2008, 285 s. Pol. Kult. Religijna XX w., Źródła, 4.
    Na książce imię zakonne autorki Róży Czackiej.
19. [S.] Mrożek; [A.] Tarn: Listy 1963-75. Wstęp: E. Axer, S. Mrożek. Posł. i komentarz M. Prussak. Kr.: WL 2009, 366 s.
20. Życie Księgi. Biblia a dramat i teatr współczesny. Red.: E. Partyga , M. Prussak. Wwa: Errata 2010, 315 s. Studia komparatystyczne IS PAN „Teatr. Sztuka. Kultura”, t. 1.
21. [M.R. Mayenowa] R. Kapłanowa: „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego. Problemy kompozycji. Wstęp: T. Dobrzyńska. Oprac. tekstu i posł. M. Prussak. Wwa: Fundacja Hum.; IBL PAN Wydawn. 2013, 204 s. Filologia XXI.
22. Prose artistigue. Contes, essais, fragments = Proza artystyczna. Opowiadania, szkice, fragmenty. Wstęp i oprac.: J. Pietrzak-Thébault [współpraca: M. Prussak, K. Rutkowski, J. Wójcicki]. Wwa: Wydawn. IBL PAN 2013, 511 s.
    Tekst równolegle w jęz. pol. i franc.
23. Listy do Adama Mickiewicza. T. 1-5. Oprac.: M. Dernałowicz, E. Jaworska, W. Kordaczuk, J. Krauze-Karpińska. Pod red. E. Jaworskiej i M. Prussak. Wwa: IBL PAN; Czyt. 2014 Z Prac IBL PAN.
    Tekst w zależności od t. częściowo franc., włos. niem., ros. Tłum. z franc., włos., niem., ros.
    T. 1 d’Agoult – Czyżow, 664 s.
    T. 2 Danton.–Jeżowski, 723 s.
    T. 3. Kajsiewicz – van Muyden, 861 s.
    T. 4. Nakwaski – Štulc, 642 s.
    T. 5. Terlecki – Żukowski oraz dwa listy Adama Mickiewicza, 770 s.
24. Tożsamość tekstu, tożsamość literatury. [Studia]. Pod red. P. Bema, Ł. Cybulskiego, M. Prussak. Wwa: IBL PAN. Wydawn. 2016, 239 s. Filologia XXI, 6
25. Archiwa i bruliony pisarzy. Odkrywanie. [Studia]. Pod red. M. Prussak, P. Bema, Ł. Cybulskiego. Wwa: IBL PAN. Wydawn. 2017, 327 s. Filologia XXI, 8.
    Zob. też Przekłady poz.1.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2014.
• Wywiad: Chaos i tragedia. Rozm.: J. Kopciński, J. Majcherek. „Teatr” 1997 nr 4 [dot. współcz. inscenizacji literatury klasycznej]; Filolog w klasztornym archiwum – wokół wydania pism matki Czackiej. Rozm. J. Pietrzak-Thébault. „Prz. Powsz.” 2007 nr 12.

Krytyka teatralna Stanisława Brzozowskiego

• Z. GREŃ: Brzozowski. „Życie Lit.” 1987 nr 33.
• E. WICHROWSKA. „Nowe Książ.” 1987 nr 10.
• M. STASZAK. „Ruch Lit.” 1989 z. 4/5.

„Po ogniu szum wiatru cichego”

• A. SUSŁOWSKA. „Prz. Hum.” 1995 nr 4.

Wyspiański w labiryncie teatru

• L. CZARTORYSKA-GÓRSKA: Wiek Wyspiańskiego. „Dialog” 2006 nr 4.

Od słowa do słowa

• A.R. BURZYŃSKA: Odzyskiwanie głosu. „Teatr” 2015 nr 4.

Świat pod kontrolą

• Ch. SHMERUK: „Biul. Żyd. Inst. Hist.” 1994/1995 nr 4/2.
• T. KUBIKOWSKI: Świat pod kontrolą. „Mówią Wieki” 1995 nr 7.
• Z. PRZYBYŁA: Cenzura w Przywiślańskim Kraju. „Teksty Drugie” 1995 nr 6.
• A. SUSŁOWSKA. „Prz. Hum.” 1995 nr 4.
• D. ŚWIERCZYŃSKA. „Pam. Lit.” 1996 z. 2.