Maryla HOPFINGER
ur. 1942
Imię metrykalne: Maria. – Pełna forma nazwiska: Hopfinger-Amsterdamska.
Teoretyk kultury, literatury i komunikacji społecznej, filmoznawca, medioznawca.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzona 1 lutego 1942 w Borysławiu; córka Wilhelma Hopfingera, urzędnika, i Berty z Szechterów (zginęła w niemieckim obozie koncentracyjnym). Po wojnie wraz z rodziną repatriowała się z Kresów i zamieszkała w Gliwicach. Tam od 1948 chodziła do szkoły podstawowej, a następnie do Liceum Ogólnokształcącego im. W. Wróblewskiego. Po zdaniu matury w 1959 studiowała polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Od tego czasu mieszkała w Warszawie. Należała do ZMS (1958-64, była sekretarzem Komitetu Uczelnianego UW) i ZSP (1959-64). W 1964-68 była członkiem PZPR. W 1964 uzyskała magisterium na podstawie pracy pt. Wybrane zagadnienia adaptacji filmowej utworu literackiego w polskim filmie powojennym, napisanej pod kierunkiem prof. Stefana Żółkiewskiego. Odbyła roczny staż asystencki w 1964/65 w Katedrze Teorii Literatury UW, a następnie rozpoczęła studia doktoranckie. Badała powiązania filmu z literaturą i kulturą literacką oraz kształtowanie się współczesnej kultury audiowizualnej. Debiutowała artykułem O popularyzację kultury filmowej zamieszczonym w 1965 w „Polonistyce” (nr 4). Od połowy lat 60. współpracowała z Instytutem Sztuki PAN, brała udział w seminariach prof. Aleksandra Jackiewicza, konferencjach teoretycznofilmowych. W 1966-68 publikowała w kwartalniku „Kultura i Społeczeństwo”. Po wydarzeniach marcowych 1968 roku została z przyczyn politycznych usunięta z uczelni i przez kilka lat nie mogła otrzymać etatowego zatrudnienia. W niepełnym wymiarze godzin i jako pracownik techniczny była zatrudniona: od października 1968 w Pracowni Badań Kultury Współczesnej PAN, a po reorganizacji tej placówki w Zespole Prognoz Społecznych Instytutu Filozofii i Socjologii PAN do sierpnia 1971, następnie od września 1971 – dzięki staraniom prof. S. Żółkiewskiego – w Pracowni Badania Kultury Literackiej w Instytucie Badań Literackich (IBL) PAN. Na początku lat siedemdziesiątych publikowała artykuły i recenzje w miesięczniku „Kino”. Współredagowała w tym czasie tomy zbiorowe poświęcone problemom filmu i kultury artystycznej (z Alicją Helman) i studia z kultury literackiej (ze Stefanem Żółkiewskim). W 1972 uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy Adaptacje filmowe utworów literackich. Problemy teorii i interpretacji (promotor prof. S. Żółkiewski), w 1974 otrzymała etat na stanowisku adiunkta w IBL PAN. W 1972 została członkiem zwyczajnym Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Była związana z opozycją demokratyczną, sygnowała wiele protestów, m. in. w grudniu 1975 tzw. list 59 wyrażający protest przeciwko zmianom w konstytucji PRL. Od początku istnienia NSZZ „Solidarność” działała w tym Związku (1980-1990). W 1980/81 przez pewien czas prowadziła konwersatorium na temat kultury audiowizualnej w Katedrze Kultury Polskiej UW. W stanie wojennym została na krótko internowana. Habilitowała się w IBL PAN w 1983 na podstawie rozprawy Kultura współczesna – audiowizualność; stanowisko docenta otrzymała po przełomie 1989. W 1986 roku przez sześć miesięcy przebywała w Paryżu wraz z mężem, prof. Stefanem Amsterdamskim zaproszonym przez Instytut René Thoma, a w roku akademickim 1987/88 wyjechała do Berlina Zachodniego, gdzie jej mąż prowadził badania w Wissenschaftskolleg. Po likwidacji Pracowni Badań Kultury Literackiej w 1987 przez ówczesnego dyrektora IBL, Witolda Nawrockiego, została przyjęta przez prof. Alinę Brodzką-Wald do Pracowni Literatury Współczesnej. W 1989 roku na zaproszenie samorządu studenckiego podjęła zajęcia w Instytucie Literatury Polskiej UW. Od 1990 do 1991 była doradcą do spraw kultury Prezesa Telewizji Polskiej Andrzeja Drawicza. W 1992/93 przebywała w Wiedniu, dokąd jej mąż został zaproszony przez Institute for Human Sciences. Od 1993/94 prowadziła seminarium o nowych mediach w kulturze współczesnej w interdyscyplinarnej podyplomowej Szkole Nauk Społecznych (SNS) przy IFiS PAN (z roczną przerwą w 2005). W 1995 otrzymała tytuł naukowy profesora, a w kwietniu 1996 stanowisko profesora w IBL PAN. W 1995-2005 wykładała i prowadziła seminarium magisterskie w Katedrze Kultury Polskiej, przekształconej później w Instytut Kultury Polskiej (IKP) UW. Uczyła w Wyższej Szkole Psychologii Społecznej, została też członkiem Senatu tej uczelni, oraz przez kilka lat w Collegium Civitas. Od 2005 wykładała komunikację społeczną w Warszawskiej Wyższej Szkole Humanistycznej im. B. Prusa. Była w 2005 recenzentem dorobku artystycznego Andrzeja Wajdy w związku z wnioskiem o nadanie reżyserowi tytułu doktora honoris causa przez Senat UW. Od lat 90-tych do 2014 wchodziła w skład Rady Naukowej IBL. Była członkiem Komitetu Nauk o Sztuce PAN (1999-2002) oraz Komitetu Nauk o Kulturze PAN (2004-07). W 2003 została członkiem Rady Programowej „Kultury Popularnej”, w 2006 członkiem Rady Redakcyjnej „Kwartalnika Filmowego” oraz Rady Programowej „Przeglądu Kulturoznawczego” (od pierwszego numeru w 2006). W 2006 ponownie przyjęła prowadzenie seminarium dla doktorantów w SNS.
W 1964 wyszła za mąż za Wiesława Łagodzińskiego, socjologa (rozwód w 1972), a w 1977 za Stefana Amsterdamskiego, filozofa nauki (zmarł w 2005); z drugiego związku ma syna Jacka (ur. 1978), socjologa. Mieszka w Warszawie.
TWÓRCZOŚĆ
1. Adaptacje filmowe utworów literackich. Problemy teorii i interpretacji. Wr.: Ossol. 1974, 197 s.
Zawartość: Literatura i film w perspektywie intersemiotycznej; Przemiany filmu i jego związków z literaturą; Adaptacja jako przejaw relacji między literaturą a filmem. Intersemiotyczne podstawy adaptacji; Adaptacje filmowe utworów literackich w Polsce powojennej (do 1967); Poetyki i kody znaczeniowo-kulturowe. – Aneks. Adaptografia; Wykaz filmów-adaptacji z lat 1950-1967.
2. Komunikacja filmowa lat XX i XXX-tych w Polsce wobec tradycji kultury literackiej. Sesja naukowa nt. Społeczne uwarunkowania instytucjonalne życia literackiego, Olsztyn listopad 1977. Olsztyn WSP 1977, 21 s., masz. powiel.
3. Kultura współczesna – audiowizualność. Wwa: PIW 1985, 248 s.
Zawartość: I. Wymiary komunikacji społecznej w XX wieku: Antropologiczne spojrzenie na kulturę współczesną; Problem artykulacji kultury: kodowanie; Audiowizualność – kategoria poznawcza współczesności. – II. Nowa komunikacja audiowizualna: Praktyka filmowa; Praktyka telewizyjna; Nowe przedmioty audiowizualne. Cechy i funkcje. – III. Kontekst audiowizualny a komunikacja werbalna: Przemiany intersemiotycze: język naturalny; Przemiany pragmatyczne: mowa w potocznym komunikowaniu; Przemiany w położeniu literatury i sposobach jej rozumienia.
4. W laboratorium sztuki XX wieku. O roli słowa obrazu. Wwa: PWN 1993, 177 s.
Zawartość: I. Przełom abstrakcjonistyczny: Kubizm; Abstrakcja geometryczna. – II. Poszukiwania intermedialne: Happening; Poezja konkretna na tle literatury wizualnej; Hiperrealizm; Konceptualizm.
5. Kultura audiowizualna u progu XXI wieku. Wwa: IBL PAN 1997, 197 s. Bibl. Myśli Współcz.
Zawartość: Zmiana kultury, zmiana spojrzenia: Między reprodukcją a symulacją rzeczywistości; Problemy audiowizualności i percepcji; Wybrana literatura przedmiotu; Pluralizacja kultury i rozwój audiowizualności; Audiowizualność kultury, kultura audiowizualna. – Stare – nowe media: Słowo, obraz; Literatura; Przekazy audiowizualne. – Kumulacja doświadczeń: Film i antropologia: osiąganie dystansu wobec audiowizualności; Sztuka i komunikacja: sygnały zmian całej kultury; Semiotyka i kultura: konsekwencje konceptualizacji.
6. Doświadczenia audiowizualne. O mediach w kulturze współczesnej. Wwa: Sic! 2003, 301 s.
Zawartość: I. Zmiana kultury, zmiana spojrzenia: Między reprodukcją a symulacją rzeczywistości; Pluralizm kultury i rozwój audiowizualności; Audiowizualność kultury, kultura audiowizualna. – Intermedialne strategie: Happening; Hiperrealizm; Konceptualizm. – Stare – nowe media [poz. 5]. – Poglądy na język i artykulacja kultury: Przemiany intersemiotyczne: język naturalny; Przemiany pragmatyczne: mowa w potocznym komunikowaniu [poz. 3]; Problemy artykulacji kultury: kodowanie.
7. Literatura i media. Po 1989 roku. Wwa: Ofic. Nauk. 2010, 300 s.
Zawartość: I. Współczesny kontekst kulturowy. Po dwóch dekadach: Sytuacja literatury: zmiana miejsca?; Sytuacja mediów: zmiana kultury?; Wspólny język. – II. Odmiany literatury. Książka literacka – dzisiaj: Literatura drukowana; Literatura audialna; Literatura elektroniczna. – III. Paralele audiowizualne: Film autorski; Seriale telewizyjne; Gry komputerowe.
Studia i artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych: Intersemiotyczne podstawy adaptacji filmowej. „Studia Estet.” 1969 t. 6 s. 99-115. – Film i literatura: uwarunkowania techniczne przekładu semiotycznego. W: Sztuka, technika, film. Wwa 1970 s. 159-182. – Adaptacje utworów literackich w polskim filmie okresu powojennego. W: Problemy socjologii literatury. Wr. 1971 s. 467-489. – Perspektywa moralna „szkoły polskiej”. „Kino” 1971 nr 11 s. 12-20. – Niektóre aspekty problematyki intersemiotycznej. W: Problemy kultury XX wieku. Wwa 1971, 22 s., masz. powiel. – Intersemiotičke konfiguracje. [Przeł.] M. i R. Dokić. „Kultura”, Belgrad 1973 t. 21. – Kultura audiowizualna a rozumienie literatury. „Pam. Lit.” 1974 z. 4 s. 129-146. – Oblicza Erosa w polskim filmie powojennym. W: Szkice o sztukach masowych w Polsce. Wr. 1974, s. 89-103. – Przemiany filmu i jego związków z literaturą. W: Problemy literatury polskiej lat 1890-1939. Ser. 2. T. 2. Wr. 1974 s. 297-324. – Dwie sytuacje adaptacji filmowych. W: W kręgu literatury Polski Ludowej. Kr. 1975 s. 251-269. – O pewnych warunkach formowania się znaczeń przekazów artystycznych. W: O postawach badawczych wobec sztuki współczesnej. Wr. 1975 s. 27-34. – Audiowizualny kontekst kultury współczesnej. W: Kultura, komunikacja, literatura. Studia nad XX wiekiem. Wr. 1976, s. 75-95. – Okoliczności formowania się znaczeń utworów filmowych. W: Z zagadnień semiotyki sztuk masowych. Wr. 1977, s. 141-161. – Komunikacja filmowa a wzory kultury literackiej. W: Z badań porównawczych nad filmem. Wwa, Kr. 1980 s. 163-179. – Komunikacja filmowa lat dwudziestych w Polsce wobec tradycji kultury literackiej. W: Polskie kino lat 1918-1939. Wwa, Kr. 1980 s. 21-32. – Kodowanie jako problem odbioru. W: Publiczność literacka. Wr. 1982, s. 87-104, przekł. ang.: Coding as a problem of reception. [Przeł.] A. Kukulska. W: The reception of literary works. Wr. 1983 s. 111-128. – Literatura a kontekst audiowizualny. W: Problemy wiedzy o kulturze. Wr. 1986 s. 171-182. – Literatura a kontekst audiowizualny. W: Problemy wiedzy o kulturze. Wr. 1986, s. 171-182. – Słowo i obraz w kulturze współczesnej. „Kult. i Społ.” 1986 nr 1 s. 37-45. – Intersemiotics bases of film adaptations of literary works. W: Polish film semiotics and poetics. Wien-Sydney-Los Angeles 1988. – Wrzesień – pora umierania. O prozie Idy Fink. W: Pamięć Września. Wwa 1989 s. 135-142, przedr. „Krytyka” 1991 nr 34/35. – Audiowizualność kultury i kultura audiowizualności. W: Kino: gest – ciało – ruch. Wr. 1990 s. 31-41. – Przekaz telewizyjny a audiowizualność. W: Człowiek a telewizja. Wwa 1990 s. 32-42. – Abstrakcja geometryczna. Przyczynek do stosunków między słowem i obrazem w XX w. W: Posługiwanie się znakami. Wr. 1991 s. 121-130. – Film and anthropology. [Przeł.] E. Ważyńska. „Polish Art Studies”, Wr., Wwa 1991 t. 12 s. 151-160, wersja pol.: Film i antropologia. W: Sztuka na wysokości oczu. Wwa 1991 s. 195-208. – Bedingungen der Bedeutungsbildung in Filmwerken. W: Filmtheorie in Polen. Frankfurt am Main-Bern-New York 1992 s. 141-163. – [Tekst w:] Semiotic interpretation of culture. Wien 1992. – Scena komunikacyjna pod koniec XX wieku. Kilka uwag. W: Z perspektywy końca wieku. Pozn. 1997 s. 63-72. – Kulturowe konteksty związków literatury i filmu. W: Żeromski na ekranie. Kielce 1997 s. 17-23. – Adaptacja; Scenariusz. W: Słownik literatury polskiej XX wieku. Wr. 1999 s. 16-18; 986-987. Literatura w kulturze audiowizualnej. W: Tematy i pryzmaty. Wr. 2000 s. 157-178. – „Zezowate szczęście” dzisiaj. W: Widziane po latach. Analizy i interpretacje filmu polskiego. Pozn. 2000 s. 89-95. – Zimnym okiem. W: Maski współczesności. Wwa 2001 s. 226-231. – Stefan Żółkiewski – teoretyk kultury. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Krytycy. Wwa 2003 s. 95-108. – Powtórzenie wędrujące przez media. W: Miedzy powtórzeniem a innowacją. Seryjność w kulturze. Kr. 2004 s. 11-22. – Media i my. W: Poetyka, polityka, retoryka. Wwa 2006 s. 368-374. – Doświadczenia audiowizualne: między „Latarnią czarnoksięską” a obrazem wydarzeń 11 września 2001 [w Nowym Jorku]. Wwa 2008 s. 94-104. – Kultura: scalanie i wybór. W: Perspektywy badań nad kulturą. Łódź 2008 s. 23-30. – Zmiana miejsca? W: Co dalej literaturo? Wwa 2008 s. 143-164. – Rekonfiguracja komunikacji społecznej. „Prz. Filoz.-Lit.” 2009 nr 4 s. 393-402, przedr. w: Internetowe gatunki dziennikarskie. Wwa 2010. – Kultura po przełomie 1989 roku. W: Demokratyczne przemiany polskich mediów w latach 1989-2009. Toruń 2010 s. ….. – Współczesne przemiany literatury a dziennikarstwo. W: Dziennikarstwo a literatura w XX i XXI wieku. Wwa 2011 s. 13-23. – Dług. W: Aleksander Jackiewicz. Wwa 2015 s. 9-16. – O Stefanie Żółkiewskim. „Kult. i Społ.” 2015 nr 3 s. 139-163. – Przypisy do głosu w panelu „Film polski w kontekstach kulturowych” na kongresie kulturoznawczym w 2013 roku. W: Maski dziesiątej muzy. Kr. 2015 s. 31-37. ‒ Między sztuką a codziennością. Literackość bez fikcji? W: Między sztuką a codziennością. Wwa 2017 s. 7-30. ‒ Radio, platforma audiowizualna. „Acta Univ. Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2017 nr 1 s. 15-21.
Prace redakcyjne
1. O współczesnej kulturze literackiej. Red.: S. Żółkiewski, M. Hopfinger. T. 1-2. Wr.: Ossol., 1973, 362 + 391 s. PAN IBL.
2. Społeczne funkcje tekstów literackich i paraliterackich. Red.: S. Żółkiewski, M. Hopfinger, K. Rudzińska. Wr.: Ossol. 1974, 399 s. PAN. IBL.
3. Szkice o sztukach masowych w Polsce. Red. A. Helman, M. Hopfinger, M. Raczewa. Wr.: Ossol. 1974, 242 s. PAN IS, Zakład Współcz. Kult. Artyst., Pracownia Teorii Filmu i TV, Studia z Teorii Filmu i TV, 1.
4. Kultura, komunikacja, literatura. Studia nad XX wiekiem. Red.: S. Żółkiewski i M. Hopfinger. Wr.: Ossol. 1976, 203 s. PAN IBL.
5. Z zagadnień semiotyki sztuk masowych. Zespół red.: A. Helman, M. Hopfinger, H. Książek-Konicka. Wr.: Ossol. 1977, 259 s. PAN. IS Zakład Współcz. Kult. Artyst.
6. K. Rudzińska: Między awangardą a kulturą masową. Wokół społecznej roli pisarza. Przedm.: S. Żółkiewski. Tekst oprac. M. Hopfinger. Wwa: PIW 1978, 285 s.
7. Publiczność literacka. Kultura – komunikacja – literatura. Studia nad XX wiekiem. Red.: S. Żółkiewski i M. Hopfinger. Wr.: Ossol. 1982, 236 s. PAN. IBL. Problemy Kult. Lit., 1.
8. Problemy wiedzy o kulturze. Prace dedykowane S. Żółkiewskiemu. Pod red. A. Brodzkiej, M. Hopfinger i J. Lalewicza. Wr.: Ossol. 1986, 696 s. PAN IBL.
9. Posługiwanie się znakami. Pod red. S. Żółkiewskiego i M. Hopfinger. Wr.: Ossol. 1991, 178 s. PAN IBL.
10. S. Żółkiewski: Społeczne konteksty kultury literackiej na ziemiach polskich. 1890-1939. Przygot. do druku: A. Brodzka, O.S. Czarnik, M. Hopfinger. Wwa: Wydawn. IBL PAN 1995, 147 s.
11. Od fotografii do rzeczywistości wirtualnej. Pod red., ze wstępem M. Hopfinger. Wwa: Wydawn. IBL PAN 1997, 270 s.
Mater. z konferencji. – Tu M.H.: Między reprodukcją a symulacją rzeczywistości. Problem audiowizualności i percepcji, s. 25, masz. powiel.
12. Nowe media w komunikacji społecznej w XX wieku. Antologia. Projekt, red. nauk. i wstęp M. Hopfinger. Wwa: Ofic. Nauk. 2002, 689 s. Wyd. 2 popraw. tamże 2005.
13. Między sztuką a codziennością. W stronę nowej syntezy. (1). Pod red. M. Hopfinger, Z. Ziątka i T. Żukowskiego. Wwa: Wydawn. IBL PAN 2016, 551 s.
Materiały z seminarium „Między sztuką a codziennością – w stronę nowej syntezy. Sporne gatunki literatury przełomu XX i XXI wieku w Polsce: literatura bez fikcji” powstałe w IBL w latach 2014 i 2015.
14. Debaty po roku 1989. Literatura w procesie komunikacji. W stronę nowej syntezy. (2). Pod red. M. Hopfinger, Z. Ziątka i T. Żukowskiego. Wwa: Wydawn. IBL PAN 2017, 507 s.
OPRACOWANIA (wybór)
Ank. 2010.
Wywiad: Jestem z kultury druku. Rozm. J. Derkaczew. „Gaz. Wybor.” 2010 nr 290.
J. KORYL: Była sobie kobieta. „Zwierciadło” 2011 nr 5 [art. biogr.].
Adaptacje filmowe utworów literackich
J. WALC: Literatura na ekranie. „Polityka” 1974 nr 40.
J. CZYŻYK: Adaptacja – czyli w poszukiwaniu wspólnego kodu. „Teksty” 1975 nr 3.
M. GUMKOWSKI: Dzieło literackie i jego kształt filmowy. Nowe Książ.” 1975 nr 1.
E. KLOC: Kultura przez pryzmat adaptacji filmowych. „Odra” 1975 nr 1.
H. KSIĄŻEK-KONICKA: Adaptacja jako fakt kulturowy. „Kino” 1975 nr 7.
K. LUBELSKI: Adaptacje filmowe – w semiotycznym i socjologicznym wymiarze. „St. Estet.” 1976.
Kultura współczesna – audiowizualność
J.Z. LICHAŃSKI: Na progu nowej galaktyki. „Nowe Książ.” 1985 nr 11.
M. WAROWICKI: Audiowizualność kultury naszych czasów. „Dialog” 1986 nr 1.
S. ŻÓŁKIEWSKI. „Pam. Lit.” 1986 z. 4.
T. LISICKA. „Zesz. Prasozn.” 1986 nr 1.
I. ŽIVANČEVIČ. „Zbornik Matice Srpske za Slavistiku”, Nowy Sad 1987 t. 32.
Kultura audiowizualna u progu XXI wieku
R. SULIMA. „Maz. Stud. Hum.” 1999 nr 1.
Doświadczenia audiowizualne
K. JELIŃSKA. „Kwart. Film.” 2003 nr 44.
G. GMITEREK. „Rocz. Wyż. Szk. Handlowej w Radomiu” 2004.
Literatura i media po 1989 roku
O. BIAŁEK-SZWED: Między wolnością a odpowiedzialnością. „Zesz. Prasozn.” 2011 nr 3/4.
B. BODZIOCH-BRYŁA. „Stud. Medioznawcze” 2011 nr 3.
M. PABIŚ-ORZESZYNA: Konwergencja po polsku. „Kino” 2011 nr 2.
X. STAŃCZYK: Parnas i Olimp. „Kult. Współcz.” 2011 nr 1.
D. ULICKA: „Tu zaszła zmiana”. „Nowe Książ.” 2011 nr 3.
B. WIECZOREK: Po pierwsze, komunikacja! „Prz. Powsz.” 2011 nr 7/8.
B. GIERSZEWSKA: Kierunek digitalizacja. „Kwart. Film.” 2012 nr 77/78.
K. KASPEREK: Literatura i audiowizualność. „Fa-Art.” 2013 nr 4.
M. WRÓBLEWSKI: Literatura, język i media. „Teksty Drugie” 2012 nr 6.
Powrót na górę↑
Społeczne funkcje tekstów literackich i paraliterackich.
W. DYNAK: Z perspektywy odbiorcy. „Teksty” 1976 nr 1.
Kultura, komunikacja, literatura. Studia nad XX wiekiem.
A. MACUROWÁ. „Slavia”, Praga 1978 nr 1.
E. SZARY-MATYWIECKA. „Pam. Lit.” 1978 z. 2.
Z zagadnień semiotyki sztuk masowych
M. KLECEL. „Polish Art Studies”, Wr.-Wwa 1982.
Nowe media w komunikacji społecznej w XX wieku
I.S. FIUT. „Zesz. Prasozn.” 2002 nr 1/2.
W. GODZIC. „Kino” 2002 nr 7/8.
S. GALANCIAK. „Res Publica Nowa” 2003 nr 2.
A. MISIAK.: Klucz do wolności. „Kwart. Film.” 2005 nr 49/50.
J.A. GOŁOS. „Stud. Polit.” 2006 nr 18.
