Méyet Leopold

Piotr Bordzoł

Adwokat, edytor, historyk literatury, pisarz, redaktor, publicysta, plenipotent wydawniczy. Kryptonimy: L.M.; L… M…

Informacje biograficzne. Urodził się w 1850 r. w Warszawie w rodzinie żydowskiej jako syn Ludwika, obywatela francuskiego, i Pauliny z Kursberskich. Ukończył pensję Jana Nepomucena Leszczyńskiego, w której terminowali przyszli przedstawiciele „pokolenia Szkoły Głównej” i kreatorzy życia społeczno-kulturalnego, w tym Stanisław Moniuszko, Zygmunt Gloger, Henryk Elzenberg, Adolf Jakub Cohn, Stanisław Lesznowski, Leopold Mikulski. Poznał tam również Józefa Mickiewicza. Ukończył następnie I Gimnazjum Realne w Warszawie i rozpoczął studia (1866) w warszawskiej Szkole Głównej na Wydziale Prawa i Administracji. Uzyskał dyplom (1869) i kontynuował naukę w Lipsku pod kierunkiem Oskara Peschla (1870–1872). Po powrocie do Warszawy był jednym z współtwórców tzw. pierwszej „Niwy” (1872), z którą współpracował do 1877 r. Działał aktywnie w redakcji Słownika języka polskiego oraz wydawanych w oficynie Salomona Lewentala „Kłosów”. Prawniczą działalność zawodową rozpoczął od aplikacji wstępnej w sądownictwie. Był patronem przy Trybunale Cywilnym, następnie adwokatem przysięgłym. W 1882 r. ożenił się z Seweryną Kaftal, w tym samym roku małżeństwo zostało zerwane. Zmarł bezpotomnie 27 I 1912. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej.

Kręgi działalności. Był członkiem towarzystw naukowych: Komisji Badań w Zakresie Historii Literatury i Oświaty w Polsce, Akademii Umiejętności (od 1903 r.) oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1908 r.). Wraz z lekarzem Henrykiem Dobrzyckim założył Sekcję Chopinowską Towarzystwa Muzycznego w Warszawie, w której pełnił funkcję sekretarza. Zasiadał w jury konkursu na pomnik Chopina w Warszawie. Obok Józefa Ignacego Kraszewskiego i Felicjana Faleńskiego był jednym z największych zbieraczy i kolekcjonerów XIX w. o niearystokratycznym pochodzeniu. Utrzymywał kontakty z Władysławem Mickiewiczem, a także jego córką Heleną. Gromadził autografy, pamiątki, portrety, pierwodruki Juliusza Słowackiego i Adama Mickiewicza oraz innych autorów. Około 1872 r. Méyet poznał Elizę Orzeszkową i z czasem został jej plenipotentem wydawniczym, powiernikiem, przyjacielem, opiekunem spuścizny pisarki. Owocem znajomości jest bogata korespondencja – zachowane listy Orzeszkowej do adwokata datowane są od 1876 r., adwokata do pisarki od 1878 r. W testamencie Méyet zapisał bogate zbiory instytucjom publicznym. Część majątku przeznaczył dla miasta Warszawy jako fundusz na otwieranie i wspomaganie szkół i klas rzemieślniczo-przemysłowych. W 1931 r. otwarto wybudowany z Funduszu im. Leopolda Méyeta kompleks szkół polsko-żydowskich.

Dziedziny twórczości. Działalność pisarską Méyet realizował na czterech polach: publicystycznym (tematyka prawna i społeczno-gospodarcza), literackim (twórczość nowelistyczna), historycznoliterackim (życie i twórczość czołowych przedstawicieli romantyzmu) i edytorskim (edycje tekstów artystycznych i korespondencji). Zasłynął artykułem Działalność naukowa prawników naszych („Niwa” 1872, nr 8), którym walnie przyczynił się do utworzenia serii wydawniczej „Biblioteka Umiejętności Prawnych”. Działał w redakcji Słownika języka polskiego, gdzie odpowiadał za hasła z dziedziny prawnej. Na polu literackim debiutował w początku lat 70. utworami poetyckimi zamieszczanymi bezimiennie m.in. w „Kłosach”. W latach 80. wydał zbiór nowel Do nieznajomej. Nowele (1882). Książka była jedną z pierwszych propozycji wileńskiego wydawnictwa Orzeszkowej, stanowiła swoiste podsumowanie kilkuletniej znajomości prawnika i pisarki. W 1895 r. adwokat opublikował tom szkiców i fragmentów Liście. W twórczości literackiej Méyeta widać fascynację romantyzmem z jego hybrydycznością i synkretyzmem.

Największy rozgłos Méyet zdobył na polu edytorsko-wydawniczym. Działalność w tym zakresie umożliwiły prace kolekcjonerskie. Na podstawie autografów Słowackiego opracował korespondencję poety: Listy do matki, Nieznane listy Juliusza Słowackiego, następnie (we współpracy ze S. Krzemińskim) przygotował dwutomową edycję jego Listów (1899, tom trzeci ukończył M. Kridl w 1915 r.). Wraz z Ferdynandem Hoesickiem wydał Dzieła Słowackiego (t. 1–6, 1903–1904). Ponadto ustalił dane genealogiczne dotyczące rodziny Słowackich i Januszewskich. W ramach prac nad spuścizną Mickiewicza uporządkował informacje o 347 wizerunkach wieszcza; wydał też nieznane autografy poety. Z innych prac edytorskich warte odnotowania jest m.in. opracowanie Listów Teofila i Hersylii (z domu Bécu) do Józefa Mianowskiego, Listów Salomei Słowackiej-Bécu do Antoniego Edwarda Odyńca (1826–1829), podanie do druku dwóch listów Juliana Klaczki do Teofila Lenartowicza, nieznanego autografu Mikołaja Reja. Publikował odnalezione listy Zygmunta Krasińskiego, Wincentego Pola, Fryderyka Chopina. Méyet interesował się oświeceniem, badał problem przestępstw popełnianych w okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na tej podstawie planował opracowanie monografii poświęconej stanowi moralnemu społeczeństwa.

Był inicjatorem i założycielem „Spółki Nakładowej”, której celem było udostępnianie czytelnikom cennych dzieł literatury polskiej niezależnie od głównych przedsiębiorstw wydawniczych. Redagował serię „Książeczek Dziesięciogroszowych” – tanich publikacji dla dzieci o charakterze dydaktycznym i popularnonaukowym. Dzięki staraniom Méyeta ukazała się praca poświęcona dwudziestopięcioleciu pracy pisarskiej Orzeszkowej.

Działalność krytyczna. Krytyka literacka Méyeta miała charakter przyczynkarski i popularyzacyjny, wiązała się przede wszystkim z działalnością edytorską i wydawniczą. Doceniał wartość dokumentu osobistego (na czele z korespondencją i pamiętnikiem) jako punktu wyjścia do badań biograficznych i literackich. Za rodzaj autobiografii poety uznawał Listy Słowackiego. Dla wzmocnienia takiego postrzegania edycji przez czytelników uzupełnił ją fragmentami pamiętnika poety. Jak zauważa Agnieszka Markuszewska, Méyet traktował listy jako rezerwuar wiedzy nie tylko o nadawcy i odbiorcy, lecz także o kontekście historycznym, społecznym i kulturowym. Podkreślał dokumentacyjne funkcje epistolografii, ale starał się traktować ją jako zamkniętą całość artystyczną, wydobywać i eksponować jej literackość, co miało prowadzić czytelnika do odkrywania zapisanych w wypowiedziach listowych doświadczeń egzystencjalnych. Tak zarysowane cele osiągał przez zabiegi tekstologiczne i edytorskie. Postulował wierność autografom, unikanie ingerencji redaktorskich w brzmienie tekstu (bez modernizowania osobliwych form pisarza). Salomeę Bécu określał jako postać wybitną, niedostrzeżoną przez badaczy. Podkreślał jej wpływ na twórczość syna. We wstępie do Listów nazwał Słowackiego jednym z największych poetów świata, a jego twórczość epistolograficzną „arcydziełami stylu i myśli”, przykładem „podniosłego pierwiastka etycznego” charakterystycznego dla twórczości poetów romantycznych. Widział w nich także zapis przemian, jakie zachodziły w osobowości poety.

Przybliżył polskim czytelnikom twórczość Francisa Bret Harte’a. Przywoływał opinie Charlesa Dickensa i Ferdinanda Freiligratha, sytuujące Bret Harte’a w gronie najlepszych pisarzy 2. poł. XIX w. Wskazywał na umiejętność odnajdywania „żaru uczucia” pod zasłoną dzikości pionierów kalifornijskich. Doceniał zwięzłość i prostotę opowiadań, humor i oryginalność. Jako cechę wyróżniającą wskazywał obiektywizm autora w konstruowaniu postaci, przedstawianie tak, „jak je sam widzi, a nie tak, jak je pojmuje”.

Krytyka literacka w listach. Opus magnum Méyeta to korespondencja z Orzeszkową, w której zamieszczał wypowiedzi na temat twórczości adresatki i innych twórców oraz komentował bieżące życie literackie. Cenił Nad Niemnem (pełny obraz odłamu społeczeństwa litewskiego, „piękna i wzniosła tendencja”), wskazywał pokrewieństwo „duchowe” powieści z Czerwoną czapką Jana Zachariasiewicza. Wypowiadał się pozytywnie o Bene nati jako uzupełnieniu Nad Niemnem. Za najlepszą powieść Orzeszkowej uznawał Chama: „[…] wspaniała epopeja chłopska, którą bez zarzutu podpisać mógł najsławniejszy pisarz europejski – a wykończona tak przedmiotowo, że na Chama zgodziłby się Zola – a »Przegląd Katolicki« z podziękowaniem by wydrukował”. Zachwycał się Czcicielem potęgi („rzecz klasyczna”, proponował wprowadzenie powieści na listę lektur szkolnych w Galicji). W utworach Orzeszkowej cenił przede wszystkim głębię psychologiczną postaci, wierne odwzorowywanie realiów, „szlachetną ideę”. Doceniał „prawdę życiową” i „znajomość serca”, komentował dobór tematów. Posługiwał się często strategią empatycznej krytycznoliterackiej oceny dokonań artystycznych Orzeszkowej, wkładając w usta swoich rozmówców krytyczne opinie na temat jej dzieł („ktoś” uznał Nad Niemnem za powieść zbyt rozwlekłą w pierwszym tomie, „komuś” nieprawdopodobne wydało się małżeństwo Justyny z Janem). Wypowiedzi wiązały się często z przygotowywaniem utworów do druku i z sugestiami unikania treści mogących wzbudzać niechęć cenzury lub negatywne emocje społeczne. Dbał o możliwość publikacji w zaborze rosyjskim, starał się także o propagowanie twórczości pisarki w Wielkopolsce i Galicji, zabiegał o przekłady. Komentarze odnosił przede wszystkim do warstwy źródłowej i dokumentacyjnej nadsyłanych rękopisów (uwagi o charakterze historycznym, prawnym i ekonomicznym do studium O Żydach i kwestii żydowskiej). Unikał sporów, stosował strategię zasłaniania się opiniami innych, podkreślając każdorazowo dbałość o dobre imię pisarki. Kiedy np. informował o niechęci „Kłosów” do druku Mirtali (powieść miała rozjątrzyć chrześcijan w stosunku do Żydów), podkreślał, że jest to zdanie redakcji; w kontekście Ardeliona sugerował autorce, że redakcja zażąda przeróbek fragmentów, w których jest mowa o kwestiach religijnych; w odniesieniu do Babuni twierdził, że mowa o polonezie i kwadratowej czapeczce to „rzeczy wprost ciągnione za włosy”. Wskazywał na niekonsekwencje fabularne (np. „W Bene nati jest maleńka niedokładność. Na str[onie] 135 powiedziano, że Końcowa ma przyjechać, a na str[onie] 141, że dopiero wyjeżdża”), prostował nieścisłości w warstwie rzeczowej utworów (uwagi o kurantach zegarowych w Babuni: „Więc sceny z zegarem trzeba »technicznie«, że się tak wyrażę, zmienić, gdyż inaczej ludzie powiedzą, że autorka opisuje to, czego nigdy nie widziała”). Odnosił się do użycia określonych wyrazów lub fraz (krytykował np. używanie wyrazu „płomię” w rodzaju nijakim i formy „przędza” w liczbie mnogiej). Sądy o utworach Orzeszkowej stawały się czasem przyczyną konfliktów z autorką (np. sugestie skróceń w początkowych rozdziałach Nad Niemnem).

W listach do Orzeszkowej formułował sądy o profilu redakcji i wydawnictw, które miały wpływ na wybory wydawnicze pisarki. Odnosił się niechętnie do prasy konserwatywnej (głównie „Słowa”), współpracy z Teodorem Jeske-Choińskim, przestrzegał przed współpracą z „Krajem”. Wywierał znaczący wpływ na opinie Orzeszkowej dotyczące twórczości innych pisarzy. Cenił twórczość Zygmunta Kaczkowskiego, Aleksandra Świętochowskiego, Marii Konopnickiej, Adama Asnyka. Niepochlebne opinie wygłaszał przede wszystkim w stosunku do prozaików kojarzonych z linią konserwatywną, cieszących się większą poczytnością niż Orzeszkowa, a także tych, którzy wyrażali krytyczne uwagi o jej twórczości. Był niechętnie usposobiony do Henryka Sienkiewicza, którego sukcesy przypisywał uwielbieniu dlań „kliki arystokratycznej”. Krytykował twórczość Marii Rodziewiczówny, oskarżając ją o brak talentu i powielanie „mordgeschichtów” (brak sytuacji dramatycznej, niejasne, nieuzasadnione, naiwne wątki, reminiscencje z innych powieści w Dewajtisie; werwa pisarska i „powiew świeżej atmosfery”, ale nieumiejętność radzenia sobie z tendencją, skupienie na „malowaniu zewnętrznym”, brak obserwacji psychologicznej w Strasznym dziaduniu; Kwiat lotosu określił jako „rzecz głupią”, choć według jego informacji powieść była jedną z najlepiej sprzedających się ówcześnie książek). Bolesława Prusa krytykował za wypowiedzi dotyczące kwestii żydowskiej publikowane po „judenhecy” 1881 r. Uznał je za element ataku antysemickiego, który nastąpił w prasie warszawskiej i prowincjonalnej, wzmacniany przez cenzurę.

Listy pokazują znakomite rozeznanie Méyeta w badaniach historycznoliterackich, historycznych, prawnych, ekonomicznych i społecznych. Adwokat miał też dogłębne rozeznanie europejskich stosunków wydawniczych oraz współczesnej krytyki literackiej. Cenił twórczość krytycznoliteracką Kazimierza Kaszewskiego, Piotra Chmielowskiego, Wojciecha Bogusławskiego i Świętochowskiego; odnosząc się do zarzutów Orzeszkowej o niedocenianiu jej twórczości przez krytykę, pisał: „[…] o tych zdanie przede wszystkim iść powinno”. Krytykę warszawską, utożsamianą z Jeske-Choińskim i Władysławem Rabskim, nazywał „hołotą”. Wartość dzieła mierzył popularnością czytelniczą, sugerując Orzeszkowej niezważanie na opinie krytyków.

Po śmierci Orzeszkowej opublikował powstałe na jego prośbę fragmenty pamiętnika pisarki, opatrując je Słowem wstępnym i Posłowiem. We wstępie zawarł szczegóły genealogiczne dotyczące rodziny Pawłowskich, w tym ojca Elizy – Benedykta (jak pisze I. Wiśniewska, ustalenia Méyeta znajdują potwierdzenie w dokumentach zachowanych po L.B. Świderskim). W Posłowiu jako ciąg dalszy wspomnień wskazywał cykl Gloria victis!: „Przepadły fakty i daty historyczne, lecz literaturze polskiej przybyła piękna książka”. Rok 1863 uznał za przełomowy w życiu pisarki, którą określił mianem najpoczytniejszej w Polsce, obok Kraszewskiego, Sienkiewicza i Prusa.

Zainteresowania krytycznoliterackie Méyeta wiązały się z działalnością kolekcjonerską i edytorską skupioną na twórczości pisarzy romantycznych, z promowaniem twórczości Elizy Orzeszkowej oraz kreowaniem współczesnego życia literackiego i kulturalnego w zaborze rosyjskim. W ocenie dzieł literackich zwracał uwagę na dobór tematów, psychologię postaci, walory artystyczne. Cenił twórców kojarzonych z nurtem postępowym. Krytykę literacką traktował utylitarnie, dostrzegał jej powiązania z linią ideologiczną czasopism. Jako obiektywną miarę wielkości pisarza wskazywał popularność wśród czytelników.