09. Natura i człowiek – sentymentalny obraz nawigacji życiowej

U jego założeń estetycznych i poznawczych, kształtujących wypowiedź literacką, legło – najogólniej mówiąc – przekonanie, że człowiek jest częścią natury, a jego zmysły, interpretujące świat emocjonalnie, służą mu do poznawania mechanizmów w nim zachodzących. Postrzegany w tak jednostronny sposób świat jest jednak dla człowieka obcy, nie pozwala mu się zrozumieć i nad sobą zapanować. Bohater sentymentalny był zatem postacią wyobcowaną, ale czułą, czującą i współczującą, która szukała w wydarzeniach kształtujących jego życie wartości autentycznych. Jedną z nich mogła być przyjaźń – relacja niejako naturalnie budowana w sytuacji egzystencjalnego zagubienia. Całą tę sferę własnych doznań czynił sentymentalista przedmiotem refleksji i autorefleksji. W utworze Kniaźnina odnajdziemy wszystkie z wymienionych tu pokrótce cech sentymentalizmu, a kreacja podmiotu wiersza – jako postaci czułej, empatycznej, nieszczęśliwie doświadczonej przez życie – będzie elementem je spinającym.

Z problematyką wiersza oraz jego estetyką koresponduje styl wypowiedzi. Kniaźnin kształtuje go, sięgając po słowa niewyszukane, proste, niemalże potoczne. Warto jednak podkreślić, że wśród nich duże znaczenie odgrywają wyrazy i wyrażenia o nacechowaniu emocjonalnym, których nagromadzenie następuje w części drugiej utworu, a więc wtedy, gdy relacja o płynących rzeką gałązkach staje się zaangażowana. Tymi słowami i wyrażeniami są: „szczęśliwy”, „zła dola”, „ujął mnie związek”, „żal”, „smutek”, „gniew”, „głaskać”, „tchem łagodnym”, „tkliwie”, „dma życzliwa”.

Przeprowadzona analiza prowadzi do konstatacji, że wiersz Dwie Gałązki ma charakter refleksyjny – zawiera przemyślenia nad dwoma oddziałującymi wzajemnie na siebie tematami związanymi z egzystencją człowieka. Przedmiotem tego namysłu jest przede wszystkim sytuacja jednostki w świecie, a ponadto rola doświadczeń i afektów w kształtowaniu postaw człowieka i jego sposobów interpretowania świata. Obserwacja przyrody staje się dla Kniaźnina podstawą do przeprowadzenia analogii pomiędzy egzystencją człowieka a światem natury właśnie. Z jednej strony ludzkie życie i procesy, które kształtują jego przebieg, mają odzwierciedlenie w zjawiskach zachodzących w naturze, z drugiej (co jest konsekwencją myśli poprzedniej) jednostka jest częścią tej przyrody, jej nieodłącznym elementem. Obserwacja natury pozwala więc człowiekowi zrozumieć nie tylko jego miejsce w świecie, lecz również własną kondycję. Równocześnie dla Kniaźnina podstawowym czynnikiem pozwalającym jednostce odnaleźć się w otaczającej go rzeczywistości jest doświadczenie zmysłowe. To ono ułatwia człowiekowi egzystencję, pozwalając mu zachować autentyczność w postępowaniu i budowaniu relacji z drugim człowiekiem.