Nota edytorska

Publikację elektroniczną Śmierci białej pończochy oparto na wydaniu:

Marian Pankowski, Królestwo. Dramaty, wybór i wstęp Tomasz Chomiszczak, opracowanie edytorskie Blanka Mieszkowska, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa 2015, seria „Dramat Polski. Reaktywacja”.

Informacje o przekazach i zasady edytorskie przyjęte w wydaniu papierowym, respektowane w publikacji elektronicznej:

Przekazy i wybór podstawy

Śmierć białej pończochy (1973)
– maszynopis, Biblioteka Narodowa, sygn. akc. 19395;
– „Oficyna Poetów” 1974, nr 3;
– „Dialog” 1976, nr 2;
– Nasz Julo czerwony i siedem innych sztuk, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1981.

Po dokładnym zapoznaniu się ze wszystkimi dostępnymi przekazami uznano, że jako podstawa niniejszej publikacji posłuży wydanie londyńskie: Nasz Julo czerwony i siedem innych sztuk, Londyn 1981. Jest to niewątpliwie przekaz edytorsko ważny, autoryzowany, poprzedzony słowem wstępnym Pankowskiego. W publikowanych tam utworach są niekiedy dość znaczne zmiany w stosunku do pierwodruków, np. pewne partie tekstu usunięte, inne dodane, pozmieniane słowa. Wiadomo, że autor zaakceptował taki kształt dramatów i sam wskazywał londyńskie wydanie książkowe jako podstawę kolejnych. W przypadku Śmierci białej pończochy wydanie londyńskie jest ostatnie.

Co ważne – dużą rolę w przygotowaniu ostatecznej wersji tekstu (szczególnie w rozstrzyganiu miejsc wątpliwych, różniących się w zależności od przekazu) odegrał maszynopis z archiwum pisarza w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Generalnie rzecz ujmując, archiwum dotyczące dramatów zebranych w tomie składa się z kilku teczek, w których zgromadzono pierwsze, kolejne i ostateczne redakcje tekstów (rękopisy mające charakter stricte brulionowy, maszynopisy z licznymi odręcznymi notatkami i czystopisy), szkice, uwagi, druki z czasopism, korespondencję, przekłady dramatów, gromadzone przez Pankowskiego materiały odnoszące się do tematyki danych dramatów, teksty piosenek niemieckich itp.

Emendacje

Poniżej zaprezentowano wykaz ważniejszych zmian, wprowadzonych do tekstu w oparciu o korespondencję autora z wydawnictwami oraz wiedzę redaktora merytorycznego tomu na temat języka pisarza. Wyeliminowano błędy, przywracając właściwy kształt słów, a tym samym sens wypowiedzi, za każdym razem z dbałością o zachowanie autorskiego zamysłu.

Kwestia Pachołka III:
W podstawie było: Ein-zwei-drei! Ja! Ja! Ja!
Przywrócono (za maszynopisem i pozostałymi przekazami): Ein-zwei-drei! Ein-zwei-drei! Ja! Ja! Ja!

Kwestia Matki:
W podstawie było: …będziesz powtarzała za barbarzyńskim metrem: charkajtis rypajtis.
Poprawiono (za maszynopisem i pozostałymi przekazami): …będziesz powtarzała za barbarzyńskim metrem: dupajtis-rypajtis, pierdunas-kołtunas-kał!

Kwestia Witolda:
Przywrócono jeden brakujący wers (za maszynopisem i pozostałymi przekazami): Jaja mu skopać, kurważ jego mać!

Redakcja i korekta

Dostosowano ortografię i interpunkcję do norm współczesnych (np. łączna pisownia „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi), oczywiście z wyjątkiem miejsc, w których zmodernizowanie powodowałoby zniekształcenie autorskiego zamysłu. Poprawiono oczywiste błędy literowe. Rozwinięto wszelkie skróty. Ujednolicono zapis przytoczeń w cudzysłowach. Zachowano zastosowane przez autora graficzne wyróżnienia słów (rozstrzelona czcionka). Dopilnowano, by zgadzała się liczba sylab w piosenkach, parzystość wersów i inne zabiegi rytmizacyjne, bardzo liczne w dramatach Pankowskiego. Jako że poprzedni wydawcy nie wykazali się dużą starannością w tej kwestii, należało sięgnąć do maszynopisów i na ich podstawie przywrócić regularność wersyfikacyjną oraz autorskie zabiegi wprowadzające do tekstów wrażenie echa, przeciągania sylab, powtarzalność, rytm (np. trzykrotne powtórzenie słów „przypływ i odpływ”, zmiana słowa „nosząc” na „unosząc” w celu pozyskania parzystej liczby sylab w wersie piosenki). Z tego samego powodu przywrócono brakujący wers – zob. spis emendacji. Pozostawiono charakterystyczne dla Pankowskiego znaki interpunkcyjne (np. dywizy łączące dwa lub kilka słów w jedno, bardzo liczne wielokropki) oraz autorski zapisów wybranych słów, m.in.:

– słowa obcojęzyczne zapisywane raz prawidłowo, zgodnie z ortografią danego języka, częściej fonetycznie – zabieg mający obrazować słabą znajomość języków obcych wśród polskich postaci, emigrantów, czasem mówiących poprawnie, częściej w sposób zniekształcony;
– wyrażenia gwarowe (regionalizmy sanockie – np. poprzed);
– język plebejski, potoczny, mowa prowincjonalna, -wulgaryzmy oraz brak „ę” na końcach wyrazów.
– neologizmy, słowa stylizowane, celowo archaiczne;
– słowa preferowane przez Pankowskiego, a poprawiane później przez wydawców, np. „klaska” (zmieniane na „klaszcze”).

Uporządkowano didaskalia w celu uzyskania jak najlepszej przejrzystości tekstu (np. wyodrębniono te, które niepotrzebnie były nawiasowe).

[na podstawie noty edytorskiej przygotowanej przez Blankę Mieszkowską]