Nota edytorska
NOTA EDYTORSKA
Publikację elektroniczną Spowiedzi w drewnie oparto na wydaniu:
Jan Wilkowski¸ Spowiedź w drewnie. Dramaty, wybór i wstęp Halina Waszkiel, opracowanie edytorskie Grzegorz Kowalski, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa 2020, seria „Dramat Polski. Reaktywacja”.
Informacje i zasady edytorskie przyjęte w wydaniu papierowym i respektowane w publikacji
elektronicznej:
Źródła
– „Teatr Lalek” 1970, nr 4, s. 14–21;
– Maszynopis: egzemplarz aktorski należący do Anny Oleksy, odtwórczyni roli św.
Genowefy w realizacji Spowiedzi w drewnie z 1983 roku, przechowywany w Teatrze
Lalek „Pleciuga” (Szczecin).
Nie wzięto pod uwagę wydania po śmierci Jana Wilkowskiego w: Antologia klasycznych
tekstów teatru lalek. Wybór i opracowanie Henryk Jurkowski. T. 3. Wrocław: PWST im.
L. Solskiego w Krakowie, Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu 2003, s. 617–633.
Podstawa wydania
Na podstawę edycji Spowiedzi w drewnie wybrano pierwodruk w „Teatrze Lalek”, choć sztuka ta występuje w jeszcze jednej wersji. Jest to maszynopis teatralny znajdujący się w archiwum Teatru Lalek „Pleciuga” w Szczecinie. Prezentuje on tekst najprawdopodobniej przepisany z wersji opublikowanej w „TL”. Ten konkretny egzemplarz należał do Anny Oleksy, której notatki odręczne znajdują się na odwrocie maszynopisu. Tekst maszynowy natomiast nie różni się od pierwodruku Spowiedzi. Nieliczne zmiany wykonano odręcznie długopisem. Na stronie 10 maszynopisu wprowadzono poprawkę zamieniającą kolejność kwestii Frasobliwego (A z jakom?) i Świętej (Oremus!). Na s. 17 dopisano do kwestii św. Zwodzijosa wykrzyknienia: gadoj! gadoj! Podobnie na s. 22 dopisano do wypowiedzi tej samej postaci (W ogień go piekielny, gdzie jes płac i grzytonie zembów!) wykrzyknienie: W ogień go!. Wszystkie te dopiski zostały poczynione nie przez Wilkowskiego (co można stwierdzić na podstawie analizy jego autografu), a przez właścicielkę maszynopisu. Zmian dokonano z myślą o wystawieniu spektaklu – podczas przedstawienia pewne kwestie, czasem improwizowane, wykrzykuje się jednocześnie z kanonicznym tekstem sztuki, inne z kolei stanowią jedynie tło dla wypowiedzi postaci i jako takie nie należą do tekstu sztuki, a raczej do wykonania – są tym, co do roli wnosi aktor. Mimo że Wilkowski reżyserował spektakl, a więc miał bezpośredni wpływ na każdy aspekt wykonania, żadna z tych poprawek nie może być potraktowana jako autorska korekta tekstu sztuki.
Emendacja
W przedmowie do sztuki pada w pierwodruku słowo Komplikacja. Pojawia się ono jednak w kontekście próby określenia związku Spowiedzi w drewnie z tekstami, które ją zainspirowały i stanowiły poniekąd jej tworzywo – na co wskazują również inne sąsiadujące z nim słowa, takie jak adaptacja, imitacja. Z pewnością chodziło więc autorowi o słowo Kompilacja.
Pisownia tekstów stylizowanych na gwarę
W swej twórczości Wilkowski niekiedy stylizował tekst na gwarę (co ograniczało się zawsze do gwar podhalańsko-beskidzkich). Jako że autor nie posługiwał się żadną gwarą, wykorzystywał do tego celu źródła literackie. W przypadku Spowiedzi w drewnie podstawowe źródło stylizacji stanowiła książka Tadeusza Seweryna Świątkarz powsinoga (Warszawa 1963), opowiadająca o beskidzkim rzeźbiarzu ludowym Jędrzeju Wowrze, rejestrująca zarazem jego sposób budowania wypowiedzi oraz specyficzny język, będący mieszanką gwar beskidzkich i śląskich. Posłużyła ona za najważniejszą inspirację Spowiedzi w drewnie (tak przedstawia to Wilkowski w przedmowie do pierwodruku).
W opracowaniu tych fragmentów tekstu, które stanowią stylizację gwarową, przyjęto założenie, że są one świadectwem zarówno fascynacji autora gwarą, jak również jego ograniczonej kompetencji w zakresie posługiwania się nią. Nie poprawiano w związku z tym rozmaitych błędów i niekonsekwencji, ponieważ takie udoskonalanie utworu Wilkowskiego w duchu gwarowej poprawności stałoby w sprzeczności z kontekstem jego powstania oraz zacierałoby indywidualne cechy stylu autora.
Poprawiono nieliczne literówki, błędy interpunkcyjne oraz ortograficzne (np. „acha” → „aha”).
***
Panu Zbigniewowi Niecikowskiemu, który w czasie przygotowania edycji pełnił funkcję dyrektora Teatru Lalek „Pleciuga” w Szczecinie, a także pracownikom teatru dziękuję za przekazanie materiałów dotyczących realizacji Spowiedzi w drewnie.
Grzegorz Kowalski
