32. Notatki do interpretacji

Obrazy przemian bohaterów wiersza zostały przywołane, gdy „metamorfozy czasu” nie wymagają już nowych porównań akcentujących jego niszczącą moc. Element różnicy, nie powtórzenia, jest teraz poetycko ciekawszy – podmiot mówiący koncentruje się tylko na tym, jak śmiertelni ludzie próbowali uciec przed swoim przeznaczeniem. Sensy ewokowane przez sygnały z utworu mogą naprowadzać czytających na konkretne wątki z przeszłości Polski i świata: dzieje wojen (z II wojną światową i obecną w niej Zagładą), deportacji i przesiedleń. Każdorazowe uruchomienie tych znaczeń w procesie lektury może mieć różne źródła, ale wspólna pamięć kulturowa pomaga je odnaleźć. Domyślamy się, że to nie jest wyłącznie wiersz o II wojnie światowej znanej z lekcji historii, książek i filmów, to nie jest wiersz o Zagładzie Żydów ani o przesiedleniach Polaków z roku 1945 – utwór Różyckiego jest tekstem posttraumatycznym, zawierającym reminiscencje, a nie wspomnienie rzeczywistych doświadczeń. Swego rodzaju „powidoki” z XX wieku służą ewokowaniu aury zagrożenia i niepokoju, a następnie katastroficznemu rzutowaniu ich w przyszłość.