09. O mądrości każdego i głupocie wszystkich

Znaczenie tytułu istotne dla rozumienia wiersza

Tytuł wiersza Ignacego Krasickiego Do księdza Marcina informuje o skierowaniu wypowiedzi podmiotu mówiącego do konkretnie
określonego adresata i sugeruje tym samym, że właśnie relacje nadawczo-odbiorcze będą w istotnej mierze wyznaczać sens całego utworu i skupiać uwagę czytelnika. W pierwszym momencie nie dowiadujemy się bowiem, czego będzie dotyczył wiersz, jaka jest jego treść czy przesłanie, lecz – do kogo jest adresowany. Łatwo zauważyć, że zaakcentowany już w tytule kontakt nadawcy z odbiorcą potwierdzają kilkukrotnie użyte w tekście określone formalne wyznaczniki językowe. Adresat wypowiedzi wskazywany jest wprost poprzez powtarzający się trzy razy zwrot w postaci wołacza: „księże Marcinie” (w jednym przypadku, co istotne, z dodaniem zaimka „mój”), a także pytanie sugerujące jego reakcję: „Dziwisz się […]?”, oraz inne czasowniki w drugiej osobie liczby pojedynczej: „Nie dziw się”, „rzeczesz”, „weźże”, „spytaj”, „poznasz”. Te wszystkie zabiegi sugerują wyraźnie wzajemną bliskość
osoby mówiącej i tej, do której się ona zwraca, kierując niejako jej tokiem myślenia.

Kluczowe w analizie wiersza jest określenie na wstępie relacji nadawczo-odbiorczych, szczególnie jeśli są one wyraźnie zasugerowane w tekście

Wiemy, że owym adresatem omawianego wiersza był młodszy brat poety, Marcin Krasicki, wówczas kanonik warmiński. Ta wiedza może nam niewątpliwie pomóc w określeniu sytuacji komunikacyjnej, w której podmiot mówiący przyjmuje w utworze postawę nieco paternalistyczną, jednak z dużą dozą poufałości. Swego rodzaju pouczenie ma równocześnie charakter niezobowiązująco snutej refleksji o człowieku i świecie. Wypowiedź poety nie jest autorytatywna, jak to ma miejsce chociażby w popularnych w tej epoce odach; można tu wyczuć nawet pewien element intelektualnej igraszki. Odnosimy wrażenie, że chodzi nie tylko o przekazanie poglądu na konkretną sprawę, ale też o samo nawiązanie i podtrzymanie kontaktu. Na zaakcentowanie zasługuje przy tym fakt, że z perspektywy czytelnika sens przekazu wynika nie bezpośrednio ze znaczenia wypowiedzi nadawcy, ale właśnie z całej przedstawionej sytuacji komunikacyjnej.