20. Poetki i paideia
Zadania do lektury
- W jaki sposób Joanna Kulmowa charakteryzuje dorosłych? Wskaż różnice w postrzeganiu świata przez dzieci i dorosłych. Jaką rolę ogrywają w tym kontekście: fantazja i zwyczajność oraz uczucia i emocje?
- Jakich środków stylistycznych używa poetka w wierszu? Jak rozumiesz pojęcie sensualność i polisensoryczność? Jaką funkcję pełnią w wierszu kolory, zapachy i dźwięki? Wskaż miejsca, w których ten sposób obrazowania poetyckiego jest najbardziej widoczny i przekonujący; następnie omów ich rolę w wierszu.
- Jaka jest budowa i kompozycja utworu? Wskaż w tekście przykłady konstrukcji bezrymowej. Jaką rolę pełni w utworze graficznie przemyślane rozplanowanie tekstu.
- Czy uważasz, że wiersz Dorośli prowokuje do czytania empatycznego oraz uwrażliwia na przeżycia estetyczne? Uzasadnij swoją opinię.
- Przy okazji interpretacji utworu Dorośli – i przy okazji rozważań na temat dziecięcości i dorosłości w ogóle – warto przyjrzeć się szerzej celom dydaktycznym i estetycznym, pragmatycznym i empatycznym, jakie powinna stawiać sobie poezja. Czy zgadzasz się ze spostrzeżeniami Urszuli Chęcińskiej, badaczki twórczości Kulmowej, która twierdzi, że:
Wychowywanie dla świata wymaga rezygnacji z dydaktycznych schematów, które mają być kwintesencją celów poznawczych i kształcących, stawianych zwykle wyżej od celów estetycznych. Wychowanie dla świata to nabywanie umiejętności smakowania życia, doświadczania wolności osobistej, optymistycznego przeżywania urody świata. Świat postrzegany przez dziecko jako przedmiot skutecznego zdziwienia i działania pozwala mu być bliżej źródeł życia, a tym samym bliżej naturalnego, bezpośredniego szczęścia i poetyckiego ceremoniału […] Z dziecięcą, naiwną wiarą w świat najwyższych wartości Kulmowa konfrontuje nieustannie pragmatyzm dorosłości, według której egzystencja jest rutyną i ograniczeniem[1].
- Interpretując utwór Kulmowej, uwzględnij czytelnika dorosłego i dziecięcego. Jakie dostrzegasz różnice w potencjalnym odczytaniu tekstu w przypadku tych dwóch grup odbiorców?
- Jak rozumiesz następujące określenia: „dziecięca wyobraźnia”, „dojrzewanie do dzieciństwa”, „poetycki powrót do pierwotnej wrażliwości i niewinności”, „dziecięce, czyste widzenie świata”? Uzasadnij swoją wypowiedź, odwołując się do wybranych fragmentów wiersza Kulmowej oraz do komentarza Urszuli Chęcińskiej:
Jej twórczość jest specyficzną intertekstualną grą, prowadzoną umiejętnie z czytelnikiem dorosłym i dziecięcym, zwłaszcza z tym dziecięcym, którego pragnie nauczyć żyć wśród paradoksów kultury […] Literaturę dziecięcą, w swej „dziecięcej” otwartości na świat, w stopniu szczególnym charakteryzuje wymiar filozoficzny. Wyróżnikiem literatury dziecięcej, tak skutecznie uprawianej przez Kulmową, jest tak zwana dziecięcość wyobraźni, postawa świadomie infantylizowana, z która wiąże się z aktem mitotwórczego „dojrzewania do dzieciństwa”, poetyckiego powrotu do pierwotnej wrażliwości i niewinności, dziecięcego, czystego widzenia świata. Literatura dziecięca to literatura wielowarstwowa, otwarta, pełna, głęboko filozoficzna, w której wzruszeń i poruszeń szuka i dziecko, i dorosły. Dziecko, które ma naturalną umiejętność estetycznego czynienia, i dorosły, któremu idea paidialności pozwala wejść w rytm dzieciństwa, bliski sztuce poetyckiej wyobraźni, intensyfikującej myśli i uczucia[2].
- Wyjaśnij (w formie wypowiedzi pisemnej) pojęcie paideia w kontekście utworów Kulmowej i Szymborskiej, wykorzystując między innymi definicję Marka Węcowskiego: „Paideia [gr. pais ‘dziecko’, dosłownie ‘wychowanie, wykształcenie dziecka’] w starożytności jedno z najważniejszych pojęć greckiej kultury, oznaczające całościowe kształtowanie człowieka zgodnie z ideałem wypracowanym w kręgach greckiej arystokracji epoki archaicznej”[3]. Przygotowując pracę pisemną, zwróć uwagą na zagadnienie wszechstronnego wychowania humanistycznego, które – w przypadku rozważań na temat paidei – miało uwzględniać najwyższe ideały moralne i najdoskonalsze wzorce etyczne. Jaką rolę odegrają w tym kontekście: przeżycie estetyczne i emocje?
