20. Poetki i paideia

W ową liryczną sytuację konfrontacji wejrzenia w siebie z obrazem zarysowanym przez innych, wpisana jest przecież scena rozpaczliwie buntującego się wobec schematyzmu świata Mistrza. Analizując obraz furii Mistrza oraz rolę obserwatora, który oceniając rzeczywistość z oddalenia, widzi wyraźniej, inaczej, więcej, Wojciech Bonowicz stwierdza:

Mały mistrz złości się, bo przeczuwa, że poza formami ukazującymi mu swoje niezmienne oblicze ukrywa się coś jeszcze, „bezużyteczny przepych, wzbroniona możliwość”. Wzbroniona jemu, no bo komu? A wraz z tym przeczuciem zjawia się też myśl o własnej ograniczoności. Mistrz krzyczy „i tupie tyloma nogami / iloma rozporządza – w tak wielkiej rozpaczy, / że mało by tu było i sześciu nóg chrabąszcza” […]^[1].  

Czujny obserwator, patrzący z dystansu, dostrzega zatem bezradność i bezsilność Mistrza oraz beznadziejność sytuacji, w której się znalazł. Wiersz kończy się sceną rozpaczy bohatera. 

Zadania do lektury

1. Scharakteryzuj bohatera lirycznego utworu – Mistrza. Opisz jego postawę wobec świata,  określ jego przeżycia i odnieś je do własnych doświadczeń.
2. Jaką rolę odgrywają wyobraźnia i doświadczenie w dziecięcym, a jaką w dorosłym postrzeganiu świata?
3. Wskaż w tekście przykłady sytuacji, w których świat obserwowany jest z perspektywy dziecka, oraz skomentuj, jaką postawę wobec zastanej rzeczywistości prezentuje młody człowiek. Czy są to: pasja, zaangażowanie, krytyczna refleksja, opór, niezgoda, bunt, pragnienie doświadczenia niezwykłości, ucieczka od schematyzmu i zwyczajności? Która z tych postaw jest Ci bliska?
4. Omów „wywiad” jako gatunek publicystyczny. Przygotuj wypowiedź pisemną – wywiad ze znaną osobą, wyjątkową postacią żyjącą współcześnie. Kim jest dla Ciebie Mistrz? Jak rozumiesz pojęcia: wzór osobowy, osobowy ideał?
5. Jak rozumiesz pojęcie indywidualizm? Scharakteryzuj pojęcie myślenia niekonwencjonalnego, oryginalnego, nietuzinkowego, niepospolitego? W jaki sposób widzi rzeczywistość indywidualista? Dlaczego myślenie nieschematyczne, nowatorskie i przewrotne wzbudza dyskusje otoczenia i prowokuje odrzucenie przez grupę?
6. Zinterpretuj (uwzględniając kontekst wiersza Szymborskiej) określenie Wojciecha Bonowicza:   „Każde istnienie jest uwięzione w swojej formie”.
7. Czym jest dla Ciebie wolność i wyobraźnia? Poddaj krytycznej refleksji poniższe uwagi na temat utworu Szymborskiej: 

[…] poetka sięga po przykłady najbardziej pospolitych zwierząt, których los kojarzony bywa z ograniczeniem wolności. Lep na muchy, pułapka na myszy, łańcuch przykuwający psa do jego budy – stają się tu jednak symbolami czegoś, co jest ograniczeniem znacznie bardziej dramatycznym, bo nieuniknionym: istnienia, które znalazło się „w sytuacji okropnej, bo bez wyjścia z siebie”. Mały mistrz nie wie, czy tak jest naprawdę. Być może świat nieruchomieje tylko wtedy, kiedy patrzy nań ludzkie oko. Nieuchwycony w pułapkę spojrzenia, żyje sobie inaczej, własnym życiem, nie chcąc „przyjąć do wspólnej zabawy” obcego – człowieka. Być może to sam człowiek nosi w sobie tę unieruchamiającą skłonność, a świat broni się przed uprzedmiotowieniem, demonstrując tylko to, co człowiek chce zobaczyć^[2].

8. Szymborska wprowadza do swojego utworu figurę dziecka-obserwatora. Czy zgadzasz się z określeniem, że z dystansu, z oddali widzimy wyraźniej, więcej, inaczej i możemy ocenić rzeczywistość bardziej obiektywnie? Odnieś się do własnych doświadczeń i podaj przykład takich sytuacji.
9. Jak rozumiesz pojęcia: opór, niezgoda, bunt? Scharakteryzuj zachowanie Mistrza w ostatniej części wiersza i zinterpretuj poniższy fragment tekstu: „NIE –  krzyczy Mistrz i tupie tyloma nogami / iloma rozporządza – w tak wielkiej rozpaczy, / że mało by tu było i sześciu nóg chrabąszcza”.
10. Wyjaśnij, na czym polega paradoks wykorzystany przez poetkę w wierszu?