Potocki Stanisław Kostka

Monika Stankiewicz-Kopeć

Publicysta, historyk kultury, krytyk literacki, mówca, pamiętnikarz, poeta, dramatopisarz, tłumacz, kolekcjoner, wolnomularz. Pseudonimy i kryptonimy: Autor Świstka krytycznego; Jan Wit…; N.P.W.MB.S.P.; S.P.; Un Polonais; W. (Wieśniak).

Informacje biograficzne. Urodził się 16 XI 1755 w Lublinie jako syn Eustachego (cześnika koronnego i generała artylerii litewskiej) oraz Marianny z Kątskich, autorki pierwszych polskich przekładów dzieł Molière’a. Miał liczne rodzeństwo. Od 1762 r. pobierał nauki w warszawskim pijarskim Collegium Nobilium. Po śmierci rodziców w 1768 r. opiekę nad rodzeństwem przejęła siostra ojca, kasztelanowa kamieńska Katarzyna z Potockich Kossakowska, zdeklarowana przeciwniczka Stanisława Augusta Poniatowskiego (jej wpływom przypisuje się późniejsze poglądy polityczne S. Kostki). W 1772 r. wyjechał na studia do Włoch – przez półtora roku uczył się w Akademii Wojskowej w Turynie. W następnych latach podróżował po Włoszech, Niemczech, Francji, Szwajcarii (w Genewie asystował przy korekcie Encyklopedii oraz adiustacji artykułów luminarzy francuskiego oświecenia). Wiosną 1775 r. został członkiem rzymskiej akademii literacko-artystycznej „Arcadia”. Liczne wyjazdy zagraniczne i zdobyte w ich trakcie doświadczenia ukształtowały światopogląd Potockiego, który stał się zwolennikiem nowych tendencji obyczajowych i światopoglądowych. Po powrocie Potocki ożenił się w 1776 r. z posażną Aleksandrą Lubomirską. Przez małżeństwo wszedł do opozycyjnej Familii. Małżonkowie zamieszkali w Olesinie k. Puław (nazwanym na cześć Aleksandra, jedynego syna Potockich, urodzonego w 1776 r.), które stało się centrum spotkań towarzysko-literackich zwolenników nowych prądów kulturowych i obyczajowych. W 1778 r. uzyskał mandat posła na sejm z województwa lubelskiego, tę funkcję pełnił na kolejnych sejmach, w tym na Sejmie Wielkim. Po debiucie poselskim wyjechał do Włoch w 1779 r. Po powrocie do Polski w 1781 r. został podstolim wielkim koronnym (z tej funkcji zrezygnował w 1784 r.), odznaczono go też orderami św. Stanisława i Orła Białego, a później został kawalerem orderów Legii Honorowej (1807) i Św. Ludwika (1815). Prawdopodobnie ok. 1782 r. został wolnomularzem, przystępując do loży „Bouclier du Nord” (Tarcza Północy). Z masonerią był związany do czasów dymisji pod koniec swojego życia.

Od 1782 r. Potocki zasiadał w Radzie Nieustającej, została mu powierzona misja związana ze sprawą bpa Kajetana Sołtyka podejrzewanego o chorobę umysłową. W związku z nią składał wizyty papieżowi Piusowi VI. Równocześnie mocno zaangażował się w działania opozycji antykrólewskiej, dając temu wyraz podczas obrad sejmowych (w 1782 r.), czym naraził się Stanisławowi Augustowi. W tym czasie zajął się także przebudową pod okiem Piotra Aignera pałacyku Rozkosz, później nazwanego Ursynowem (w 1822 r. posiadłość trafiła do J.U. Niemcewicza). Ulegając wpływom Familii, Potocki w 1785 r. zaangażował się w sprawę Marii Teresy Dogrumowej (mającej na celu skompromitowanie króla), występując w niej jako świadek oskarżenia. Następnie wyjechał do Karlsbadu, a potem do Włoch, rozwijając swoje pasje kolekcjonerskie. Po powrocie do kraju w 1786 r. zajął się działalnością polityczną; na sejmie w 1786 r. wybrano go do sądów nadwornych koronnych. Korzystając z pomocy architektów, Potocki rozbudowywał i zmieniał swoje kolejne siedziby, razem z Aignerem zaprojektował fasadę kościoła św. Anny w Warszawie. W 1787 r. Potocki przebudował pałacyk Bażantarnia (późniejszy Natolin). W latach 80. wokół niego skupiło się towarzystwo literackie, przede wszystkim twórcy związani z kręgiem Puław. W tym samym roku Potocki razem z Niemcewiczem wyruszył w podróż do Paryża, dzięki czemu mógł bliżej zaznajomić się ze sztuką francuską, z literatami oraz przedstawicielami opozycji antykrólewskiej. W jej imieniu miał pełnić funkcję pośrednika między Familią a Szczęsnym Potockim. W 1787 r. udał się także w dwumiesięczną podróż do Wielkiej Brytanii. W okresie obrad Sejmu Czteroletniego (1788–1792) przystąpił do stronnictwa patriotycznego, wygłaszając w jego imieniu wiele wysoko ocenianych mów (ok. 300). Był też jednym ze współtwórców Ustawy Rządowej (Konstytucji 3 maja). W 1788 r. zyskał nominację na posła ekstraordynaryjnego do Paryża, jednak wyjazd ten nie doszedł do skutku. Podczas wojny z Rosją w 1792 r. wszedł do Rady Wojennej. Walczył na froncie litewskim, nie miał jednak doświadczenia wojskowego. Po przystąpieniu Stanisława Augusta do targowicy wraz z bratem Ignacym udał się na emigrację do Lipska i Drezna. Był jednym ze współautorów powstałego w środowisku emigrantów dzieła O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 maja. W następnych latach włączył się w przygotowania do powstania kościuszkowskiego, ale nie walczył w nim, gdyż podczas pobytu w Karlsbadzie latem 1794 r. został aresztowany. Po uwolnieniu wyjechał do Włoch, gdzie przebywał w l. 1796–1797. Po powrocie do kraju zamieszkał w Kurowie, a ostatecznie w Wilanowie. Przyjął też obywatelstwo pruskie. Rezydencję wilanowską odbudował i przekształcił w dostępne dla publiczności muzeum sztuki. W tym czasie oddał się studiom nad sztuką, literaturą i językiem polskim, wspierając przy tym innych twórców. Był jednym z inicjatorów zorganizowania i jednym z najaktywniejszych członków powstałego w 1800 r. Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk. W końcu 1806 r. zbliżył się do stronnictwa francuskiego. Na początku 1807 r. wszedł w skład Komisji Rządzącej i razem z księciem Józefem Poniatowskim udał się do Napoleona, aby uzyskać od niego wsparcie finansowe dla wojska polskiego. Przy Napoleonie trwał także w trakcie jego odwrotu z Rosji. W okresie Księstwa Warszawskiego, a potem Królestwa Polskiego Potocki był organizatorem ówczesnego szkolnictwa oraz pełnił wiele ważnych funkcji publicznych (m.in. prezesa Dyrekcji Edukacji Narodowej, prezesa Rady Stanu i Rady Ministrów, komendanta generalnego korpusów kadetów). Po kampanii 1809 r. we władzy kierowanej przez niego Rady Stanu znalazł się również obszar Galicji; chcąc podporządkować Uniwersytet Krakowski centralnym władzom edukacyjnym, wszedł w spór z władzami uczelni. Po upadku Księstwa Warszawskiego wraz z rządem wyjechał do Drezna, a następnie do Lipska, gdzie został aresztowany przez Rosjan. Do Wilanowa wrócił w lipcu 1814 r. W l. 1815–1820 był kierownikiem Wydziału Oświecenia Narodowego (późniejszej Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) w randze ministra. Za jego urzędowania utworzono Uniwersytet Warszawski, a także liczne szkoły zawodowe, rozbudowano sieć szkół elementarnych, tworzono biblioteki, muzea, obserwatorium. Na sejmie w 1818 r. wszedł w konflikt z posłami opozycyjnymi oraz z demokratycznym odłamem masonerii, tracąc dotychczasowe wpływy. Opowiadał się też za ograniczeniem wpływów Kościoła oraz likwidacją klasztorów nieużytecznych dla oświaty. Konflikt z bpem Janem Pawłem Woroniczem oraz duchowieństwem przypieczętowało wydanie powieści Podróż do Ciemnogrodu (1820), uznanej przez kler za „niebezpieczną i ubliżającą religii”. Konflikt, rozstrzygnięty przez cara Aleksandra, zakończył się dymisją Potockiego, który zrezygnował również z funkcji Wielkiego Mistrza masonerii. Zmarł 14 IX 1821 w Wilanowie, tam został pochowany. W pobliskim Gucinie z inicjatywy wdowy powstało mauzoleum, a w 1822 r. przyjaciele zasadzili gaj ku czci dwóch najwybitniejszych braci Potockich – Ignacego oraz Stanisława Kostki.

Wokół sztuki. Zagadnienia związane ze sztuką – od strony teoretycznej i historycznej – interesowały Potockiego przez całe życie. Jako członek warszawskiego TPN od 1802 r. publikował rozprawy na łamach „Roczników Towarzystwa Przyjaciół Nauk” i występował na posiedzeniach TPN, prezentując prace związane z interesującą go tematyką, m.in. O sztuce u dawnych (1803), Rozprawę o medalach (1806). W 1815 r. wydał przygotowywane przez wiele lat dzieło O sztuce u dawnych, czyli Winkelman polski, będące przekładem (adaptacją) dzieła Johanna Joachima Winckelmanna Geschichte der Kunst des Alterthums (1764). Kontynuacją pracy miała być nieukończona rozprawa O sztuce dzisiejszych. Potocki wzbogacił przekład z Winckelmanna o wiele własnych przeróbek, uwag i komentarzy. Ze względu „na skalę zamierzenia, solidność zastosowanej metody badawczej oraz świadomość naukowych kryteriów” określa się Potockiego mianem „pierwszego polskiego historyka sztuki” oraz „ojca polskiej archeologii” (J. Starzyński). W odróżnieniu od Winckelmanna w swojej adaptacji uwzględniał szerszy kontekst warunkujący proces tworzenia dzieła sztuki, w tym warunki geograficzne, klimatyczne oraz szeroko rozumiany „klimat epoki” (J. Śliwa). Był także autorem rozpraw z dziedziny architektury (m.in. O architekturze wiejskiej. Projekt dzieła, rkps).

Wokół języka i retoryki. Potockiego żywo zajmowały problemy języka ojczystego i stylistyki polskiej. Na łamach „Roczników” TPN przedstawił m.in. Rozprawę o potrzebie ćwiczenia się w ojczystej mowie (1811), Rozprawę o języku polskim (1812), Rozprawę o sztuce pisania, czyli o stylu (1813). Zagadnienia języka pojawiły się także w tomie Pochwały, mowy i rozprawy (1816). Wiedza o regułach gramatycznych i stylu była dlań ważna głównie ze względów praktycznych. Pisał, że znajomość języka oraz związana z nią sprawność stylistyczna i retoryczna jest to „moc niezłomna władania sercami i umysłami ludzi i przekonywania ich o prawdzie” (Pochwały, cz. 2). Potocki był znany jako znakomity mówca i autor mów okolicznościowych, sejmowych, masońskich oraz przemówień wygłaszanych na spotkaniach TPN. W rozprawie O wymowie i stylu (t. 1–4, 1815) dał najpełniejszy wykład reguł retoryki i stylistyki klasycystycznej. Traktat ten, napisany na polecenie Warszawskiego TPN, Jerzy Ziomek uznał za „najobszerniejsze i najbardziej kompetentne opracowanie retoryki i dziedzin pokrewnych” na początku XIX w.

Potocki odwoływał się do oświeceniowej koncepcji wiążącej klimat z kształtem fonetycznym języka. Podkreślał wpływ na rozwój języka i doskonalenie się mowy takich czynników, jak „warunki społeczne i historyczne panujące na terenie, gdzie żyje i zmienia się język, zwyczaje stabilizujące konwencje mowy oraz twórczość jednostek genialnych, znawców i twórców najdoskonalszej odmiany języka literackiego” (Pochwały, cz. 2). W jego przeświadczeniu „język jest w sumie taki, jakie jest społeczeństwo, które nim włada […], społeczeństwo ma taki język, jaki jest mu niezbędny” (Z. Kloch). Rozumiał też szczególną rolę języka polskiego w okresie zaborów jako podstawowego nośnika kultury narodowej (O potrzebie ćwiczenia się w ojczystej mowie, w: Pochwały, cz. 2).

Świstek krytyczny. Satyryczne felietony literackie Świstek krytyczny Potocki publikował w l. 1815–1818 w „Pamiętniku Warszawskim”. Były one kontynuacją, w zmienionej formule, Uwag krytycznych drukowanych na tych samych łamach. Świstek krytyczny był reakcją na ówczesne objawy fermentu światopoglądowego (magnetyzm, eksponowanie ludowego prymitywu, filozofia idealistyczna, zwłaszcza niemiecka). Autor prezentował się jako wyraziciel światopoglądu warszawskich liberałów, pojmując liberalizm jako „zgodność z moralnym celem bytu człowieka”, sprzyjanie „rozwinięciu i wydoskonaleniu władz naszych umysłowych; kiedy dąży do zapewnienia wolności publicznej i praw społeczeństwa całego przeciw nieprawej potędze osób pojedynczych”, dążenie do „dobra publicznego, nie zaś prywatnego osób szczególnych lub jednej klasy” (Z. Libera).

Na łamach świstkowych felietonów podejmował głównie tematykę społeczną i obyczajową, ale negatywnie odnosił się do stanu rodzimej krytyki teatralnej z wyjątkiem Towarzystwa Iksów, którego był sympatykiem. Nawiązywał także do zagadnień związanych ze współczesną prasą (m.in. kwestia języka i argumentacji prasowej). Sam również wdawał się w bieżące spory krytycznoliterackie, odnosząc się do aktualnych dyskusji. Wszedł np. w polemikę z rozprawą Teodozego Sierocińskiego Jak się potworzyły dzieła oryginalne i jakie granice naznacza rozsądek w szukaniu oryginalności? („Ćwiczenia Naukowe” 1818, t. 1). Występujący z repliką Świstek krytyczny wytknął autorowi niepoprawności językowe i „makaronizowanie” („Pamiętnik Warszawski” 1818, t. 10). W związku z tym Sierociński opublikował Tłumaczenie się autora rozprawy o oryginalności („Ćwiczenia Naukowe” 1818, t. 2), gdzie potępiając Świstkowe „zniżanie się do płaskich szyderstw i żartów”, bronił prawa do przemawiania własnym językiem. W okresie sporów literacko-kulturalnych na łamach prasy po 1815 r. Potocki dostrzegał pozytywne aspekty owych „wojen piśmiennych”, uznawał je za rozwijające oraz inspirujące dla krytyki. W 1818 r. w Liście Świstka do Redaktora „Pamiętnika Warszawskiego” (odnosząc się do polemiki między „Gazetą Warszawską” a „Tygodnikiem Polskim i Zagranicznym” B. Kicińskiego) pisał: „Nie tylko w dzisiejszej chwili, wojna piśmienna nigdy nieszkodliwa, byle grzeczna nie jest złem, ale dobrem, bo jest zdolną zastąpić choć w części czczość wymawianą papierom publicznym; do tego żwawe piśmienne sprzeczki zaostrzają dowcip i dają mu pewny popęd obcy pismom sporządzanym krwią zimną” („Pamiętnik Warszawski” 1818, t. 10). Jednak tematyka związana z życiem kulturalnym pojawiła się głównie „w warstwie etosowej wywodów autora, w odczuwalny sposób manifestującego swą odpowiedzialność za stan literatury i sztuki jako czynniki rozwoju oświaty, jako »gałąź wychowania« i formacji obywatelskiej” (B. Dopart). Felietonistyka Świstka krytycznego wpisuje się zatem w pewnym stopniu w zagadnienia związane z krytyką literacko-kulturalną.

Krytyka literacka. Miejsce w dziejach krytyki literackiej Potocki zawdzięcza kilku pracom. Obszerna Pochwała Józefa Szymanowskiego, wygłoszona na zebraniu warszawskiego TPN 9 V 1801, stanowiła pretekst do zaprezentowania dziejów światowego oświecenia. Autor podkreślił konieczności odrodzenia nauki i sztuki, pośrednio uzasadniając w ten sposób powołanie TPN. Józef Szymanowski został pokazany jako twórca, który przyczynił się do odrodzenia cywilizacyjno-kulturalnego w Polsce. Eksponując polityczny kontekst przemian cywilizacji i kultury, Potocki podkreślał ich ścisłe powiązanie z polityką: „[…] oświecenie doznaje wstrząsów na skutek zawirowań politycznych albo też kryzys kultury narodowej sprowadza agresję z zewnątrz” (E. Dąbrowicz).

Na posiedzeniu TPN Potocki zaprezentował 21 I 1811 wyrastającą z estetyki klasycyzmu Rozprawę o zasadach krytyki i o potrzebie wprowadzenia jej u nas (wyd. w: O wymowie i stylu, t. 4). Jest to ważna teoretyczna próba określenia przedmiotu krytyki. Definiując krytykę, Potocki podkreślał jej wymiar etyczny: „[…] imię krytyki z greckiego przyswojone znaczy sąd, czyli wymiar sprawiedliwości”, podjął też próbę odpowiedzi na pytanie: „Co to jest krytyka, jakie jej zasady, prawidła, korzyści?” (tamże). Pisał: „[…] mam w zamiarze dowieść, iż ona [krytyka] jest godną zacności sądu takiego, który czuwając nad nią, czuwa nad własnym i narodu dobrem. Te jedynie dzieła wartymi są krytyki, które zasługują na pochwałę, bo nie przywiązuje się ona do nikczemności, lecz sięga tego, co wydoskonalonym być może. Wydoskonalenie więc (gdyż doskonałość jest niepodobną) rzetelnym krytyki winno być celem. Biada nieoświeconemu narodowi, któremu krytyka wytykać by musiała, co zdrowy rozsądek i smak dobry zupełnie potępia” (tamże). Takie cele i zasady krytyki zostały przezeń ugruntowane „z jednej strony na regułach obowiązującej poetyki normatywnej, a z drugiej – na prawidłach oświeceniowej retoryki, z »wydoskonaleniem« jako naczelnym zadaniem dydaktyki społecznej” (S. Burkot). Autorowi rozprawy patronowali Francis Bacon oraz Pierre Bayle, autor Dictionnaire historique et critique (1697), uznany za „wzór do dziś dnia krytyków niezrównany. […] jeniusz jego, w krytyce prawie powszechny, rzadkim dowiódł przykładem to, co przez się żadnej nie podpada wątpliwości, że prawo jej rozciąga się do wszystkich ludzkich znajomości, że do niej równie umiejętności, jak nauki należą” (tamże). Dla Potockiego bardzo ważnym zagadnieniem była logika wypowiedzi (sztuka pięknego myślenia): „Zgoła krytyka jest logiką dobrego smaku, razem rzecznikiem jego u publiczności, przed którą sprawy jego wprowadza i równie współczesnych, jak zeszłych pisarzów pod ten szanowny sąd pociąga” (tamże). Szczególną uwagę autor zwrócił na zasady myślenia, ponieważ na myśleniu gwarantującym obiektywne sądy opiera się umiejętność mówienia i pisania. Dla Potockiego „bayleowski sceptycyzm stanowił podstawowy składnik krytycznego (logicznego) myślenia” (K. Karaskiewicz).

W 1815 r. problemowi krytyki Potocki poświęcił osobny rozdział w traktacie O wymowie i stylu. Główne miejsce wyznaczył kategorii smaku, istotnej w dyskursie estetycznym późnego oświecenia. Pisał: „Zdrowa krytyka jest przystosowaniem przepisów smaku”, podkreślając konieczność ciągłego doskonalenia smaku w odniesieniu do wzorów starożytnych (O wymowie i stylu, t. 4). Jednocześnie twierdził, że krytyka i smak są ze sobą mocno związane. Krytyk miał być obrońcą dobrego smaku: „Chcemy, by smak dobry kwitnął, zabezpieczony przeciw gwałtownym złego napadom, czyńmy, izby krytyka pilnie strzegła świątyni jego i nie dopuszczała do niej bałwochwalcom przystępu” (tamże). Zalecał także autorom trzymanie się prawideł natury oraz kierowanie zdrowym rozsądkiem. W jego przekonaniu krytyka była najwyższą umiejętnością, wiązała się bowiem z samodzielnością myślenia, obiektywizmem, rozległością wiedzy tego, który ją uprawiał, czyli krytyka określanego jako „sprawiedliwy sędzia” (tamże). Krytyka stanowiła swoistą kombinację „władzy prawodawczej i sądowej”; prawodawczej, bo „jej przepisy nadali sztukom i naukom ci pisarze, których jeniusz rozbiorczy wyciągnął je z dzieł naczelnych, co przykładem poprzedziły naukę, co w wykonaniu zamykały prawidła”, sądowej, bo „strzeże dopełnienia własnych przepisów i wyrokuje przeciw wszelkiemu im uchybieniu” (tamże). Duże znaczenie Potocki przypisywał krytyce literackiej, eksponując jej rolę społeczną i kulturalną.

Między klasycyzmem a romantyzmem. Potocki był piewcą antyku, dając „uniwersalny oraz ponadczasowy charakter wyobrażeniom i upodobaniom estetycznym zasadom grecko-rzymskiego antyku” (P. Żbikowski). Chwalił literaturę i kulturę renesansową oraz tradycję oświeceniową, stanisławowską. Szczególnie cenił twórczość Ignacego Krasickiego, któremu poświęcił osobną pochwałę (Pochwała Ignacego Krasickiego, powst. 1815, „Pamiętnik Warszawski” 1816, t. 4). Pochlebnie wypowiadał się na temat poezji Stanisława Trembeckiego, doceniał dowcip Kajetana Węgierskiego, „dostojny tok wiersza polskiego” Kajetana Koźmiana i twórczość Ludwika Osińskiego – „pisarza wybornego i smaku pełnego”. Zachował dystans wobec twórczości autorów młodszego pokolenia, m.in. Tymona Zaborowskiego (którego wiersze skrytykował w Świtku krytycznym), czy wobec poglądów Kazimierza Brodzińskiego z rozprawy O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej (1818).

Przede wszystkim jednak Potocki pozostawał w opozycji do prądów romantycznych i filozofii niemieckiej, w których „widział zagrożenie dla polskiego języka i oświaty narodowej” (A. Kowalczykowa). Romantyzm i romantyczność utożsamiał głównie z sensacyjną fantastyką, mistycyzmem (w czym widział zagrożenie dla polskiej edukacji i rozwoju cywilizacyjnego) oraz z gotycyzmem, do którego zresztą miał stosunek ambiwalentny. Chociaż pozytywnie ocenił gotyk np. w pracy O sztuce u dawnych, to w felietonach Świstka krytycznego z 1816 r. epitet „gotycki” nadal był dla niego „synonimem barbarzyństwa, zacofania i ciemnoty”. Wypowiadając się na temat konieczności „panowania” zdrowego rozsądku i dobrego smaku, występował przeciwko „płodom mistycznym i gotyckim” („Pamiętnik Warszawski” 1816, t. 5). Z jednej strony gotycyzm i styl gotycki stanowił według niego opozycję do sztuki antycznej i nasuwał skojarzenia z barbarzyńskim średniowieczem, a z drugiej fascynował go – głównie swoją techniką i formą, stwarzającą okazję do eksperymentów np. w strukturze Podróży do Ciemnogrodu (Z. Sinko).

Poglądy estetyczne Potockiego mieszczą się w ramach estetyki klasycystycznej mimo akceptacji elementów innych estetyk, m.in. otwarcia na preromantyzm (osjanizm – przekłady fragmentów J. Macphersona), a zwłaszcza na gotycyzm. Autor Podróży do Ciemnogrodu był skłonny uznawać „piękne wzory” bardziej za inspirację niż wymóg. Postawa taka rozszerzyła perspektywę, sprzyjając tolerancji wobec tendencji estetycznych preromantyzmu.

Był rzecznikiem poglądów klasyków warszawskich. Adam Mickiewicz w rozprawie O krytykach i recenzentach warszawskich (powst. 1828, wyd. 1829), charakteryzując atmosferę tamtejszego życia literackiego, nie szczędził ironii, odnosząc się do powszechnych praktyk wzajemnego pochlebstwa w tym środowisku. Z pewnością jednak Potocki był jedną z pierwszoplanowych postaci życia intelektualnego końca XVIII i początku XIX w., człowiekiem kształtującym światopogląd późnego oświecenia oraz upodobania estetycznoliterackie w okresie Księstwa Warszawskiego, a zwłaszcza w pierwszych latach istnienia Królestwa Kongresowego.