Ryszard LÖW

Autorka hasła: Beata Dorosz

ur. 1931

Inna forma pisowni nazwiska: Löw.

Pseud.: L. Sawin; Leon Sawin; Leon R. Sawin; RL.; (rl).

Historyk literatury, bibliograf i krytyk literacki, publicysta, redaktor.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 1 lutego 1931 w Krakowie w zasymilowanej żydowskiej rodzinie inteligenckiej; syn Józefa Löwa, urzędnika i handlowca, oficera rezerwy Wojska Polskiego, i Dory z Heckerów, polonistki. Dzieciństwo spędził w Krakowie, gdzie od 1937 uczęszczał do Szkoły Powszechnej im. św. Wojciecha. Po wybuchu II wojny światowej przejściowo znalazł się w Brześciu nad Bugiem pod okupacją niemiecką, następnie we Lwowie pod okupacją sowiecką, skąd w czerwcu 1940 został wywieziony na Syberię w okolice Ałdanu, gdzie przebywał do sierpnia 1941. Następne lata spędził w kilku miejscach na terenie Azji Środkowej, okresowo przebywając w domu dziecka i sporadycznie ucząc się w szkole polskiej lub rosyjskiej. W czerwcu 1946 powrócił do Krakowa. Tu uczęszczał do Gimnazjum i Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego i w 1948 zdał egzamin maturalny. W tym czasie został członkiem OM TUR. W 1948 podjął studia z zakresu historii na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz z zakresu ekonomii w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Krakowie. W styczniu 1950 wyjechał do Paryża, gdzie kontynuował studia historyczne i ekonomiczne na Sorbonie i Ecole Pratique des Hautes Etudes (Science Economiques et Sociales), które ukończył (bez tytułu naukowego) w 1952. Latem 1950 odbył nadto na Sorbonie kurs kultury cywilizacji francuskiej dla cudzoziemców. W 1952 osiadł w Izraelu. Wkrótce rozpoczął dwu i pół-letnią zasadniczą służbę wojskową, po czym do 1985 pozostawał w czynnej rezerwie; jako żołnierz piechoty wziął udział w kilku kampaniach wojennych Izraela (m.in. w 1956, 1967 i 1973). Debiutował w 1953 recenzją Zniewolonego umysłu Czesława Miłosza, ogłoszoną na łamach wydawanych w Tel Awiwie „Nowin Izraelskich” (okresowo „Nowiny Poranne”; nr 127); z dziennikiem tym współpracował następnie do 1960. Od 1954 przez wiele lat pracował głównie w instytucjach finansowych jako statystyk i ekonomista, z przerwą w 1957-58, kiedy był bibliografem w Bibliotece Miejskiej Beit Ariela w Tel Awiwie. Jego zainteresowania pisarskie, badawcze i bibliograficzne skupiały się na literackich związkach polsko-hebrajskich; śledził zarówno polonica hebrajskie (zestawienia bibliograficzne na ten temat publikował m.in. w „Przeglądzie Orientalistycznym” w 1959 i w „Twórczości” w l. 1963-65, 1967) oraz wpływ niektórych pisarzy polskich na literaturę hebrajską, jak i problematykę Żydów w literaturze polskiej, a także opisywał polskojęzyczne życie literackie w Izraelu. W 1958-81 był korespondentem poznańskiej Pracowni Bibliografii Bieżącej Instytutu Badań Literackich (IBL) PAN, której dostarczał informacje na temat poloniców hebrajskich. Jednocześnie na potrzeby niektórych bibliotek w Polsce (Biblioteki Narodowej, Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki IBL) oraz Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza dostarczał archiwalne polonica hebrajskie i polskie książki wydawane w Izraelu. Od 1960 odbył szereg podróży, niekiedy kilkumiesięcznych, po krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. W 1981-85 na uniwersytecie w Tel Awiwie uzupełniał studia, zajmując się dziejami ideologii, historią Rosji i historiografią powszechną. W 1986 odbył pierwszą po wielu latach podróż do Polski, która zapoczątkowała późniejsze częste wizyty w kraju, połączone z udziałem w życiu naukowym i literackim. W 1986 był współtwórcą Związku Autorów Piszących po Polsku w Izraelu (afiliowanego przy Federacji Związków Pisarskich w Izraelu), następnie w 1987-88 i ponownie od 1990 pełnił funkcję jego prezesa. Jednocześnie w 1993 został redaktorem rocznika tegoż Związku pod nazwą „Kontury”, wydawanego od 1988 w Tel Awiwie (tu niektóre publikacje podpisywał pseud. Leon R. Sawin). Pod auspicjami „Konturów” założył serię wydawniczą, w której publikowane są książki izraelskich pisarzy polskich w językach hebrajskim i polskim oraz w wersji dwujęzycznej: polsko-hebrajskiej. Artykuły i materiały dokumentacyjne dotyczące problematyki polsko-hebrajskich stosunków literackich ogłaszał w wielu czasopismach, m.in. w londyńskich „Wiadomościach” (1969-70, 1972, 1976-77; tu pod pseud. Leon R. Sawin), „Zeszytach Literackich” (1992-95), „Dekadzie Literackiej” (1994-2005, z przerwami), „Akcencie” (1997, 2001, 2005-06), „Archiwum Emigracji” (1999-2003, 2006-07), „Tekstach Drugich” (2000-03, 2012), „Miasteczku Poznań” (2013-17) i „Kwartalniku Artystycznym” (2016). W 1987 został członkiem izraelskiego PEN Clubu, a w 1997 członkiem The Israeli Association of Slavic and East European Studies. W 1998 wszedł w skład kolegium doradczego „Archiwum Emigracji”. W 2007 został wybrany na członka zagranicznego Wydziału Filologicznego PAU w Krakowie. Odznaczony wieloma izraelskimi odznaczeniami za uczestnictwo w kampaniach wojennych oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1999).

W 1956 ożenił się z Niną Finzi, chemiczką, z pochodzenia Bułgarką; z tego związku urodziło się dwoje dzieci: syn Gabriel Meir (1961) i córka Michal (1968). Mieszka w Tel Awiwie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Hebrajska obecność Juliana Tuwima. Szkice bibliograficzne. Tel Awiw: Hasefer 1993, 47 s. Wyd. 2 rozszerz. i popraw. Łódź: Ofic. Bibliofilów 1996, 74 s.
Zawartość: Przekłady na język hebrajski; „My, Żydzi Polscy” w hebrajskiej opinii literackiej; W kręgu hebrajskim; Jerozolimski przyjaciel [dot. L. Jaffego]; Leib Jaffe: Dzienniki [fragm.. dot. J. Tuwima]; Teksty pamięci. − W wyd. 2 nadto: Przedmowa do wydania pierwszego; Przedmowa do wydania drugiego; Listy Stefanii i Juliana Tuwimów do Leiba Jeffego; Aneksy [listy J. Tuwima do E. Zakowicza i D. Szymonowicza].
2. Pod znakiem starych foliantów. Cztery szkice o sprawach żydowskich i książkowych. Kr.: Universitas, 1993, 82 s.
Zawartość: Z. Libera: Słowo wstępne. − O żydowskich antykwariuszach księgarskich w Krakowie; O (żydowskiej) miłości do (hebrajskich) ksiąg; Zdarzenia wśród książek; Zdarzenia wśród ludzi; Końcówki. Rzecz o polskich księgarzach i księgarniach w Tel Awiwie.
3. Znaki obecności. O polsko-hebrajskich i polsko-żydowskich związkach literackich. [Szkice literackie]. Kr.: Universitas 1995, 138 s.
Zawartość: Wstęp; Hebrajskie dzieje Sienkiewicza; Wyspiański w piśmiennictwie hebrajskim; Utwory Tuwima w przekładach hebrajskich; Adolfa Rudnickiego hebrajska (nie)obecność; Izraelskie ślady Artura Sandauera; Stanisława Wygodzkiego znaki izraelskiej obecności; Tematy Meira Bosaka; „Między Syonem a Golgotą” [dot. K. Dresdnera]; Czytanie [Michała] Borwicza; Zapomniany historyk wileński [dot. P. Kona]; Stulecie [Jakuba] Szackiego.
4. Rozpoznania. Szkice literackie. Kr.: Księg. Akademicka 1998, 129 s.
Zawartość: Ażeby nie był zapomniany [dot. P. Gliksona]; Wilhelm Fallek; Porzucenie gry [dot. Sz. Wolfa]; Filolog jako artysta [dot. S. Dykmana]; Tematy Aleksandra Zygi; „Pan Tadeusz” po hebrajsku. Dzieje przekładu, wydania i recepcji krytycznej; Prus w domenie hebrajskiej. Rekonesans; Żeromski w literaturze hebrajskiej; Z dziejów Bolesława Leśmiana w Izraelu; Rozpoznanie. O izraelskiej prasie w języku polskim.
5. Literackie posumowania. Polsko-hebrajskie i polsko-izraelskie. Red. tomu, oprac. tekstu: M. Siedlecki i J. Ławski. Posł.: B. Olech. Białystok: Zakład Badań Interdyscyplinarnych i Porównawczych „Wschód – Zachód”. Wydz. Filol. Uniw. w Białymstoku 2014, s. 256. Przełomy, Pogranicza, t. 9.
Zawartość: Cz. I: Mickiewicz w kręgu hebrajskim; Julian Klaczko w literaturze i opinii hebrajskiej; „Trylogia” [H. Sienkiewicza] w oczach krytyki hebrajskiej; „Chłopi” [W.S. Reymonta] w literaturze hebrajskiej; Brzozowski wśród lektur syjonistycznych; Syjonistyczna recepcja Żeromskiego; Aleksandra Zygi studium o problemie żydowskim w twórczości J.I. Kraszewskiego. – Cz. II: Rzecz o Berku Neumanie, drukarzu wileńskim; Rzecz o Józefie Chazanowiczu – lekarzu białostockim; Ukochała obydwa narody. Dora Kacnelson 1921-2003-2013. – Cz. III.: „Kontury”. Pismo – autorzy – tematy – recepcja; Andrzej Sycz; Ażeby nie był zapomniany [dot. P. Gliksona]; O Yoramie Bronowskim; Pani Łucja [Gliksman]; Józefa Baua znaki obecności; Różne oblicza samotności [dot. F. Istnera]; Poprzez trwającą po nich ciszę [dot. N. Grossa]; Późne pożegnanie [dot. Z. Frankla]; Poetka wydarta niepamięci [dot. A. Wolfstein]; Z maską na twarzy [dot. M. Lewińskiej]; Ze wspomnień telawiwskich: ludzie wśród książek [dot. J. Foka i M. Morgensterna].

Artykuły i zestawienia bibliograficzne w książkach zbiorowych i czasopismach, m.in.: Druki polskie w Izraelu: bibliografia 1948-1990. „Biul. ŻIH w Polsce” 1991 nr 3 s. 71-81. − „Anhelli” a „Zwój ognisty” Bialika; Słowacki w przekładach hebrajskich. W: Juliusz Słowacki. Wielokulturowe źródła jego twórczości. Wwa 1999 s. 199-210, 211-216. − Mickiewicz w świecie hebrajskim. „Blok-Not. Muzeum Lit. im. A. Mickiewicza” 1999 nr 12/13 s. 271-277. − Literatura polska w przekładach hebrajskich. „Twórczość” 2000 nr 4 s. 125-131, przedr. w „Arch. Emigracji” 2000 z. 3 s. 93-101. − Uwagi do przyszłej historii literatury (polskiej) o Zagładzie. W: Literatura polska wobec Zagłady. Wwa 2000 s. 71-87. − Polskojęzyczne życie literackie w Izraelu. Wstępne rozpoznanie. W: Życie literackie drugiej emigracji niepodległościowej. Tor. 2001 s. 81-91. − Hebrajska recepcja twórczości Słowackiego. „Zesz. Nauk. Uniw. Szczec., Szczec. Pr. Polonist.” 2003 nr 14 s. 51-64, przedr. pt. Słowacki w piśmiennictwie hebrajskim. W: Problematyka żydowska w romantyzmie polskim. Wwa 2005 s. 157-172. – Brzozowski w świecie hebrajskim. „Lithuania” 2005 nr 1 s. 68-79, przekł. ang.: Brzozowski in the Hebrew World, tamże s. 196-206. – „Pan Tadeusz” [A. Mickiewicza] po hebrajsku. W: „Pan Tadeusz” i jego dziedzictwo. Kr. 2006 s. 381-395.

Praca redakcyjna

1. Wygodzki. Zeszyt pamięci o Stanisławie Wygodzkim. Oprac.: R. Löw. Praca zbiorowa pod red. K. Bernard. Tel Awiw: [b.w.] 1992, 124 s.
2. Z izraelskich „Konturów”. Łódź: Ofic. Bibliofilów 1998, 127 s.

OPRACOWANIA (wybór)

Ank. 2008.
Autor o sobie: Gospodarz polskiej literatury. Ryszard Löw opowiada o życiu literackim (i nie tylko) w Izraelu. „Gaz. Pozn.” 1995 nr 77.
Wywiady: Literatura polska w języku hebrajskim. Rozm. N. Gross. „Now.-Kur.”, Tel Awiw 1975 nr 74; Mieć jakąś zadrę w sercu. Z Ryszardem Löwem, przewodniczącym Związku Autorów Piszących po Polsku w Izraelu rozm. A. Zechenter. „Czas Krak.” 1991 nr 35; Najciekawsze jest pogranicze. Rozm. z Ryszardem Löwem, bibliografem i historykiem literatury z Izraela. Rozm. P. Szewc. „Życie Warsz.” 1991 nr 240; Nasza obecność w kulturze kraju. Rozm. A. Ćwiakowska. „Now.-Kur.”, Tel Awiw 1991 nr z 15 III; Sąsiedzi z tej samej ulicy. Rozm. z Ryszardem Löwem izraelskim krytykiem literackim. Rozm. A. Kozioł. „Koniec Wieku” 1992 nr 4; Najbardziej jestem związany z Krakowem. Rozm. T.J. Żółciński. „Sł. Żyd.” 1994 nr 17; Z polską w sercu. Rozm. S.J. Żurek. „Tygiel Kult.” 2000 nr 7/9.

K. Famulska-Ciesielska, S.J. Żurek: Löw Ryszard. [Hasło w tychże:] Literatura polska w Izraelu. Leksykon. Kr., Budapeszt 2012.

Ogólne
A. ZYGA: Krakowianin w Tel Awiwie. „Kraków” 1988 nr 3.
A. KOZIOŁ: Wyspa Kraków. „Dz. Pol.”, Kr. 1998 nr 297.
R. WASITA: Polsko-izraelski eseista i bibliograf. „Sł. Żyd.” 1998 nr 14.
Z.A. JUDYCKI, B. KLIMASZEWSKI: Ryszard Löw. W: Krakowianie w świecie. T. 1. Tor. 2000.
A. KOZIOŁ: Ryszard Löw ostatni krakowianin w rodzinie. W: Krakowianie. Kr. 2002.

Hebrajska obecność Juliana Tuwima
N. GROSS: Izraelska Tuwimiada. „Now.-Kur.”, Tel Awiw 1993 nr z 7 V.
N. GROSS: O Tuwimie inaczej. „Życie Codz.” 1993 nr 106.
M. NIEMIEC: Polska poezja w Izraelu – o szkicach Ryszarda Löw. „Zesz. Lit.” 1994 nr 3.
A. ZYGA. „Ruch Lit.” 1995 nr 1.
Z. PAKUŁA: Spowiedź Tuwima. „Gaz. Pozn.” 1997 nr 43.
H. WEBER: Pamiętajmy! „Wiad. Kult.” 1997 nr 16.
M. ADAMCZYK-GRABOWSKA: Trudna obecność. „Teksty Drugie” 1999 nr 5.

Pod znakiem starych foliantów
N. GROSS: Jeszcze książka nie zginęła. „Now.-Kur.”, Tel Awiw 1994 nr z 17 V.
M. HEYDEL: Takich sklepów jest kilka w Krakowie. „Dekada Lit.” 1994 nr 5.
J. LEOCIAK: O związkach serdecznych ludzi i książek. „Nowe Książ.” 1994 nr 9.
E. PROKOP-JANIEC. „Pam. Lit.” 1997 z. 1 [dot. też: Znaki obecności].
R. WASITA. „Więź” 1994 nr 4.

Znaki obecności
N. GROSS: Nieobecna obecność. „Now.-Kur.”, Tel Awiw 1995 nr z 31 III.
Z. PAKUŁA: Zagroda polskości. „Gaz. Pozn.” 1995 nr 116.
W. PIOTROWSKI: Zignorowane przez krytykę. „Gł. Pom.” 1995 nr 83.
P. SZEWC: Przyczynki i epizody. „Rzeczpospolita” 1995 nr 48.
R. WASITA. „Więź” 1995 nr 8.
T.J. ŻÓŁCIŃSKI: Wpisani w trzy literatury. „Sł. Żydowskie” 1995 nr 4.
A. ZYGA. „Ruch Lit.” 1996 z. 4.
E. PROKOP-JANIEC. „Pam. Lit.” 1997 z. 1 [dot. też: Pod znakiem starych foliantów].

Rozpoznania
J. LEOCIAK: Epitafium. „Nowe Książ.” 1999 nr 4.
J. WRÓBEL: Milknący dialog. „Dekada Lit.” 1999 nr 3.
K. WIĘCŁOWSKA: Löw o literackich związkach polsko-żydowskich. „Akcent” 2000 nr 4.

Literackie podsumowania
Z. PAKUŁA: Izrael.pl. „Miasteczko Pozn.” 2014 nr 3/4.
B. TARNOWSKA: Literatura i pamięć: literackie podsumowania Ryszarda Löwa. „Arch. Emigracji” 2014 z. 1/2.
U. GLENSK: Wspólnota pamięci. „Odra” 2015 nr 6.
S. GRUDZIŃSKA: Waga pamięci. „Bibl. Podlaski” 2015 nr 1.
Ł.T.SROKA. „Scripta Judaica Crac.” 2016 vol. 14.